Του Γιάννη Αγγελάκη
Πριν λίγες ημέρες, στις 13 Απριλίου του 2016, μετά από δυόμιση χρόνια εργασίας, οι ερευνητές του Κέντρου Καταγραφής Καρκίνου – εκπληρώνοντας ένα χρόνιο αίτημα φορέων αλλά και ενεργών πολιτών – προχώρησαν στην παρουσίαση μιας πρώτης σειράς αποτελεσμάτων σχετικά με τον καρκίνο στην Κρήτη.
Η παρουσίαση αυτή έγινε στα πλαίσια μιας πολύ μεγαλύτερης πρωτοποριακής προσπάθειας – όσον αφορά την Ελλάδα – δημιουργίας μιας σταθερής δομής με κατάλληλα ερευνητικά εργαλεία που θα βοηθά στην επιτυχή αντιμετώπιση – προληπτικά και θεραπευτικά – του καρκίνου στο νησί.
Σύμφωνα με αυτά τα πρώτα αποτελέσματα που δόθηκαν στη δημοσιότητα υπάρχει μια μεγάλη αύξηση στις νέες περιπτώσεις καρκίνου και στον αριθμό των θανάτων από νεοπλασίες στο νησί.
Μέσα σε ένα διάστημα 20 ετών, από το 1993 έως το 2013, 30.000 άνθρωποι πέθαναν από κάποιο τύπο καρκίνου.
Κι ενώ οι μεγάλοι προόδοι στην τεχνολογία θα οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να βλέπουμε μία μείωση των ποσοστών θανάτου από καρκίνο, όπως άλλωστε ισχύει σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Κρήτη, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Αντιθέτως, κάθε χρόνο, ο αριθμός των θανάτων και των περιστατικών αυξάνεται. Αυτό προκαλεί ανησυχία.
Θα έπρεπε όμως να ανησυχούμε;
Ο καθηγητής κ. Χρήστος Λιονής, σε αποκλειστική συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα μας, είπε ότι είναι πολύ νωρίς για να δοθούν πειστικές ερμηνείες αν και παραδέχτηκε ότι προκύπτουν κάποια πρώτα χρήσιμα συμπεράσματα.
Συνέστησε ψυχραιμία, εμβάθυνση της έρευνας, και μέτρα από την πολιτεία και τους φορείς για συγκεκριμένα ζητήματα που εγείρει μια πρώτη ανάγνωση των αποτελεσμάτων.
Μερικά από αυτά τα ζητήματα που προκύπτουν είναι:
- Τα αυξημένα ποσοστά καρκίνου στις γυναίκες, ειδικά σε μορφές που είτε δεν υπήρχε μεγάλη συμμετοχή παλιότερα (όπως του καρκίνου του πνεύμονα), είτε θα έπρεπε να παρουσιάζεται μείωση εξαιτίας της μέτρων πρόληψης και θεραπείας που εδώ και χρόνια υπάρχουν (καρκίνος του τράχηλου της μήτρας)
- Την πρωτοκαθεδρία του καρκίνου του πνεύμονα στους άντρες με άνω των 70 περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους και του καρκίνου του μαστού με άνω των 50 περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους στις γυναίκες
- Το σημαντικό ρόλο που διατηρεί στους άντρες ο καρκίνος του προστάτη με 33,5 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους
- Τα υψηλά ποσοστά του καρκίνου του παχέως εντέρου τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες
- Τα αυξημένα ποσοστά καρκίνου που παρουσιάζονται σε συγκεκριμένες περιοχές της Κρήτης (Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο) και κατά πόσο αυτά τα αυξημένα ποσοστά σχετίζονται με κακές συνήθειες του πλυθησμού ή/και σε περιβαλλοντικά αίτια.
- Η αύξηση των ποσοστών σε συγκεκριμένους τύπους επιθετικής μορφής καρκίνων όπως λευχαιμίες (6,1 θάνατοι ανά 100.000 κάτοικους), πού οφείλεται και αν παρουσιάζεται εντονότερο το πρόβλημα σε κάποιες περιοχές
Ο καθηγητής κ. Χρ. Λιονής προσπάθησε να καθησυχάσει τους πολίτες.
