65 χρόνια μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και η επεξεργασία του τραυματικού παρελθόντος για θεσμούς, οργανώσεις, επιχειρήσεις και προσωπικότητες του δημόσιου βίου φαίνεται να μην έχει ακόμη ολοκληρωθεί.
Την Πέμπτη, στις 28 Οκτωβρίου, η ανεξάρτητη επιτροπή ιστορικών θα παραδώσει επίσημα σε ειδική τελετή τα πορίσματά της στον υπΕξ Γκίντο Βεστερβέλε.
Πρόκειται για σύγγραμμα 880 σελίδων που συντάχθηκε από επιτροπή ιστορικών, τριών γνωστών Γερμανών ιστορικών και δύο ξένων: του Eckart Conze από το Πανεπιστήμιο του Marburg, του Norbert Frei από το Πανεπιστήμιο της Ιένας, του Klaus Hildebrand από τη Βόννη, του Peter Hayes από το Univercity Illinois και του Ισραηλινού Moshe Zimmerman από το Hebrew Univercity of Jerusalem. Στο μεταξύ ο Klaus Hildebrand από τη Βόννη απεχώρησε και η επιτροπή συνέχισε το έργο της με τέσσερα μέλη.
Οι τέσσερις ιστορικοί έλαβαν εντολή πριν από πέντε χρόνια (2005) από τον τότε υπΕξ Γιόσκα Φίσερ και μελέτησαν πάνω από 30 διαφορετικά αρχεία στο εσωτερικό και εξωτερικό, ενώ προχώρησαν και σε προσωπικές συνεντεύξεις με πρώην στελέχη του υπουργείου από το 1950 μέχρι και το 1995. Η έρευνα και η μελέτη όλων των ντοκουμέντων ολοκληρώθηκε πέρσι.
Στο πόρισμά της η επιτροπή υπογραμμίζει ότι το υπουργείο Εξωτερικών κατά τη διάρκεια της ναζιστικής δικτατορίας ήταν το δεξί χέρι του καθεστώτος για την απρόσκοπτη εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης.
«Εγκληματική οργάνωση»
Ο επικεφαλής της επιτροπής, ιστορικός Eckart Conze, χαρακτήρισε σε συνέντευξή του το υπουργείο Εξωτερικών ως «εγκληματική οργάνωση» (περιοδικό Der Spiegel) που «λειτουργούσε σαν θεσμικό όργανο του ναζιστικού καθεστώτος από την πρώτη ημέρα της ανάληψης της εξουσίας από τους ναζί και είναι συνυπεύθυνο για την εθνικοσοσιαλιστική πολιτική της βίας».
Επισήμανε παράλληλα ότι στο πόνημά τους οι ιστορικοί διαχωρίζουν την «θεσμική από την ατομική ευθύνη και συμμετοχή στα ναζιστικά εγκλήματα» και τόνισε ότι οι διπλωμάτες στο υπουργείο Εξωτερικών του Τρίτου Ράιχ, όλοι τους ευγενείς, «όχι μόνον είχαν αντισημιτικές τάσεις», αλλά προχώρησαν και σε μια «αυτοευθυγράμμιση» με την πολιτική των ναζί, επειδή ο ανταγωνισμός μεταξύ των διαφόρων ναζιστικών οργανώσεων που δρούσαν στο εξωτερικό και του υπουργείου ήταν μεγάλος και αθέμιτος. Γι’ αυτό, το ανώτερο και ανώτατο στελεχικό δυναμικό του υπουργείου Εξωτερικών ακολούθησε μια άμεση και «εσπευσμένη συνεργασία» με το ναζιστικό καθεστώς που απέκτησε όμως τη δική της δυναμική.
Για πρώτη φορά επιβεβαιώνεται έτσι ότι το υπουργείο Εξωτερικών ανέλαβε «πρωτοβουλίες για την τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο».
Καμία προσπάθεια αποναζιστικοποίησης
Όταν τον Μάρτιο του 1951 επαναλειτούργησε το νεοσυσταθέν υπουργείο Εξωτερικών, το 42% των στελεχών του ήταν πρώην μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. Οι ιστορικοί υπογραμμίζουν ότι μετά τον πόλεμο ήταν δύσκολη η επάνδρωση του υπουργείου με αντιναζί ή διωχθέντες από το καθεστώς, επειδή ήταν μόνον το ένα πέμπτο. Άλλωστε «ουδέτεροι διπλωμάτες» δεν υπήρχαν καν.
Φαίνεται μάλιστα ότι τόσο ο πρώτος καγκελάριος και υπουργός Εξωτερικών Κόνραντ Αντενάουερ, όσο και ο νομπελίστας Ειρήνης, αριστερός Βίλι Μπραντ υπηρέτησαν απλώς τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας χωρίς να εφαρμόσουν οποιαδήποτε μορφή αποναζιστικοποίησης στο υπ. Εξωτερικών.
Ιδιαίτερα ο ρόλος του Βίλι Μπραντ στη διαδικασία κάθαρσης του υπουργείου από τους πρώην ναζί συνιστά πρόκληση. Ο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, πρώην αντικαγκελάριος και υπΕξ, ερμηνεύει την στάση του Μπραντ με την προσπάθεια του τελευταίου να αποδείξει ότι «είναι ώριμος για ανάληψη ευθυνών» και επιπλέον να αποτρέψει οποιεσδήποτε αντιπαραθέσεις στην πολιτική επιλογής των στελεχών του υπουργείου Εξωτερικών.
Ο νυν υπΕξ Γκίντο Βεστερβέλε δήλωσε ότι πρόκειται για μια «τομή στην ιστορία του υπουργείου, για ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο» που προσφέρει τεκμηριωμένη, όσο και «αποτρόπαιη γνώση».
Ο Γκίντο Βεστερβέλε δήλωσε ήδη δημόσια ότι το ντοκουμέντο, που θα εκδοθεί και ως βιβλίο, θα αποτελέσει διδακτικό υλικό στην εκπαίδευση των μελλοντικών διπλωματών.