Του Αθανάσιου Παπαϊωάννου
Λίγο πριν τις προσεχείς εκλογές οι δημοσκοπήσεις δίνουν σταθερά μια μικρή διαφορά υπέρ της ΝΔ. Κάποιοι λένε ότι είναι στα όρια του στατιστικού λάθους.
Από την άλλη, διάβασα πρόσφατη συνέντευξη του συμπαθούς κατά τ’ άλλα κ. Δ. Μαύρου της MRB, ο οποίος δήλωσε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο ν’ ανατραπεί αυτή η διαφορά υπέρ της ΝΔ. Αφού το εξήγησε, στο τέλος καλού-κακού προσέθεσε «Βεβαίως εγώ επιφυλάσσομαι συνεχώς, γιατί δεν ξέρω τι μπορεί να συμβεί». Βεβαίως καλά έκανε και το πρόσθεσε, όμως με όσα είχε ήδη πει και με όσα γράφτηκαν ακολούθως στον τύπο με βάση τις δηλώσεις του, τις εντυπώσεις για την παράσταση νίκης υπέρ της ΝΔ τις είχε ήδη ενισχύσει. Αυτό το γνωρίζει ο κ. Μαύρος.
Είναι αυτή η διαφορά τόσο μεγάλη για να επιτρέπει την έκφραση «εξαιρετικά δύσκολο ν’ ανατραπεί»; Μάζεψα τα στοιχεία απ’ όλες τις δημοσκοπήσεις από το 2012 ως το 2019 που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο.
Στον Πίνακα 1 περιλαμβάνονται αποτελέσματα από 251 δημοσκοπήσεις στις τελευταίες 7 εκλογές, πέντε για το Ελληνικό κοινοβούλιο και δύο για το Ευρωκοινοβούλιο. Αφορούν εκτίμηση ψήφου. Περιλαμβάνονται ΟΛΕΣ οι δημοσκοπήσεις που δημοσιεύθηκαν στο διάστημα των τελευταίων 1-2 μηνών πριν τις αντίστοιχες εκλογές. Το 2012 απαγορεύθηκαν οι δημοσκοπήσεις δύο εβδομάδες πριν τις εκλογές, γι’ αυτό παρουσιάζονται στοιχεία από τις δημοσκοπήσεις ακριβώς πριν την απαγόρευση.
Στο σύνολο των 251 δημοσκοπήσεων, που δεν τις λες και λίγες, κατά μέσο όρο οι δημοσκοπήσεις έδιναν μεγαλύτερη διαφορά υπέρ της ΝΔ κατά +3,5% σε σχέση με τα τελικά αποτελέσματα. Όταν αυτό εξετάζεται ανά εκλογική αναμέτρηση, όπως στον Πίνακα 1, οι δημοσκοπήσεις έδιναν μεγαλύτερη διαφορά υπέρ της ΝΔ κατά 3,2%.
Σημειώνεται ότι κάθε δημοσκόπηση προφανώς γίνεται με διαφορετική μέθοδο και ως εκ τούτου ο μέσος όρος όλων των δημοσκοπήσεων δεν αποτελεί ακριβής αποτύπωση της δημοσκοπικής εικόνας, αλλά είναι ένα ενδεικτικό μέγεθος χρήσιμο για την ανάλυση.
Με εξαίρεση τις εκλογές του Ιουνίου 2012, για τις υπόλοιπες 6 εκλογικές αναμετρήσεις, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν μια ψαλίδα μεταξύ ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ που ευνοούσε τη ΝΔ (Γράφημα 1).
Συνολικά, σε σχέση με το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών, η συντριπτική πλειοψηφία των δημοσκοπήσεων (223 δημοσκοπήσεις, 89% του συνόλου) έδινε μια ψαλίδα ΣΥΡΙΖΑ-ΝΔ που ευνοούσε τη ΝΔ. Σε πολύ λίγες δημοσκοπήσεις (26 δημοσκοπήσεις, 10%) η ψαλίδα ΣΥΡΙΖΑ-ΝΔ ευνοούσε τον ΣΥΡΙΖΑ και σε μόλις 2 δημοσκοπήσεις (1%) η ψαλίδα ήταν ακριβώς αυτή που προέκυψε στις εκλογές. Απ’ τις 26 προαναφερόμενες δημοσκοπήσεις που ευνοούσαν τον ΣΥΡΙΖΑ, οι 10 αφορούσαν τις εκλογές του Ιουνίου 2012 και οι 12 αφορούσαν τις δύο Ευρωεκλογές του 2014 και του 2019. Έτσι, στις 4 κρίσιμες βουλευτικές εκλογές, Μαϊου 2012, Ιανουαρίου 2015, Σεπτεμβρίου 2015 και Ιουλίου 2019, από το σύνολο των 191 δημοσκοπήσεων που έγιναν ένα μήνα πριν τις τότε εκλογές, ο αριθμός των δημοσκοπήσεων που η ψαλίδα ευνοούσε τον ΣΥΡΙΖΑ ήταν από ελάχιστος έως μηδενικός.