Επανέλαβε πολλές φορές ότι τα ποσοστά που καταγράφονται συνολικά στην Κρήτη είναι χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ενώ είπε ότι ακόμα και στις περιοχές που βρίσκονται στο κόκκινο τα ποσοστά, στην πραγματικότητα, δεν είναι τόσο υψηλά. Αρνήθηκε να προχωρήσει σε σύγκριση με τα ποσοστά καρκίνου που παρουσιάζονται στην υπόλοιπη Ελλάδα, επειδή σε άλλες περιοχές – περιφέρειες – όπως είπε – δεν υπάρχουν αντίστοιχα δεδομένα ώστε να μπορεί να γίνει σύγκριση.
Αυτο αν και σε παλιότερη συνέντευξή του είχε πει ότι στην Κρήτη καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά καρκίνου σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα.
Ο κ. Λιονής είπε επίσης ότι ίσως η αύξηση των ποσοστών του καρκίνου να μην είναι πραγματικά αυτό που φαίνεται αλλά να καταγράφεται απλά η βελτίωση της δυνατότητας καταγραφής των ειδών του καρκίνου. Μια δυνατότητα που δεν υπήρχε παλιότερα και που πλέον υπάρχει λόγω της βελτίωσης των τεχνολογίων που χρησιμοποιούνται στα νοσοκομεία και τις δομές περίθαλψης και νοσηλείας στην Κρήτη.
Σε παρόμοια διαπίστωση προχώρησε και ο Χανιώτης παθολόγος – ογκολόγος Χαράλαμπος Κουρούσης ο οποίος σε συνέντευξή του στην εφημερίδα μας είπε ότι με την Ογκολογική Κλινική στο Ηράκλειο να έχει επανδρωθεί και το Ογκολογικό Τμήμα στο Νοσοκομείο Χανίων να λειτουργεί, οι πολίτες δεν κατευθύνονται πλέον προς την Αθήνα, μένουν και χρησιμοποιούν τις δομές της Κρήτης, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταγράφονται τα περιστατικά πιο εύκολα.
Τα προγράμματα GLOBOCAN και EUCAN
Αν και η ερμηνεία των αριθμών είναι μια ριψοκίνδυνη διαδικασία, ανατρέξαμε σε δύο αναγνωρισμένα προγράμματα καταγραφής των ποσοστών καρκίνου σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να μπορέσουμε να προβούμε σε καποιες βασικές συγκρίσεις.
Το Ευρωπαϊκό Παρατητητήριο του Καρκίνου και το πρόγραμμα EUCAN συλλέγει στοιχεία ανά χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τον καρκίνο, από εθνικές βάσεις καταγραφής αλλά και από τους καταλόγους του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Για να αντιμετωπίσουν τις διαφορές που προκύπτουν στα μεγέθη των πληθυσμών των χωρών, στοιχεία για τη συχνότητα και τη θνησιμότητα του καρκίνου αντισταθμίζονται ανά 100.000 κάτοικους. Κατόπιν για τα στοιχεία χρησιμοποιείται δείκτης age-adjusted στον ευρωπαϊκό πληθυσμό (European Standard Rate [ESR])
Όσον αφορά το πρόγραμμα GLOBOCAN 2012, πρόκειται για μια πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Διεθνούς Υπηρεσίας για την Έρευνα στον Καρκίνο και παρουσιάζει εκτιμήσεις σχετικά με τη συχνότητα και τη θνησιμότητα κύριων μορφών καρκίνου, σε εθνικό επίπεδο, σε 184 χώρες στον κόσμο.
Τι λέει ο Δρ. Στέργιος Μόσχος για τους κινδύνους από τη σύγκριση στοιχείων από διαφορετικά προγράμματα
Πριν προχωρήσουμε στη σύγκριση επικοινωνήσαμε με έναν αναγνωρισμένο διεθνώς επιστήμονα, τον Δρ. Στέργιο Μόσχο, αναπληρωτή καθηγητή Βιοχημείας και Βιομηχανικής Βιοτεχνολογίας στο University of Westminster, πρωτοπόρο των γονιδιακών θεραπειών για την ανακάλυψη θεραπείας του ιού της Ηπατίτιδας C και επικεφαλή της ερευνητικής ομάδας πίσω από την δημιουργία του “Ebola Check” για να μας πει τη γνώμη του αν και εφόσον μία τέτοια σύγκριση, των στοιχείων που συλλέχθηκαν από το Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου και των στοιχείων που διατίθενται μέσω αυτών των δύο προγραμμάτων είναι βάσιμη.
