Δριμεία κριτική στην γερμανική λιτότητα και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει την ευρωπαϊκή κρίση χρέους η Γερμανίδα καγκελάριος, Άγκελα Μέρκελ, ασκεί ο μεγαλοεπενδυτής Τζορτζ Σόρος στο βιβλίο του «Το στοίχημα για την Ευρώπη» (εκδ. Πατάκη). Στο βιβλίο, που παρουσιάζεται εν είδει συνεντεύξεως με τον Γερμανό δημοσιογράφο, Γκρέγκορ Πέτερ Σμιτς, ο Σόρος προτείνει αλλαγή στην Συνθήκη του Μάαστριχτ προκειμένου να μπορούν να διασωθούν χώρες της ευρωζώνης, ενώ υπογραμμίζει ότι η οικονομική άνθιση της Γερμανίας οφείλεται και στις μεγάλες διαγραφές χρέους που της είχαν γίνει μεταπολεμικά.
Πέρυσι μια έρευνα έδειξε ότι οι Γερμανοί φοβούνται τον πληθωρισμό περισσότερο από τις θανάσιμες ασθένειες.
Δεν με εκπλήσσει καθόλου.
Δεν είναι κατανοητό αυτό το συναίσθημα; Πολλοί Γερμανοί συσχετίζουν αυτή την άνοδο του Χίτλερ με τον υπερπληθωρισμό.
Πράγματι μπορούμε να διαβάσουμε έτσι τη συλλογική μνήμη του γερμανικού λαού. Πλην όμως, από ιστορική άποψη, η ανάγνωση αυτή δεν είναι ακριβής. Είναι αλήθεια ότι ο υπερπληθωρισμός αφάνισε τις οικονομίες της μέσης τάξης μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και τη μετέτρεψε σε λούμπεν προλεταριάτο,το οποίο εξέθρεψε, με τη σειρά του, τον ναζισμό. Τι ήταν όμως αυτό που προκάλεσε τότε τον υπερπληθωρισμό; Το υπερβολικό χρέος που επέβαλαν η Γαλλία και η Βρετανία στη Γερμανία και η επιμονή των νικητριών χωρών να εισπράξουν τις οφειλές. Τραγική ειρωνεία της σημερινής κρίσης του ευρώ συνιστά το γεγονός η Γερμανία διαπράττει τώρα ένα παρόμοιο λάθος: επιμένει να εξοφληθούν οι οφειλές επιβάλλοντας αυστηρή λιτότητα, η οποία πιθανότατα θα επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα.
Οι Γερμανοί θα έπρεπε επίσης να θυμηθούν τι έφερε τον Χίτλερ στην εξουσία. Δεν τον έφερε ο υπερπληθωρισμός της Βαϊμάρης, που, εξάλλου, έληξε γύρω στο 1923, αλλά κυρίως η τρομερή ανεργία μετά τη μεγάλη ύφεση του 1929-1932. Το 1928 οι ναζί έλαβαν το 3% των ψήφων στο κοινοβούλιο, ενώ το 1929 ο Έριχ Λούντερντορφ κέρδισε μονάχα 1,1% στις προεδρικές εκλογές. Το 1930 οι ΗΠΑ σταμάτησαν να δανείζουν τη Γερμανία και όταν η ανεργία αυξήθηκε από 8% σε 30% οι ναζί άρχισαν να κερδίζουν έδαφος. Όταν η Γερμανία σταμάτησε να δανείζει την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία μετά την κρίση του 2008, η ανεργία των χωρών αυτών έφτασε επίσης το 30%-ας ελπίσουμε όχι με παρόμοια πολιτικά αποτελέσματα.
Αλλά και πάλι, δεν είναι λογικό και εν τέλει ωφέλιμο να ζητάμε από κράτη σαν την Ελλάδα, την Ισπανία ή την Ιταλία να βάλουν τάξη στους προϋπολογισμούς και στις οικονομίες τους;
Ναι στην περίπτωση της Ελλάδας, αλλά η κατάσταση στην Ιταλία και την Ισπανία διαφέρει ριζικά.
Συμφωνείτε δηλαδή ότι η ελληνική κυβέρνηση παραποίησε τα στοιχεία ώστε να ενταχθεί η Ελλάδα στη ευρωζώνη και ότι συνέχισε να ψεύδεται;
Η ελληνική κυβέρνηση παραποίησε απροκάλυπτα τα στοιχεία αλλά και οι άλλοι δανειολήπτες σεβάστηκαν γενικά τους κανόνες. Πράγματι η Ισπανία και η Ιρλανδία είχαν μια μάλλον συνετή διαχείριση των οικονομικών τους- τα ετήσια κρατικά ελλείμματα και τα συνολικά επίπεδα χρέους ήταν πολύ χαμηλότερα από εκείνα της Γερμανίας το 2009.
Αλλά ακόμα κι αν, όπως λέτε, μερικές από τις χώρες που διολίσθησαν στην κρίση υπήρξαν μάλλον νομοταγείς ως προς τις ευρωπαϊκές συνθήκες, σήμερα δεν έχει πια και τόση σημασία. Υποστηρίζετε ότι η Γερμανία πρέπει να πληρώσει τώρα κάποια από τα λάθη που έγιναν στον σχεδιασμό του ευρώ; Ότι πρέπει να εξαγοράσει τα χρέη των άλλων χωρών; Αυτό αντιβαίνει τον ευρωπαϊκό νόμο.
