Απομεινάρια του εργοστασίου Columbia, υπολείμματα από φυσικές καταστροφές, ακόμα κι ένα γλυπτό τζουκ μποξ, στο οποίο μπορείτε να παίξετε τους δίσκους σας, γίνονται ένα ισχυρό σχόλιο για τον λούμπεν πολιτισμό μας και τη νεοπλουτίστικη φούσκα των τελευταίων χρόνων.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Πάνος Χαραλάμπους, καθηγητής της ΑΣΚΤ, ασχολείται με την καλλιτεχνική απεικόνιση της λαϊκής μας παράδοσης. Εδώ και σχεδόν τριάντα χρόνια ανασχεδιάζει εικαστικά τη Βαλκανική, δίνοντας «φωνή» σε ό,τι θεωρείται «ερείπιο». Αυτή τη φορά πάει ένα βήμα παραπέρα, συνδυάζοντας την αρχιτεκτονική με τη μουσική, το ανάγλυφο και τη βιντεοπροβολή.
Σαν να μαζεύτηκαν όλες οι μούσες των τεχνών στο κτίριο της οδού Κυκλάδων 8, στην Κυψέλη (αρχιτεκτόνημα του ’50 του Αριστομένη Προβελέγγιου, συνεργάτη του Λε Κορμπιζιέ, το πρώτο δείγμα του μοντερνιστικού κινήματος στην Ελλάδα), όπου εγκαινιάστηκε η έκθεσή του με τίτλο «Aquis submersusi», που σημαίνει «βυθισμένος στο νερό». Επιστρατεύοντας «ναυαγιοευρήματα» που ξέβρασε η Αμβρακία, συντρίμμια από την κατεδάφιση του εργοστασίου της Columbia (2006), υπολείμματα φυσικών καταστροφών (πυρκαγιές, σφοδρές χαλαζοπτώσεις, πλημμύρες), εκατοντάδες δίσκους βινυλίου (έχει παράξει και επτά δίσκους βινυλίου με τα soundtracks της ζωής του, που ακούγονται στην έκθεση), o Πάνος Χαραλάμπους στήνει ουσιαστικά ένα προσωρινό «αρχείο» της σύγχρονης Ελλάδας.
Ως μαθητής του Νίκου Κεσσανλή, του πιο αρχετυπικού ίσως μοντερνιστή εικαστικού καλλιτέχνη της δεκαετίας του ’60, ξεγυμνώνει και αποκαλύπτει την ωμή πλευρά τού λούμπεν πολιτισμού και της νεοπλουτίστικης φούσκας των τελευταίων χρόνων: βινίλια-απομεινάρια του εργοστασίου της Columbia γίνονται «Νούφαρα» του Μονέ σε λίμνες της αγροτικής επαρχίας και επανεμφανίζονται σε λεκάνες με ηλεκτρόφωνα, εκπέμποντας τις φωνές του Τάκη Καρναβά, του Demetrio Stratos και της Μαρίας Κάλλας.
Η έκθεση διαρθρώνεται στα τέσσερα επίπεδα του κτιρίου. Αποτελείται από έξι οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις: στη μία, σφοδρό χαλάζι πέφτει (φυσική καταστροφή), κομματιάζοντας με δύναμη βινίλια. Επειτα, κυριαρχεί το ανάγλυφο ενός σκηνικού μετά από γλέντι πανηγυριώτικο: ένα τραπέζι, δίσκοι καμένοι, σπασμένα πιάτα δίνουν την εικόνα της προσωπικής, αυτή τη φορά, καταστροφής.
Στην κεντρική εγκατάσταση βλέπουμε μια τεράστια λίμνη (αναφορά στην Αμβρακία, έναν βιωματικό τόπο για τον καλλιτέχνη, με πολλούς πνιγμούς και μακρά ιστορία) με βινίλια να επιπλέουν και ακούμε τους ήχους τους. Το μουσικό και οπτικό αυτό παράδοξο ακολουθεί μια εξίσου ιδιαίτερη τοπογραφία: ένας περίπατος στον χώρο της Columbia, ανάμεσα σε σπασμένα βινίλια που σιώπησαν για πάντα. Επόμενο, ένα γλυπτό τζουκ μποξ, η βάση του οποίου είναι κανονικό μηχάνημα, αλλά η βιτρίνα του ένα τραπέζι από βινίλια που παίζουν με ειδική ρύθμιση. Οποιος θεατής θέλει μπορεί να ακούσει τη μουσική που προτιμά από τα προεπιλεγμένα προγράμματα ή απλά να έρθει με τους δικούς του δίσκους! Τέλος, χωρίς βιντεοπροβολή, ένα πικάπ (έργο του καλλιτέχνη) γυρίζει, παίζοντας έναν δίσκο του Demetrio Stratos.
«Ο χώρος της μουσικής είναι πολύ γνώριμος στον Χαραλάμπους», εξηγεί ο Θανάσης Μουτσόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης & Θεωρίας του Πολιτισμού στο Πολυτεχνείο Κρήτης. «Ο χώρος αυτός διατηρεί συνήθως μια βαθιά επικοινωνιακή σχέση με την κοινωνία. Αντιθέτως, οι εικαστικές τέχνες φέρουν το στίγμα της σύνδεσής τους με τις γκαλερί και τους συλλέκτες, τη μεγαλοαστική τάξη, τους κοσμικούς και τις μεγαλοκυρίες. Οι μεγαλοαστικές εκφράσεις της τρέντι τέχνης άνοιξαν τόσο ώστε να εντάξουν λούμπεν παραδείγματα, ακόμη και της παραπεταμένης από τις ίδιες, Γυφτιάς. Ομως, το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτών των κύκλων είναι το πόσο γρήγορα βαριούνται, ενώ αναζητούν αέναα το επόμενο trend, ώστε να επιπλέουν συνεχώς στον mediaτικό αφρό. Αυτά στηλιτεύει ο Χαραλάμπους».
Η έννοια «ερείπια» είναι κυρίαρχη στην έκθεση. «Το πώς θα προσεγγίσουμε τα όποια “ερείπια”, ηχητικά ή οπτικά, είναι καθαρά ζήτημα ερμηνείας. Η ίδια η “παράδοση” δεν είναι παρά ένα κουτί που δεν ξέρουμε τον κλειδάριθμο. Ωστόσο, ειδικά τα τελευταία χρόνια, το lifestyle στην Ελλάδα επέβαλε μια συγκεκριμένη ερμηνεία αυτής, με έντονα στοιχεία φολκλόρ. Στο “Aquis submersusi”, τα “ερείπια” ξαναμιλούν με φωνή ζώσα. Τα ανασυνθέτω, επικαιροποιώντας τα», διευκρινίζει ο Π. Χαραλάμπους. «Σήμερα που τα μοτίβα -αξιακά και αισθητικά- έχουν τελειώσει, το θέμα είναι ο καλλιτέχνης να μπορέσει να δώσει υπαινικτικά και ανάλαφρα, χωρίς να τελεσφορεί, ότι, παρ’ όλα αυτά, εδώ κάτι συμβαίνει» μας λέει… Ο,τι άλλο περιττεύει.
Info: Εως 31/01/2015, Κυκλάδων 8, Κυψέλη. Ωρες λειτουργίας: Πέμ. – Παρ. 17.00-21.00, Σάββ. 12.00 – 16.00