Σε κάποιες απ’ αυτές τις εκλογικές αναμετρήσεις, όπως στις εκλογές του Μαϊου 2012 και του Σεπτεμβρίου 2015, οι δημοσκοπήσεις ευνοούσαν τη ΝΔ με ψαλίδα μεγαλύτερη από 5%, που είναι η πλέον πρόσφατη διαφορά με βάση τις 17 τελευταίες δημοσκοπήσεις από 4 Μαρτίου έως 3 Απριλίου 2023.
Υπόψη ότι οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 θεωρούνταν ντέρμπυ με βάση τους δημοσκόπους, 62 ολόκληρες δημοσκοπήσεις έδιναν διαφορά κατά μέσο όρο μόλις 1,7%. Τότε οι δημοσκόποι έκαναν λάθος στην ψαλίδα υπέρ της ΝΔ …μόλις κατά 5,7%!
Και βέβαια δεν περιλαμβάνονται εδώ οι 12 δημοσκοπήσεις από 1 Ιουλίου (ημερομηνία που έκλεισαν οι τράπεζες) ως 5 Ιουλίου 2015 για το δημοψήφισμα, που έδιναν 49,7% για ΝΑΙ και 50,4% για ΟΧΙ. Τότε κι αν ήταν ντέρμπυ. Μόνο που τελικά αντί για 0,7% η διαφορά ήταν 22,6% υπέρ του ΟΧΙ. Ούτε σε ένα νομό της Ελλάδος δεν βγήκε μπροστά το ΝΑΙ.
Μετά απ’ όλα αυτά τα αποτελέσματα και τα λάθη στις προβλέψεις, αναρωτιέται κανείς πώς δικαιολογείται να είναι τόσο σίγουρος ένας δημοσκόπος και τι στόχο έχει, όταν στην χρονική στιγμή που αναφέρει «εξαιρετικό δύσκολο ν’ ανατραπεί η διαφορά», η διαφορά που δίνουν οι δημοσκοπήσεις είναι κατά μέσο όρο μόλις 5%. Και μάλιστα όταν από εκείνη τη χρονική στιγμή που το αναφέρει ως τις εκλογές μεσολαβεί τουλάχιστον ένα μήνας.
Είναι οι δημοσκόποι που λένε ότι συχνά πολλά αλλάζουν στον τελευταίο προεκλογικό μήνα. Συμβαίνει παντού, π.χ. στις τελευταίες Γαλλικές εκλογές (2022), η ψαλίδα Μακρόν-Μελανσόν μειώθηκε κατά 12% μόλις στον τελευταίο μήνα! Από τα πλέον κρίσιμα στοιχεία είναι ότι μέχρι την τελευταία μέρα πριν τις εκλογές οι δημοσκοπήσεις έδειχναν την Λεπέν να προηγείται του Μελανσόν με 6% ενώ η τελική διαφορά τους στις εκλογές ήταν μόλις 1,2%. Όλοι γνωρίζουν ότι αν στον δεύτερο γύρο αναμετριόνταν ο Μελανσόν εναντίον του Μακρόν, το δίλημμα του φασισμού λόγω Λεπέν δεν θα έμπαινε και κατά πάσα πιθανότητα θα κέρδιζε ο Μελανσόν.
Αν οι δημοσκοπήσεις απεικόνιζαν την πραγματική 1,2% διαφορά Λεπέν-Μελανσόν και όχι σταθερά ένα ψευδές 6%, μήπως ο Μελανσόν θα συσπείρωνε ακόμη περισσότερο τον κόσμο της αριστεράς (αλλά και αντι-συστημικούς που ψήφισαν Λεπέν) και τελικά ερχόταν αυτός αντιμέτωπος με τον Μακρόν;
Οι δημοσκοπήσεις δημιουργούν κλίμα που μπορεί να συσπειρώσει τον κόσμο προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Αυτό όλοι το υποψιαζόμαστε και μάλλον οι δημοσκόποι το γνωρίζουν καλύτερα απ’ τους υπόλοιπους. Αν οι δημοσκόποι θέλουν να είναι αντικειμενικοί να λένε όλη την αλήθεια, ότι δηλαδή στις πολύ περισσότερες περιπτώσεις ευνοούσαν την ΝΔ κατά του ΣΥΡΙΖΑ, όπως φαίνεται απ’ την παρούσα ανάλυση.
Προφανώς κι εγώ επιφυλάσσομαι για το αποτέλεσμα, γιατί δεν ξέρω τι μπορεί να συμβεί.
Κοντός ψαλμός αλληλούια.
* O Αθανάσιος Παπαϊωάννου είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας