Συντάκτης: ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΣΑΝΤΗΣ
Οι Εκδόσεις Ραδάμανθυς παρουσιάζουν στη Γαύδο το βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού: «Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη».
«Σπίτι των Εξορίστων», Σαρακήνικο Γαύδου
Δευτέρα, 14 Αυγούστου 2017, στις 7.30 το απόγευμα
Μιλάνε για το βιβλίο:
Ηλίας Τριανταφυλλόπουλος, πολιτικός επιστήμονας, σχολιαστής εκπαιδευτικών θεμάτων, εγκάτοικος Γαύδου
Γιώργος Παπαγρηγοράκης, εκπαιδευτικός Π.Ε.
Δημήτρης Δαμασκηνός, συγγραφέας του βιβλίου
Συντονίζει ο Χρήστος Τσαντής, επιμελητής του βιβλίου και υπεύθυνος των Εκδόσεων Ραδάμανθυς
Από τη Γιάλοβα στη Γαύδο (απόσπασμα από το βιβλίο)
Υπάρχει μία πληροφορία, που δεν επιβεβαιώνεται ωστόσο από άλλες πηγές, πως στα 1933 ο Μενέλαος Λουντέμης εξορίστηκε στη Γαύδο. Εκείνη την εποχή η Γαύδος, όπου «σπανίζουν οι άνθρωποι και τα ζα και τα δέντρα»[1], «αυτό το ξερονήσι που παράγει μόνο θανατηφόρους σκορπιούς, που πέθαναν αρκετοί κομμουνιστές από την πείνα, τις στερήσεις και τις αρρώστιες και δίκαια ονομάστηκε νησί του θανάτου», ήταν ένας απ’ τους χειρότερους τόπους εξορίας.
Το 1931-’32, ήταν εκεί ο Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης) και ο Ανδρέας Τζήμας (Σαμαρινιώτης). Το ’34-’35 εξορίστηκαν εκεί πολλοί επιφανείς αγωνιστές του κομμουνιστικού κινήματος, όπως ο Μήτσος Παρτσαλίδης, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης, Βασίλης Μπαρτζιώτας και άλλοι. Μάλιστα, υπάρχει μαρτυρία του Τάκη Φίτσου πως συνάντησε στη Γαύδο το 1933 τον νεαρό τότε Μενέλαο Λουντέμη: «Πάμε στη Γαύδο! Στο Λιβυκό πέλαγος. Ό,τι ήταν αργότερα η Γιούρα (τηρουμένων των αποστάσεων και αναλογιών). Τι τραβούσαν εκεί οι εξόριστοι, πού να το συλλάβει ο νους μας! Δεν «τραβούσαν» απλώς, πέθαιναν. Ήτανε κόλαση!.. Πριν φτάσουν εκεί, έπρεπε να περάσουν από το Καθαρτήριο στα Σφακιά. Να ζήσουν δυο-τρεις μέρες (ευτυχείς αν ήταν μόνον ώρες) στην Αστυνομία στ’ Ασκύφου. Να ταφούν ζωντανοί εφτά οργιές κάτω απ’ τη γη. Μέχρι να τους ανεβάσουν στον Απάνω κόσμο. Για να τους πάρει το πλεούμενο και να τους «ξεβράσει» στο ερημονήσι. Από τους πρώτους στη Γαύδο ο Φίτσος, όπως και ο Κλάρας και πολλά άλλα στελέχη επώνυμα (…) Ο Φίτσος ήταν ο πρώτος. Ύστερα θα ’ρθουν ο Θέμος Κορνάρος, ο Μενέλαος Λουντέμης και άλλοι». Το ρεπορτάζ φέρει ημερομηνία 15 Μάη 1933 και καταλήγει με έκκληση για Αμνηστία[2].
Πολύτιμη πηγή για τη ζωή των εξόριστων στη Γαύδο είναι επίσης το εξαιρετικό αφήγημα του Μπερτ Μπερτλς«Εξόριστοι στο Αιγαίο». Ο Αυστραλός δημοσιογράφος επισκέφθηκε την Ανάφη και τη Γαύδο (1935-1936). Στο «νησί του θανάτου» βρίσκει δεκατρείς εξόριστους (επί Κονδύλη είχαν αυξηθεί σε 60). Κατοικούσαν σε ένα κτίσμα που είχαν κτίσει οι ίδιοι, το επονομαζόμενο και… «παλάτι». Στην Ανάφη συναντά τους 35 εξόριστους – ανάμεσά τους και δυο γυναίκες. Όπως και στη Γαύδο, ζει μαζί τους, μοιράζεται το φαγητό, το δάγκωμα των κοριών και των ψύλλων, τις συζητήσεις και την αγωνία τους, περιγράφει και καταγράφει περιστατικά, ονόματα και προσωπικές ιστορίες.[3] O Μενέλαος Λουντέμης δεν κάμπτεται από τα εμπόδια. Παρά το γεγονός ότι ήταν κουτσός (μια πληγή δεμένη σε γύψο που άργησε να βγει και άφησε ατροφικό το ένα του πόδι),[4] είχε Προμηθεϊκή σπίθα στην ψυχή του, που τη φλόγιζε απύθμενη φιλοδοξία. Δούλεψε κάτω από συνθήκες που μόνο ένας δυνατός χαρακτήρας σαν το δικό του θα μπορούσε να αντιμετωπίσει, χωρίς να καμφθεί.
[1] Κώστας Γκριτζώνας, «Ομάδες Συμβίωσης», εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 32.
[2] Την έκκληση υπογράφουν οι εξόριστοι: Τ. Φίτσος, Θ. Κλάρας, Καραμπέτσος, Σκράπας, Μάζαρης, Ι. Μολάς, Θ. Ριγανάς, Κ. Σανιδάς, Ι. Τσέκος, Ανδρεαδέλης, Δελόλμας, Τσουμάκος, Πετρίδης, Δράμιτσας, Καπόλας, Μωραΐτης, Ασ. Γκιουβέκας, Ταμπαζόπουλος, Παπαζήσης, Μ. Λίτσκας, Λ. Τζήμας, Μαντζαρίδης, Σαραντάκης, Σ. Μαρμαράς, Π. Καλαναρχόπουλος, Δ. Αλεξόπουλος, Κ. Μελίκογλου, Μίγκος.
[3] Όπως εκείνη ενός νεαρού δασκάλου από την Πελοπόννησο, του Θόδωρου Γκοβάτσου, που εκτοπίσθηκε γιατί ο παπάς του χωριού του τον κατηγόρησε ότι δεν δίδασκε στους μαθητές του τα της δημιουργίας του κόσμου βάσει της Αγίας Γραφής, αλλά της επιστήμης. Ο δάσκαλος δεν ήταν κομμουνιστής. Έγινε μετά την εξορία, όπως πολλοί άλλοι. (Μπερτ Μπερτλς, «Εξόριστοι στο Αιγαίο. Αφήγημα πολιτικού και ταξιδιωτικού ενδιαφέροντος», εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2002, σελ. 171-172).
[4] Σύμφωνα με αφήγηση της Φαίδρας Ζαμπαθά-Παγουλάτου, βαφτισιμιάς του Μ. Λουντέμη, στην εκπομπή της ΕΡΤ Εποχές και συγγραφείς, από παιδάκι ακόμα ο συγγραφέας: «έπαθε την πολιομυελίτιδα, έμεινε με το ποδαράκι ατροφικό μέσα σε κάτι σίδερα που του βάλανε και βέβαια κούτσαινε ο Μενέλαος πολύ». Αυτή ήταν και η αιτία που ο Μ. Λουντέμης, σύμφωνα με την αφήγηση στην ίδια εκπομπή του Αριστείδη Κλάδου, επιστήθιου προσωπικού φίλου και εκδότη του Μ. Λουντέμη, «δεν ήθελε να μιλάει για τα παιδικά του χρόνια, γιατί (αυτό) τον πλήγωνε και ειδικά επειδή νόμισε πως οι γονείς του δεν τον προσέξανε και γι’ αυτό τους είχε στην άκρη. Σ’ αυτούς, έλεγε, ότι οφείλεται το πάθημά του στο πόδι».
Δημήτρης Δαμασκηνός
«Το βιβλίο του φιλόλογου-ιστορικού Δημήτρη Δαμασκηνού, με τίτλο: Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη, διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Φωτίζει άγνωστες πτυχές που σημάδεψαν τη ζωή και το έργο του μεγάλου συγγραφέα. Τον τοποθετεί μέσα στο ιστορικό πλαίσιο όπου και δημιούργησε. Περιέχει ντοκουμέντα που φιλοτεχνούν το πορτρέτο ενός ανθρώπου καθημερινού, ο οποίος αντιμετώπισε δύσκολες προσωπικές, οικονομικές, οικογενειακές και πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις. Καταστάσεις που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, ενώ ταυτόχρονα άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στο ίδιο του το έργο».
Χρήστος Τσαντής