Ο Δρ. Στέργιος Μόσχος είναι αρκετά επιφυλακτικός αναφορικά με το θέμα της σύγκρισης δεδομένων.
Όπως μας εξήγησε η διαφορά στα δεδομένα για τις ίδιες χώρες που παρουσιάζονται από EUCAN και GLOBOCAN εξηγείται από τη διαφορετική μεθοδολογία που ακολουθούν:
«Καταρχάς το GLOBOCAN διαχωρίζει την ποιότητα των δεδομένων σε κατηγορίες, ενώ το EUCAN δεν τα ξεχωρίζει. Αμέσως τα νούμερα θα διαφέρουν. Βάση των αριθμών πάντως, και χωρίς να έχω δει τι σημασία του G3, τα επίπεδα της Ελλάδας (όχι της Κρήτης) είναι στον ευρωπαϊκό μέσο όρο.»
Και συνεχίζει:
«Ένα στοιχείο από μόνο του δε λέει τίποτα. Πρέπει να αναλύεται σε σχέση με άλλα τα οποία έχουν συλλεχθεί μεθοδολογικά με τον ίδιο τρόπο, τον ίδιο χρόνο. Μεθοδολογικά δε μπορείς να συγκρίνεις άμεσα μετρήσεις από δύο διαφορετικές ομάδες που έχουν άλλα μέτρα και σταθμά. Από εκεί προκύπτουν σοβαρά λάθη και παρερμηνείες.»
Σύμφωνα με τον Δρ. Μόσχο «όταν κάνουμε τέτοιες αναλύσεις (μετα-αναλύσεις) πρέπει να συγκρίνουμε μόνο πανομοιότυπες μελέτες και όχι νούμερα από τελείως διαφορετικές μεθοδολογίες. Αλλιώς, πρέπει να γίνεται ισοστάθμιση των μελετών.»
Συμπεραίνει ότι «εσωτερικά, τα δεδομένα της GLOBOCAN μπορείς να τα συγκρίνεις, εξωτερικά όμως σύγκριση με τη EUCAN και το K.K.K. δεν επιτρέπεται χωρίς εξιστάθμηση».
Όπως αναφέρει ο Δρ. Μόσχος, «9 στις 10 φορές δεν υπάρχει τρόπος εξιστάθμισης».
Ο Δρ. Μόσχος προτείνε, εφόσον γίνει παράθεση των στοιχείων, να παρατεθούν και οι τρεις έρευνες (GLOBOCAN, EUCAN, K.K.K.) ώστε να γίνει φανερή η σχετικότητα των αποτελεσμάτων που παρουσιάζονται, αν και η μόνη ασφαλής μέθοδος σύγκρισης – όπως επισήμανε για ακόμη μια φορά – είναι μέσω εξιστάθμισης (μέθοδος μετα-ανάλυσης).
Η θέση της Δρ. Ευαγγελίας Τζάλα, υπεύθυνη του Γραφείου του Εθνικού Αρχείου Νεοπλασιών και Σπάνιων Νοσημάτων
Μιλήσαμε και με την Δρ. Ευαγγελία Τζάλα, επιδημιολόγο – βιοστατιστικό, υπεύθυνη του Γραφείου του Εθνικού Αρχείου Νεοπλασιών και Σπάνιων Νοσημάτων του ΚΕΕΛΠΝΟ η οποία και αυτή εξέφρασε τις επιφυλάξεις της.
Της τονίσαμε ότι κοιτάζοντας τα στοιχεία που παραθέτονται σε GLOBOCAN και EUCAN παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις. Την ρωτήσαμε, γιατί συμβαίνει αυτό.
