Γράφει ο Κανάκης Γερωνυμάκης
Δεν δίνει ο λαός την δέουσα σημασία στα τοπωνύμια της υπαίθρου και όμως έχουνε πολλές φορές άμεση σχέση με ιστορικά και κοινωνικά σημαντικά γεγονότα π.χ. στην Ανώπολη Σφακίων λέμε «Στου Μπασιά το Σπήλιο». Εκεί πέθανε ο οπλαρχηγός Σταμάτης Μπασιάς που τραυματίστηκε σε μάχη στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Στον Ρούβα, στην περιοχή της Γέργερης επέθανε ο θρυλικός Πρωτόπαπας των Σφακίων όταν εδραπέτευσαν από την Κουλέ του Ηρακλείου οι συμπολεμιστές του Δασκαλογιάννη και τους έπιασε εκεί χιονιά. Τώρα το λένε εκεί «Στου Καλόγερου την Τρύπα».
Πριν αλλάξει και ο λαός της υπαίθρου τρόπο ζωής, οι χωρικοί και ειδικά οι κτηνοτρόφοι, ξέρανε όχι μόνο τα τοπωνύμια, μα και τον κάθε βράχο και τον κάθε θάμνο. Τώρα κάνανε υπόστεγα και πηγαίνουνε με τα αγροτικά τους αυτοκίνητα και χτυπούνε την κόρνα (αν είναι έξω αυτή την ώρα τα πρόβατα) και έρχονται και τα ταϊζουνε, και τους βάζουνε νερό και φεύγουνε. Ακόμα και το τοπωνύμιο του υπόστεγου θα ξεχαστεί. Ο βοσκός λέει «θα πάω στο υπόστεγο», «έχω δουλειά στο υπόστεγο», δεν αναφέρει τοπωνύμιο. Όμως επιβάλλεται να διασωθούνε τα τοπωνύμια, αποτελούνε αξιόλογο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Οι νέοι σήμερα μόνο το όνομα του χωριού τους ξέρουνε οι πιο πολλοί.
Εγώ κατέγραψα και χαρτογράφησα την τ. Κοινότητα Ασφένδου γιατί αναγνωρίζω την σημασία του αντικειμένου. Μου έφαγε μέρες, ειδικά η χαρτογράφηση, διότι βγήκα σε όλες της κορφές τη κοινότητας για να υπολογίσω τις αποστάσεις και χρειάστηκε να σβήνω και να γράφω για να καταλήξω σε κάτι που το θεωρούσα σωστό. Τα έγραψα και στο βιβλίο μου «ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΑΣΦΕΝΔΟΥ».
Τα διοικητικά όρια της Κοινότητας
Τα διοικητικά όρια της κοινότητας Ασφένδου καθορίστηκαν το 1956. Την 22η Απριλίου έγινε η πρώτη έκθεση με πρόεδρο της Επιτροπής τον Ιωάννη Διαλυνά, Ειρηνοδίκη Χ. Σφακίων και μέλη αυτής από πλευράς Ασφένδου τον Πρόεδρο της Κοινότητας Ευαγγ. Μαρινάκη και τον Κ. Σ. Δαμουλή Μπολιώτη και από πλευράς της Κοινότητας Ασκύφου Ιωσήφ Τρουλάκη, Πρόεδρο κοινότητας και Στ. Καπριδάκη Κ. Σύμβουλο.
Ύστερα από διαλογική συζήτηση αποφασίστηκε ότι τα όρια των κοινοτήτων Ασφένδου και Ασκύφου είναι η νοητή γραμμή από Φαρδύκωλου, Τσούρδο Κούμο μέχρι Μακρέ Ασφένταμο.
Η δεύτερη έκθεση αφορά τα όρια με την Κοινότητα Ίμπρου και από πλευράς Ασφένδου είναι τα ίδια μέλη, όπως παραπάνω, από πλευράς Ίμπρου ο Πρόεδρος Εμμ. Κατσανέβας και ο Κ. Σ. Μάρκος Ζερβός και βέβαια Πρόεδρος της επιτροπής και πάλι όπως παραπάνω ο Ειρηνοδίκης Χ. Σφακίων. Τα όρια με την Κοινότητα Ίμπρου είναι τα εξής: Από του Χριστού το Λαγκό, Βουβιανόλαγκο, Τρυπών τον Λαγκό Κορφή Κροποκεφαλιού, Άμπελος, Πετραδοκέφαλο, Κορφή Βρεμένου Αυλόχα, Τέντας Σελί, Φαρδύκωλου. Η έκθεση για τα όρια με την Ίμπρο έγινε την 24/9/1956.
