Της Πηνελόπης Ντουντουλάκη
Ύστερα από το Φθινόπωρο που αποδομεί αργά τον πράσινο χιτώνα της Φύσης, ο Χειμώνας επιβάλλεται με τη σιωπή που συνοδεύει τον χιονιά, με την παγωνιά και την πάχνη. Το κλάδεμα της ελιάς και άλλων δέντρων συνεισφέρει σε καύσιμη ύλη και ενεργοποιεί τις εστίες που ζεσταίνουν τα σπίτια, ενώ η θαλπωρή επιτείνεται από τις αεικίνητες κοκκινόχρυσες φλόγες.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι άνθρωποι του καθημερινού μόχθου, ιδιαίτερα εκείνοι που ζουν στην ύπαιθρο, συγκεντρώνονται τα απογεύματα και τα βράδυα γύρω από τη φωτιά, στο παραγώνι όπου μπορούν να σκαλίζουν τις στάχτες από τα κούτσουρα, αλλά και τις στάχτες της βιωματικής και συλλογικής μνήμης. Εκεί τον λόγο έχουν οι γεροντότεροι, που έχουν πολύ περισσότερα βιώσει και ακούσει. Εκεί ανασύρονται και λησμονημένες μυθοπλασίες, βγαλμένες από τις συνθήκες, τις ανάγκες, τους φόβους και τις κοινωνικές αξίες άλλων εποχών.
Τότε αναβιώνουν μορφές αλλόκοτες, δράκοι, λάμιες και όντα του σκότους, ενώ η ανάγκη για “από μηχανής θεούς” επινοεί τα καρύδια που αποκαλύπτουν θησαυρούς και μετάξια στο εσωτερικό τους, τα λυχνάρια που με μαγικό τρόπο παρουσιάζουν παλάτια στους φτωχούς, τα πουλιά που βοηθούν τη βασανισμένη υφάντρα να ολοκληρώσει το υφαντό που της παράγγειλαν, τα ζώα που με ανθρώπινη φωνή συμβουλεύουν τον γενναίο ήρωα ώστε να αποφύγει κινδύνους και κακοτοπιές που παραμονεύουν.
Οι άνθρωποι σμίγουν γύρω από τη φωτιά, όπως έπρατταν οι πολύ μακρινοί πρόγονοί τους, και αναζητούν τη θαλπωρή της ανθρώπινης επικοινωνίας, μιας επικοινωνίας που δεν εντάσσεται σε κάποια συγκεκριμένα πλαίσια, αλλά σκοπό έχει τον εξευμενισμό της ενδοστρέφειας και ακαμψίας που ο Χειμώνας συνεπάγεται. Η φωτιά και οι ίσκιοι, ο πάγος και η ζεστασιά, ο θάνατος και η ζωή, συμβολοποιούνται πολύ πιο έντονα την εποχή αυτή.
Χρώματα ζεστά χρησιμοποιούνται για να χρωματίσουν μυθικούς ή νοητούς ήρωες της Παράδοσης ή των μύθων, με κυρίαρχο το κόκκινο, χρώμα ζωής, γιορτής και χαράς,αλλά και το πράσινο, που υπόσχεται την επρχόμενη Άνοιξη.
Όχι μόνο ο “άλλος” Άη Βασίλης, αυτός που η εμπορική σκέψη επινόησε, αλλά και ο Καρυοθραύστης με το τύμπανο φορούν χαρακτηριστικές κόκκινες στολές, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων.
Κοντά στα χρώματα, είναι και οι ήχοι σημαντικοί σε αυτή τη διαδικασία συμβολοποίησης. Ήχοι από κρόταλα ξύλινα ή μεταλλικά, ήχοι από καμπανούλες, κουδουνίσματα που παραπέμπουν στο έλκυθρο του Άη Βασίλη, γενικά οι ήχοι από κάθε λογής κρουστά, που πηγαίνουν μακριά στο χρόνο όσο ο μύθος των Κουρητών γύρω από τον νεογέννητο Δία, προσελκύουν την προσοχή και το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων.
Ήχοι, χρώματα αλλά και μυρωδιές, όπως εκείνη από τους αχνιστούς λουκουμάδες ή τα μελομακάρονα με το άρωμα από κανελλογαρύφαλλα, από τη φλούδα του πορτοκαλλιού που ξεραίνεται κοντά στη φωτιά, από το κρέας που καπνίζεται αργά κρεμασμένο στην καμινάδα, συνθέτουν έναν στρόβιλο αισθήσεων, που προϊδεάζει για τον θρίαμβο της βλάστησης που θα προβάλλει μέσα από τους πάγους. Η σιωπή και η περισυλλογή του χειμώνα είναι αναγκαία για την αναγνώριση και κατανόηση της διαδοχής των εποχών.
Οι άνθρωποι σε κάθε γωνιά της γης βιώνουν τον Χειμώνα ως εποχή, κάποτε δυστυχώς και ως επιβεβλημένη συνθήκη επιβίωσης. Τότε ο “Χειμώνας” εκείνος συμβολοποιείται με διάφορους συνειδητούς και ασυνείδητους τρόπους, συχνά δίχως να αφήνει περιθώρια για τον πρόδρομο εορτασμό της (πάντοτε) επερχόμενης Άνοιξης.
Ωστόσο, ακόμα και ο παρατεταμένος παγετός που μπορεί κάποιες φορές να κυριαρχεί στην ψυχή, σταδιακά θα παραχωρήσει θέση για κάποια, μικρά έστω,μηνύματα αισιοδοξίας που το ίδιο το φυσικό περιβάλλον εκπέμπει, όπως τα κυκλάμινα που μόλις φάνηκαν, όπως τα νερά που κυλούν τραγουδώντας θριαμβευτικά, όπως τα σπουργίτια που δεν φοβούνται το κρύο.
Καλό Χειμώνα και Καλά Χριστούγεννα!