Μας εξήγησε:
«Τα στοιχεία του GLOBOCAN βασίζονται σε εκτιμήσεις που γίνονται, οπότε δεν είναι πραγματικά στοιχεία, είναι εκτιμήσεις που γίνονται για τη νοσηρότητα του καρκίνου στην Ελλάδα με βάση τη θνησιμότητα της Ελλάδας και τη νοσηρότητα γειτονικών χωρών. Από ότι έχουμε δει από στοιχεία του ΕΑΣ και αυτό επιβεβαιώνεται και από χώρες που έχουν αρχεία νεοπλασιών που λειτουργούν επί χρόνια, οι εκτιμήσεις συνήθως που δίνει το GLOBOCAN είναι ότι καλύτερο μπορούμε να έχουμε για χώρες που δεν έχουν αξιόπιστη καταγραφή (όπως η Ελλάδα) αλλά όταν η καταγραφή γίνεται αξιόπιστη, διαφέρει κατά πολύ. Και ενδεχομένως για αυτό διαφέρουν τα στοιχεία.»
Η Δρ. Τζάλα είπε ότι «τα στοιχεία του GLOBOCAN είναι εκτιμήσεις, προκύπτουν μέσω μοντελοποιημένων καταστάσεων».
Σύμφωνα με την κ. Τζάλα, ένας από τους λόγους που μπορεί να διαφέρουν τα στοιχεία της Κρήτης, όπως προκύπτουν από την έργασία του Κ.Κ.Κ., από τα στοιχεία για την Ελλάδα, είναι γιατί οι εκτιμήσεις που έχουν κάνει για την Ελλάδα δεν είναι η πραγματικότητα.
Όπως σημείωσε:
«Για την Ελλάδα υπάρχουν αυτή τη στιγμή μόνο εκτιμήσεις που δίνονται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.»
Λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη μας, και με πολλές επιφυλάξεις παρουσιάζουμε τα στοιχεία των προγραμμάτων EUCAN και GLOBOCAN σε αντιπαράθεση με τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα από το Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου σε συγκεκριμένους τύπους καρκίνου (πνεύμονας, μαστού, προστάτη) και καλούμε τους αναγνώστες διαβάζοντας τα στοιχεία και τις συγκρίσεις να έχουν υπόψη τους όλες τις παραπάνω επισημάνσεις και επιφυλάξεις.
Μια πρώτη σύγκριση
Σύμφωνα λοιπόν με στοιχεία που συλλέξαμε από τον Διεθνη Οργανισμό για την Έρευνα στον Καρκίνο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δια του προγράμματος GLOBOCAN 2012, και συγκρίνοντας με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το Κ.Κ.Κ., αν η Κρήτη ήταν χώρα, ο μέσος όρος των περιστατικών καρκίνου του πνεύμονα στους άνδρες (άνω των 70 περιστατικών ανά 100.000 κατοίκους) θα ήταν μέσα στους υψηλότερους που καταγράφονται πανευρωπαϊκά.
Δείτε τον σχετικό πίνακα:
Αντιθέτως, στην ιδια σύγκριση μεταξύ GLOBOCAN 2012 και Κ.Κ.Κ. για τον καρκίνο του πνεύμονα στις γυναίκες ο αριθμός των 10 περίπου περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους είναι από τις χαμηλότερες πανευρωπαϊκά με πρώτη τη Δανία με 37,6 περιπτώσεις ανά 100.00 κατοίκους.
Δείτε τον σχετικό πίνακα:
Η σύγκριση των στοιχείων Κ.Κ.Κ. και του Διεθνη Οργανισμό για την Έρευνα στον Καρκίνο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δια του προγράμματος GLOBOCAN 2012 δείχνουν ότι η Κρήτη (εφόσον ήταν χώρα) για τον καρκίνο του πνεύμονα στους άνδρες βρίσκεται στις πρώτες θέσεις ευρωπαϊκά και στους θανάτους.
Η Κρήτη στους άνδρες με πάνω από 65 θανάτους ανά 100.000 κάτοικους είναι μέσα στις πρώτες σε συχνότητα πανευρωπαϊκά έχοντας κοντά τη Δανία με 66,6 θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα ανά 100.000 κάτοικους.
Στις γυναίκες τα πράγματα είναι αρκετά καλύτερα αφού οι περίπου 10 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους την κατατάσσουν αρκετά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, εκεί όπου η Δανία είναι πρώτη με 28,4 θανάτου από καρκίνο του πνεύμονα ανά 100.000 κατοίκους.
Χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο είναι τα ποσοστά νέων περιπτώσεων καρκίνου του μαστού στις γυναίκες αν και οι θάνατοι ανά 100.000 κάτοικους που ξεπερνούν τους 20 στην Κρήτη φαίνεται να είναι μέσα στους υψηλότερους πανευρωπαϊκά.
Για τον καρκίνο του προστάτη αντιστοίχως, οι νέες περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους στην Κρήτη είναι αρκετά χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, όπως καταγράφεται στην έρευνα GLOBOCAN 2012. Όμως, και εδώ, η θνησιμότητα είναι αρκετά υψηλά. Οι 14,2 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους θα κατέτασσαν την Κρήτη μέσα στις 10 πρώτες χώρες πανευρωπαϊκά.
Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τον Καρκίνο
Διαφορετικά πάντως είναι τα στοιχεία που προκύπτουν σε μια ενδεχόμενη σύγκριση Κ.Κ.Κ. με τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τον Καρκίνο.
Σύμφωνα με αυτά, αν η Κρήτη ήταν χώρα, ο μέσος όρος των νέων περιστατικών καρκίνου του πνεύμονα στους άνδρες (άνω των 70 ανά 100.000 κατοίκους) βρίσκεται μεν πάνω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο των 27 χωρών (66,3 νέες περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους) αλλά αρκετά κοντά.
Στην ιδια σύγκριση μεταξύ EUCAN και Κ.Κ.Κ. για τον καρκίνο του πνεύμονα στις γυναίκες ο αριθμός των 10 περίπου περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους είναι από τους χαμηλότερους πανευρωπαϊκά με πρώτη τη Δανία με 54,9 νέες περιπτώσεις ανά 100.00 κατοίκους.
Η σύγκριση των στοιχείων Κ.Κ.Κ. και του προγράμματος EUCAN δείχνουν ότι η Κρήτη στους άνδρες βρίσκεται υψηλά ευρωπαϊκά στους θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα.
Η Κρήτη στους άνδρες με πάνω από 65 θανάτους ανά 100.000 κάτοικους είναι αρκετά υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που βρίσκεται στο 56,4 τη στιγμή όμως που η Ουγγαρία καταγράφει 96,4 θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα ανά 100.000 κάτοικους.
Στις γυναίκες τα πράγματα είναι αρκετά καλύτερα αφού οι περίπου 10 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους την κατατάσσουν αρκετά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, εκεί όπου η Δανία είναι πρώτη με 42,3 θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα ανά 100.000 κατοίκους.
Αρκετά χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (106,6) είναι τα ποσοστά νέων περιπτώσεων καρκίνου του μαστού στις γυναίκες (56,8) αν και οι θάνατοι ανά 100.000 κάτοικους που ξεπερνούν τους 20 στην Κρήτη είναι αρκετά υψηλότερα αλλά και πάλι χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσος όρο 22,4.
Για τον καρκίνο του προστάτη αντιστοίχως, οι νέες περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους στην Κρήτη (33,9) είναι μέσα στους χαμηλότερους που καταγράφονται στην Ευρώπη και αρκετά χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σύμφωνα με την έρευνα EUCAN (105,5). Όμως, και εδώ, η θνησιμότητα είναι υψηλότερα. Οι 14,2 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους είναι αρκετά χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 27 χωρών (18,9) αλλά υψηλότερα σε σχέση με τη συχνότητα.
Καθηγητής Χρήστος Λιονής: Μέσα στον ευρωπαϊκό μέσο όρο τα επίπεδα νοσηρότητας και θρησιμότητας
Εξαιτίας των αρκετά διαφορετικών και μερικές φορές αντιφατικών συμπερασμάτων που προκύπτουν από τη σύγκριση μεταξύ στοιχείων από Κ.Κ.Κ. και στοιχείων από EUCAN και GLOBOCAN 2012, επικοινωνήσαμε και με τους ερευνητές στο Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου Κρήτης και μιλήσαμε με τον καθηγητή κ. Χρήστο Λιονή για να μας δώσει και αυτός το δικό του σχόλιο.
Μας είπε ο κ. Λιονής:
«Αρχικά, θα ήθελα να σημειώσω ότι τέτοιου είδους συγκρίσεις είναι καλό να αποφεύγονται μιας και η μελέτη του ΚΚΚ αφορούσε μόνο την Περιφέρεια Κρήτης και είναι εκφρασμένη στο γενικό πληθυσμό. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν είναι οι εξής: Age-Adjusted Incidence Rates και Age-Standardized Mortality Rates για την περίπτωση των δεδομένων νοσηρότητας και θνησιμότητας αντίστοιχα. Τυχόν συγκρίσεις θα πρέπει να γίνονται με αντίστοιχους δείκτες που μάλιστα θα έχουν υπολογισθεί με την ίδια μεθοδολογία (άμεση προτύπωση με πρότυπο πληθυσμό των Ευρωπαϊκό, 2011).
Αναφορικά με το ερώτημα σας για τις διαφορές μεταξύ των δύο βάσεων δεδομένων (EUCAN- GLOBOCAN) αυτές μπορεί να οφείλονται είτε σε διαφορές στη μεθοδολογία υπολογισμού των δεικτών ή στα κριτήρια αποκλεισμού και συμπερίληψης που χρησιμοποιεί η εκάστοτε βάση (πχ. η GLOBOCAN αποκλείει περιπτώσεις καρκίνου ανάλογα με τη μορφολογία του καρκίνου, κάτι που τα κέντρα καταγραφής καρκίνου παγκοσμίως δεν ακολουθούν στην παρουσίαση των γενικών δεικτών-αποτελεσμάτων). Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος που θα πρέπει να προσέξουμε όταν συζητάμε τα δικά μας δεδομένα, κάτω από το φως άλλων δημοσιεύσεων».
Σύμφωνα με τον κ. Λιονή, τα επίπεδα νοσηρότητας και θνησιμότητας στην Κρήτη είναι χαμηλότερα από αυτά των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών:
«Η ομάδα μας βρίσκεται σε φάση σχεδιασμού των επόμενων βημάτων ανάλυσης και συζήτησης των πρώτων ευρημάτων. Σύμφωνα με αυτά, όντως τα επίπεδα νοσηρότητας και θνησιμότητας φαίνεται να είναι χαμηλότερα από αυτά των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, τόσο στο γενικό πληθυσμό όσο και ανά φύλο ή επιμέρους γεωγραφικές περιοχές. Η μελέτη των δεικτών αυτών διαχρονικά θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε καλύτερα τις τάσεις, να ερμηνεύσουμε τις παρατηρούμενες διαφοροποιήσεις ώστε να εισηγηθούμε κατάλληλα μέτρα πρόληψης».
Τις ίδιες επισημάνσεις σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου και τα ποσοστά θανάτου έχει κάνει ο καθηγητής κ. Χρήστος Λιονής τόσο σε συνέντευξη στην εφημερίδα μας όσο και σε άλλες συνεντεύξεις.
Πάνω από 20% η αύξηση των ποσοστών καρκίνου σε βάθος εικοσαετίας
Πάντως, ανεξαρτήτως των συγκρίσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε επίπεδο Κρήτης και σε βάθος εικοσαετίας, η αύξηση των ποσοστών καρκίνου είναι μεγάλη και καταγράφεται και ποσοστικά.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που έδωσε στη δημοσιότητα το Κ.Κ.Κ., στα περιστατικά καρκίνου στους άντρες, έχουμε μεταξύ 1992 και 2013 μια αύξηση σχεδόν 28% (448,7 στις 574,2 ανά 100.000 κατοίκους). Στις γυναίκες το αντίστοιχο ποσοστό αύξησης πλησιάζει το 26% (408,2 στις 514,1 ανά 100.000 κατοίκους).
Και στους θανάτους καταγράφεται μια πολύ σημαντική αύξηση. Στους άντρες το ποσοστό φτάνει το 6,5% (από 189,2 στους 201,5) ενώ στις γυναίκες η αύξηση ποσοστικά των θανάτων από καρκίνο φτάνει το εκρηκτικό 27% (από 98 στους 124,6 ανά 100.000 κατοίκους).