Τρίτη έκθεση ήτανε για τα όρια με την κοινότητα Πατσιανού. Από πλευράς Ασφένδου ήτανε και πάλι τα ίδια άτομα και πρόεδρος της επιτροπής πάντα ο Ειρηνοδίκης. Από πλευράς Πατσιανού ήτανε ο πρόεδρος της κοινότητας Μιχ. Μανουσέλης και Ο Ιωσήφ Παπαδάκης Κ.Σ. ύστερα από διαλογική συζήτηση καθόρισαν τα όρια της Κοινότητας Πατσιανού με Ασφένδου ως εξής: Από Φράγκισας το Σπήλιο, Αμυγδαλέ, Ασβεστοκάμινο, ανατολική άκρη Λουσόγρεμνου, Αγκαλωνίδες, Κεφάλα, Μεγάλη Πέτρα στον Απάνω Λάκκο του Περισυνακιού, Κορφή Περισυνακιού, Κακό Κεφάλι, Τυροκλάστη Σκάλα, Τυροκλάστη Κορφή Ξεροκαμπιό, Κάτω Πόρος Μακρύλακκου, Βορεινάδα Γαϊδαρέ, Γαϊδαρέ Σελί, Κυπαρίσσια, Κορφή Γρε Κίμπη, Αβοραντολάκκουδο, Κουρτουρέ, μακρέ Ασφεντάμους.
Η έκθεση με Πατσιανό έγινε την 19/8/1956.
Τοπωνύμια της κοινότητας Ασφένδου
1.Βρασκιανή γιαλιά, 2 Κρέμασμα, 3. Του χριστού ο Λαγκός, 4. Κατρίκης, 5. Σκαλεθέρια, 6. Βουβιανόλαγκο, 7. Αρμί του Μοσκοναριού, 8. Μοσκονάρι, 9. Λουριά, 10. Κουλούρες, 11. Σταλαϊτός, 12. Της τράτας το Λουρί, 13. Της Λιάπαινας το Σόχωρο (Ήτανε η Λιάπαινα η μητέρα του ιστορικού Λιαποσήφη), 14. Σεράφης, 15. Του Μήτρο η Λούρα, 16. Μεσοσφήνι, 17.Του Λωμού το Λακκούδι, 18. Οι Πλακούρες, 19. Του Κώστα το Σόχωρο (Ήτανε του Κώστα Βολουδάκη, αρχηγού του Αποκόρωνα, που εδώ είχε τον Βουβά χειμερινό χωριό, πριν εγκατασταθεί στον Βαφέ, 20. Περβολέ, 21. Βρυσάλι, 22. Σπηλέ, 23. Σκωτεινή, 24. Λειβάδια, 25. Ι.Ν. Αναλήψεως του Χριστού, 26. Του Χριστού τ’ Αρμί, 27. Πίσω λειβάδια, 28. Του Ντουρμά το Σόχωρο, 29. Του Μπίρη το Σόχωρο, 30 Κεφαλάκια, 31. Του Πωλογιάννη ο Αυλήμωνας, 32. Βρουλόλακκας, 33. Φαρδαλάτσος, 39. Αρκαλές, 40. Του Δαμανού τα καταλύματα (Εδώ ήτανε η θέση του χωριού πριν από τους Σαρακηνούς. Διακρίνονται ακόμα τα ερείπια), 41. Του Βελή το Σωχωράκι, 42. Σκάλες, 43. Αυλήμωνας, 44. Αχτένιστος, 46. Του Κουρκουλού η Σωχώρα, 46α. της Μεσκίνισσας το Σπηλιάρι (εδώ έμενε μια «μεσκίνισσα» = λεπρή), Σιοπάτι, 47. Κάτω Ποταμίδα, 48. Θρυμποκέφαλο, 49. Κουμπάς, 49α . Γεώτρηση, 50. Τσυκαλιά, 5. Ποταμίδα, 52 Φαβέ, 53 Κομμάτα, 54. Πάπουρο, 55. Του Βελή το Σώχωρο, 56 Κοντολιός, 57. Νεραγδόσπηλιος, 58. Λεπέτρινο, 59. Το Δώμα της Σπηλές, 60. Κάμπος της σπηλές, 61. Βίγλα, 62. Του Χριστού ο Σπήλιος, 63 Κούτελος, 64. Του Κούτελου η Μουτσούνα, 65. Πάτελα, 66. Βορόσκια, 67. Ο Σπήλιος του Αναράψη (Εδώ ήτανε κρησφύγετο πειρατών