Έχετε δίκιο για τον ευρωπαϊκό νόμο. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία σχεδιάστηκε, εν πολλοίς, από την Bundesbank, περιέχει ένα άρθρο που απαγορεύει ρητά τη “διάσωση”. Και αυτή η απαγόρευση επικυρώθηκε από το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο. Το συγκεκριμένο άρθρο έχει δυσκολέψει πολύ τη σημερινή κατάσταση, αλλά απέδειξε κιόλας ότι τα σφάλματα που αποκάλυψε η κρίση του ευρώ ήταν συστημικά, είχαν τις ρίζες τους στην ιστορία της δημιουργίας του κοινού νομίσματος: δεν ήταν απλώς η συνέπεια της κακής οικονομικής πολιτικής των χωρών-οφειλετών.
Εννοείτε ότι οι κανόνες του Μάαστριχτ είναι λανθασμένοι και δεν πρέπει να εφαρμοστούν;
Ναι, ορισμένοι κανόνες πρέπει να αλλάξουν.
Ποιοι δηλαδή;
Το άρθρο περί μη δυνατότητας διάσωσης, για παράδειγμα.
Και ποια άλλα άρθρα;
Η Συνθήκη του Μάαστριχτ χρειάζεται γενική αναθεώρηση. Βασίστηκε σε μια λανθασμένη οικονομική θεωρία, στην οποία πιστεύουν μόνο η Bundesbank και η γερμανική κυβέρνηση. Η συνθήκη εξέλαβε ως δεδομένο ότι μόνο ο κρατικός δανεισμός μπορούσε να προκαλέσει χρόνια ελλείμματα και να αποσταθεροποιήσει τη νομισματική ένωση. Ήταν σοβαρό σφάλμα αυτό. Μόνο στην Ελλάδα ήταν γνήσια η δημοσιονομική κρίση. Στην Ισπανία και στην Ιρλανδία η κρίση προκλήθηκε από τη φούσκα των ακινήτων κι από τις υπερβολές των τραπεζών. Όσο για την Ιταλία, ήταν ειδική περίπτωση: επιβαρύνθηκε από δυσβάσταχτα δημόσια χρέη που κληρονόμησε από την εποχή πριν από το ευρώ και τα οποία έγιναν μη βιώσιμα όταν οι αγορές επέβαλαν βαριά πριμ κινδύνου. Η Γερμανία αρνείται να το δεχτεί αυτό αλλά καλό θα ήταν να θυμηθεί την ίδια της την ιστορία.
Ποιο μέρος της ιστορίας της;
Η Γερμανία ωφελήθηκε από κούρεμα χρέους τρεις φορές στην ιστορία της, δύο από τις οποίες μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Το Σχέδιο Dawes του 1924 επιχείρησε να ελαττώσει το ύψος των γερμανικών αποζημιώσεων. Το Σχέδιο Young του 1929 μείωσε το ποσό των γερμανικών αποζημιώσεων και παραχώρησε στη Γερμανία μεγαλύτερα χρονικά περιθώρια αποπληρωμής. Αυτά τα σχέδια μερικής διαγραφής είχαν στόχο τη διόρθωση των σφαλμάτων που είχε διαπράξει η Συνθήκη των Βερσαλλιών. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, οι Γάλλοι και οι άλλες νικήτριες δυνάμεις δημιούργησαν οικονομικές συνθήκες που υποβοήθησαν την άνοδο του φασισμού. Δυστυχώς, οι Γερμανοί κάνουν σήμερα το ίδιο στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα την άνοδο της Χρυσής Αυγής. Η γαλλική επιμονή να τηρηθούν οι γερμανικές δεσμεύσεις μετά την Συνθήκη των Βερσαλλιών ήταν ασφαλώς το μεγάλο λάθος. Ο Κέϊνς ήταν ο πρώτος που το επισήμανε αυτό στο βιβλίο του «Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης», που εκδόθηκε το 1919.
Το τρίτο και μεγαλύτερο κούρεμα χρέους έγινε μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι Αμερικάνοι και οι Βρετανοί φρόντισαν να μην επαναλάβουν το λάθος της προηγούμενης γενιάς και, αντί να απαιτήσουν αποζημιώσεις, το 1953 αποφάσισαν να διαγράψουν το μισό χρέος της Γερμανίας. Όσο για το υπόλοιπο, παραχώρησαν πολύ μακρά περίοδο αποπληρωμής.(Αυτό πάνω-κάτω χρειάζεται σήμερα και η Ελλάδα.) Χωρίς τη γενναιοδωρία των ΗΠΑ και της Βρετανίας το γερμανικό οικονομικό θαύμα δεν θα είχε συμβεί.
H Γαλλία δεν τιμωρείται, γι αυτό οι Γάλλοι διστάζουν να αποδεχτούν την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων.
Τώρα μιλάτε σαν Γερμανός που θαυμάζει τη σπαρτιατική παράδοση. Μου θυμίζετε τον πατέρα μου, που έλεγε, αστειευόμενος, ότι οι Σπαρτιάτες μάθαιναν να υποφέρουν τον πόνο των άλλων χωρίς φόβο και πάθος. Δυστυχώς αυτό αντανακλά τη σημερινή κατάσταση. Όμως έχετε δίκιο. Η Γαλλία δεν κινείται καθόλου. Ούτε τη βλέπω να κινείται στο μέλλον.