Σύντομα με πληροφορίες μας, το επόμενο χρονικό διάστημα θα δοθούν στη δημοσιότητα έρευνες που θα φανερώνουν ότι το πρόβλημα είναι εξίσου μεγάλο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, με την εικόνα σε συγκεκριμένες περιφέρειες να είναι χειρότερη από αυτήν που καταγράφεται στην Κρήτη.
Απουσία μέτρων πρόληψης και ενημέρωσης
Η διαρκή άνοδος που παρουσιάζουν οι θάνατοι από καρκίνο στην Κρήτη σε ένα διάστημα 20 ετών, δε φαίνεται να ισχύει σε άλλες χώρες όπου λαμβάνονται συστηματικά μέτρα πρόληψης.
Η βελτίωση των τεχνολογιών αλλά και η πρόληψη μέσω στοχευμένων προγραμμάτων ενημέρωσης, οδήγησε σε μείωση του αριθμού των θανάτων από καρκίνο. Για παράδειγμα, στη Μεγάλη Βρετανία, αν και καταγράφεται και εκεί μια σημαντική αύξηση των περιστατικών καρκίνου, η βελτίωση των τεχνολογιών και των μέτρων πρόληψης οδήγησε σε μείωση του αριθμού των θανάτων κατά 1/5 τα τελευταία 40 χρόνια ενώ τα τελευταία δέκα χρόνια η μείωση ξεπέρασε το 10%.
Πτώση των ποσοστών θανάτου από καρκίνο αλλά και του αριθμού των καταγραφόμενων περιστατικών καρκίνου καταγράφεται και στις ΗΠΑ όπου ο μέσος όρος πάντως παραμένει αρκετά υψηλός.
Δρ. Ευαγγελία Τζάλα: “Αναμενόμενη” η αύξηση του καρκίνου στην Κρήτη
Σύμφωνα με την Δρ.Ευαγγελία Τζάλα, το γεγονός ότι η Κρήτη έχει ένα υψηλό ποσοστό νέων περιπτώσεων καρκίνου αλλά και θανάτων από καρκίνο είναι «αναμενόμενο».
Διαπιστώνει ότι ενώ σε άλλες χώρες, τα ποσοστά θανάτων από καρκίνο μειώνονται, εξαιτίας και των προγραμμάτων για την ενημέρωση και την πρόληψη που λειτουργούν εδώ και πολλά χρόνια, αυτό δεν ισχύει στην Κρήτη, αλλά και σε όλη την Ελλάδα
Λέει η Δρ. Τζάλα:
«Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 στη Δυτική Ευρώπη έχουν ξεκινήσει και γίνονται πάρα πολλές προσπάθειες όσον αφορά την πρόληψη. Ενημερώνουν τον πληθυσμό για τις αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος, για το τι πρέπει να τρώει, για την αναγκαιότητα της άθλησης και του να προσέχει το βάρος του ενώ υπάρχουν συστηματικά προγράμματα εθνικά και τοπικά που καλούν για ορισμένους τύπου καρκίνου, όπως τον καρκίνο του τραχήλου, του μαστού, και του παχέως εντέρου – τρεις πολύ συχνούς τύπους καρκίνου παγκοσμίως – τους πληθυσμούς να ελέγχονται, πριν παρουσιάσουν συμπτώματα. Αυτό όμως στην Ελλάδα δεν υπάρχει», λέει η Δρ. Τζάλα.
Όπως μας είπε, στην Ελλάδα αποσπασματικά έγιναν κάποια πράγματα, αλλά τίποτα μεθοδικό:
«Πριν κάποια χρόνια έγιναν κάποιες προσπάθειες να δημιουργηθεί ένα τέτοιο πρόγραμμα για τον καρκίνο της μήτρας. Ξεκίνησε, πήγαινε πολύ καλά και η Κρήτη ήταν μέσα σε αυτό. Όμως ξαφνικά σταμάτησε. Όλα εξαρτώνται από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία».