και επαναστατών. Την ονομασία λένε ότι οφείλει σε ένα πειρατή που πέθανε εδώ με αυτό το όνομα), 68. Χάλαρο, 69. Φωκόσπηλιος (εδώ γεννούνε οι φώκιες), 70. Μούρη των Αλικιδιών, 71. Τηγάνια, 72. Ρουσολιμιονάρι, 73. Καλογερές, 74. Φωκιές, 75. Πλατέ Πόρος, 76. Του Μπίκο το Σπηλιάρι, 77. Χωστός Σπήλιος, 78. Μεσοδόκι, 79. Της Παπαδιάς το Ρούμα. (Στη θέση αυτή εσκότωσε ο Λιάπης 3 Τούρκους το 1878 και τον Σεπτέμβριο του 1944 εσκότωσαν δύο Γερμανούς), 80. Ψαράς, 81. Του Ψαρά το Κεφάλι, 82. Ασπροχώματα, 83. Φραχτά, 84. Τουρκόλακκας, 85. Μπνημάτσια, 86. Μακρέ Σκιές, 87. Κάτω Απιδές, 88. Πλάτες, 89. Βερβελίδια, 90. Άσπες, 91. Του Αψή ο Σπήλιος, 92. Του Καστρακιού, 93. Πετεινάρης, 94. Βρυσί, 95. Φαραγκούλια, 96. Μελιτής, 97. Μεγάλη παραβολή, 98. Του Σιγανού η Ρίζα, 99. Καμπίνα, 100. Πατεριανές, 101. Τα Κοινοτικά σφαγεία, 102. Χαλασές, 103. Σκάφη των Αργουλιδών, 104. Παρόκαπνα, 105. Ραχοίδι, 106. Του Λομού το Λακκούδι, 107. Μανώλιος, 108. Γαϊδαρόσπηλιος, 108α. Οι Τραολές, 109. Αλώνια, 110. Κεφάλι, 111. Αλετριγουδιό, 112. Ποντισκιά, 113. Σκοτεινή, 114. Αστυβιδωπό, 115. Καθαράδι, 116. Παλιός Κάψαλος, 117. Πρινοσέλι, 118. Τ’ Αγιωργιού η Σκάλα, 119. Μαύρο Σπηλιάρι, 120. Ρούσια Σπηλιά, 121. Κόκκινο γκρεμνό. 122. Κουρεύτρες, 122α. Αμύγδαλος, 123. Μαγλυνό Σπηλιάρι, 124. Πεντοβόλακας, 125. Τσιτσιρίδα, 126. Μελισσόκηπος, 127. Αμμουτσόσπηλιος (σπήλιος εδημιουργήθηκε, γιατί από εδώ έβγαζε το χωριό ορυκτή άμμο για τα χτίρια του), 128. Παχουνταριό, 129. Χωματόλακκας (Από δω παίρνανε χώμα και σκεπάζανε τα σπίτια τη λεγόμενη «λεπίδα»), 130. Καβαλανίτσα, 131. Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη, 132. Αρμί τ’ Αγιαννιού, 133. Ορφανού οι Κούμοι, 134. Άσπρος Λάκκος, 135. Των Τρυπών ο Λαγκός, 136. Μεσάρμι, 137. Τα Τσουνιά του Κουτσούλου, 138. Η Πλάτη του Κουτσούλου, 139. Του Ποντικιού το Τσουνί, 140. Του Κουτρούλη τ’ Αλώνι, 14. Τ’ Αγίωργιού η Πατέ 142. Του Λιντρή η Τρύπα, 142 Αχνότρυπα ( τον χειμώνα αχνίζει αυτή η τρύπα), 144. Αγκαραθόλακκας, 145. Βασιλοχώραφα, 146. Του Θελοντή το Μνήμα, (εδώ το 1866 σκοτώθηκε στη μάχη ένας εθελοντής), 147. Δαμάκοι, 148. Τσουνιά, 149. Τ’ Αγιαννιού ο Λάκκος, 150. Μαυροχάρακα, 151. Φράμα, 152. Τσούνος (εδώ οι Γερμανοί, στη μάχη της Κρήτης είχανε παρατηρητήριο), 153. Αρχοντικός Λάκκος, 154. Του Κουλίζα το σπίτι, 155. Του Κουλίζα τα Λακκούδια, 156. Των Μαυροχαράκων το Λακκούδι, 157. Στρογγυλό Λακκούδι, 159. Κουτσαχλαδιάρης, 159. Του Κουβαρέ η Κόρδα, 160. Του Λιά οι Πεζούλες, 161. Του Κουβαρέ τα Λακκούδια, 162. Του Κουβαρέ η Σκάλα, 13. Αγκάλη, 164. Μπατσινέλα, 165. Αναβρυτή, 166. Αμυγδαλοκέφαλο, 167. Της Παρασιάς ο Λάκκος, 168. Ντάμπια, 169. Άμπελος, 170. Του Γαβιώτη ο Λάκκος, 171. Χαλικιάρης, 172. Αντιλάρες, 173. Ανεμόσπηλιος, 174. Κυλιστρήδια, 175. Βαθέ Αυλήμωνας, 176. Κεφάλα, 177. Σιόπατα Κεφάλας, 178. Του Πωλογιάννη ο Αυλήμωνας, 179. Τα Κούτελα της Κεφάλας, 180. Του Γαβιώτη ο Γύρος, 181. Πλατέ Αυλήμωνας, 182. Η Κόρδα, 183. Τρισούλι, 184. Πλευρά της Κεφάλας, 185. Αλεξομανώλης, 186. Πατσιανός Λάκκος, 187. Του Ανεμόμυλου η Παπούρα, 188. Πλευρά του Ακονέ, 189. Τ’ Ακονέ το Λακκούδι, 190. Καθάριο Πλάι, 191. Ακονές (εδώ οι Γερμανοί είχανε φρούριο και ένα μεγάλο ασύρματος. Εδώ τους χτύπησε με αεροπλάνο το 1944 ο Κελαϊδής. Εδώ τώρα έχει εγκαταστάσεις ο ΟΤΕ), 192. Βορεινάδα του Ακονέ, 193. Πηγαδούλι, 194. Πετραδοκέφαλο, 195. Παπούρια, 196. Χιονίστρα, 197. Δρακόνα, 198. Καημένο Σελί, 199. Διμηνήτης, 200. Βρεμένος, 201. Του βρεμένου το Κουμάρι, 202. Του Πυροβόλη το Μιτάτο, 203. Βρουλολάκι, 204. Αυλόχα, 205. Ο Λάκκος του Παιγνιώτη, 206. Απουρανές, 207. Λουμπινές, 208. Πνήχτια, 209. Μεσοσκυά, 210. Βατωπό, 211. Του Λουμπινέ η Μούρη, 21. Του παπά η Στέρνα, 213. Νιόνερο, 214. Βούλισμα, 215. Του Λουμπινέ το Σελί, 216. Το γυριστό, 217. Των Πηγαδιών οι πάτοι, 218. Το Μιτατούλι, 219. Φράτσια (Εδώ γράφει η ιστορία ότι το 1867 μαζεύτηκε 73.000 Τούρκικος στατός), 220. Αντιλάρες, 221. Βρασκοπαπούρα, 222. Κροποκεφάλι, 223. Κάτω Κροποκεφάλι, 224. Της Σέλης ο Λαγκός, 225. Σέλη, 226. Φαλαγκάρης (Σπήλιος με σταλακτίτες), 227. Δαφνόσπηλιοι, 228. Δαφνόλακκοι, 229. Κηπάρια, 230. Ξεράμι, 231.. Μικρή Σέλη, 232. Όρνιο, 232α. Αναβρυτός, 233. Κάτω Λέσκα, 234. Αμολοχιάς, 235. Τση Αχλάδας ο Λάκκος, 236. Πάνω Λάκκος, 237. Βουκολές, 238. Κάτω Λάκκος, 239. Καλαμαύκα, 240. Βιτσιλέ, 240α Του Σκαντάλη ο Πρίνος. (Εδώ σκότωσαν Τούρκους τον ένα τον λέγανε Σκαντάλη), 241.Χώνος, 242. Ο σπήλιος που στάζει, 243. Κέραμος, 244. Πλατέ χαλασές, 245. Της Καλογρές ο Χώνος, 246. Λιδομούρι, 247. Πεζούλα, 248. Κοντογονατέ, 249. Μαυροχάρακα, 250. Φαραγκούλια, 251. Σκαπεταρέ, 252. Πορόκαπνα, 253. Κούτσουλος, 254. Καστρακιού ο Λαγκός, 255. Ροβέ, 256. Κεφάλα, 257. Αγκαραθόλακκας, 258. Κεράτηδω, 259. Του ψήλο το Ρούμα, 260. Κολοκασιανές Αλικές, 260α. Του Σαρακηνού ο βόλακας (πολύ πιθανό να σκοτώθηκε εδώ κανείς Σαρακηνός), 261. Της Φράγκισσας ο Σπήλιος, 262. Βάταλος, 263. Αμυγδαλές, 263α. Καμπλιδέ, 264. Λουσόγρεμνο, 265. Ι.Ν. Αγ. Θεοδώορυ (εδώ γράφει ο Παπαδόπετρος ότι συναθροίστηκαν οι Σφακιανοί και αποφάσισαν την κήρυξη του «Ορνιθοπολέμου» κατά των Ενετών), 266. Κουλούρες (εδώ ήτανε το χωριό πριν των Σαρακηνών), 267. Γεώτρηση, 268. Ι.Ν.Αγ. Νικολάου, 269. Κέραμος, 270. Πορόλαγκο, 271. Πατελούρα, 272. Ι.Ν. Αγ. Αντωνίου, 273. Ι.Ν. Παναγίας, 274. Ρέχτας, 275. Όχτος, 276. Αγκαλονιδές, 277. Κολικάσιας , 278. Πορτί, 279. Καμπούρο, 280. Βιγλί, 281. Μπατσινέλα, 282. Κατρουλάς, 283. Μπαμπακίδια, 284. Ι.Ν. Αγ. Ιωάννου, 285. Πάνω νερό , 286. Καστρί (ερείπια παλιού κάστρου), 287. Περισυνάκι, 288. Κάτω Λάκκος, 289. Ψιακές, 290. Διγενής. 291. Του Καβρουδάκι ο Βόλακας, 292. Πετραρολίθοι, 293. Καθές, 294. Βρούλινο, 295. Σκαμνάκια, 296. Βάρκα, 297. Τρικουκιά, 298. Κυνηγού οι Βόλιτες, 299. Κυνηγός, 300. Ανάγυρος, 301. Γλίστρες, 301α. Αναβρυτός, 302. Βρυσί, 303. Πηγαδόλακκας, 304. Κουκόλακκας, 305. Βλατοί, 306. Ανατολικό, 307. Της Κιοχρές ο Λαγκός, 308. Βίγλα, 308α. Λιμνολάκκουδο, 309. Του Τυροκλάστη η Σκάλα (εδώ κατά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη σκοτωθήκανε 100 Τούρκοι και τον Ιούλιο του 1821 σκοτωθήκανε πάλι 100 Τούρκοι μα και ο αρχηγός των Νιμπριωτών Κωστόπωλος), 310. Λάμπρωνας, 310α. Φούσκης, 311. Μακρύλακκος, 312. Βραχογραφίες (Προϊστορικές), 313. Κορφή του Γουρνάρη. 314. Γαϊδαρές, 315. Φουρνάρης, 316. Λουράκια, 317. Λούρα, 318. Μπούρμπαχος, 318α. Του Τζιτζίφη ο γύρος, 319. Μούρη. 320. Του Δέτη το Πλάϊ, 321. Η Ρίζα του Κισσού, 322. Μαύρες, 322α. Αρκαλοκεφάλι, 323. Κούκουρος, 324. Κόλυμπος, 325. Χαρακάκια, 326. Κεφάλα, 327. Μ¨εσα Στέρνες, 328. Πολυκοντύλου, 329. Τυροκόμου, 330. Μάχα, 331. Τσακισμένος, 332. Βρασκιά, 333. Της Φοράδας ο Λάκκος, 334. Στερνάκι, 335. Της Τέντας το Σελί (λέγεται ότι εδώ, κατά τη μάχη της Άμπελου εσκοτώθηκε μια γυναίκα που είχε το παρατσούκλι «Τέντα». Ενώ δε ξέρομε τα άλλα στοιχεία της), 336. Αυλόχα, 337. Άμπελος (εδώ το 1821 σκοτωθήκανε 900 Τούρκοι, 338. Φαρδίκωλος, 339. Του Τσούρδο ο Κούμος, 340. Μακρέ Ασφένταμος, 341. Της κορφής ο Αυλήμωνας, 342. Κουρτουρές, 343. Αγκαθέ, 344. Μπουρμπαδόβουνο, 345. Γρε Κίμπη.