Απουσία μέτρων πρόληψης
Τις συγκεκριμένες επισημάνσεις επιβεβαιώνουν και τα ποσοστά που καταγράφει στην Κρήτη ο καρκίνος του προστάτη για τους άνδρες (14,2 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους) όσο και ο καρκίνος του μαστού για τις γυναίκες (21 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους) δύο τύποι καρκίνου που με σωστά μέτρα πρόληψης η θνησιμότητά τους θα έπρεπε να είναι πολύ χαμηλότερη.
Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε, αν τα υψηλά ποσοστά που καταγράφονται στους θανάτους από λευχαιμίες και που φθάνει στους 6,1 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους, μοιράζονται ισομερώς σε όλη την Κρήτη ή αν κάποιες περιοχές έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα από άλλες. Αυτό, βεβαίως, πρέπει να εξεταστεί σε ένα βάθος χρόνου για να έχουν αξία τα δεδομένα, όπως τόνισαν τόσο ο καθηγητής κ. Χρ. Λιονής όσο και ο ογκολόγος κ. Χαρ. Κουρούσης. Όμως η ύπαρξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών ιδιαιτεροτήτων σε κάποιες περιοχές ίσως μπορεί, έστω και πρόωρα, να δώσει κάποιες εξηγήσεις και να οδηγήσει στη λήψη απαραίτητων μέτρων.
Ο ρόλος της διατροφής και του καπνίσματος
Πέραν όμως των ιδιατεροτήτων, κάποιες σταθερές φαίνεται να παίζουν ρόλο στην αύξηση των ποσοστών του καρκίνου στην Κρήτη.
Σημαντικό παράγοντα φαίνεται να παίζει μια αλλαγή του διατροφικού μοντέλου στην Κρήτη που αποτυπώνεται και στατιστικά. Η Κρήτη πλέον είναι η πρώτη περιφέρεια της Ελλάδας σε ποσοστά παχυσαρκίας με το 43% των Κρητικών να αντιμετωπίζει πρόβλημα.
Η εγκατάλειψη του μεσογειακού μοντέλου διατροφής έχει οπωσδήποτε επιπτώσεις και στην υγεία και θα οδηγει στην αύξηση των ποσοστών σε διάφορα είδη καρκίνου, όπως τον καρκίνο του παχέως εντέρου, ο οποίος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο στην Κρήτη με 14,7 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους.
Το κάπνισμα είναι και αυτό ένας σημαντικός επιβαρρυντικός παράγοντας που συντελεί κυρίως στην εμφάνιση του καρκίνου των πνευμόνων. Υπενθυμίζουμε ότι σύμφωνα με έρευνα που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα, η Κρήτη παρουσιάζει το μεγαλύτερο ποσοστό καπνιστών πανελλαδικά, με το 44,3% του πληθυσμού, ανεξαρτήτως ηλικίας να καπνίζει. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο με 36,5 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους με τα ποσοστά για τους άνδρες να εκτοξεύονται πάνω από τους 60 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους.
Όπως τονίσε ο κ. Κουρούσης, αποκλειστική σχεδόν αιτία για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα είναι το κάπνισμα και δεν πρέπει να γίνεται συσχέτιση με άλλα περιβαλλοντικά αίτια, όπως η ραδιενέργεια, αφού η ραδιενέγεια προκαλεί μόνο καρκίνο του θυροειδή και λευχαιμίες.
Πάντως, σε αυτό το θέμα υπάρχουν και διαφορετικές απόψεις.
Το ραδόνιο και ο καρκίνος του πνεύμονα
Αν και αναμφίβολα η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο του πνεύμονα οφείλεται στο τσιγάρο σύμφωνα με το stopcancerfund δεύτερη αιτία ανάπτυξης μετά το κάπνισμα είναι το ραδόνιο, μία ραδιενεργή ουσία που υπάρχει σε μεγάλη συχνότητα μέσα σε 1 από κάθε 15 σπίτια. Μάλιστα, σε πολλές χώρες πλέον, πριν εκδοθεί οικοδομική άδεια γίνονται μετρήσεις για τα επίπεδα ραδονίου.
Επίσης, είναι γνωστό ότι εργαζόμενοι και στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ που έρχεται αντίμετωπο με τη χρήση υλικών που εμπεριέχουν ουράνιο, μπελίριο και άλλες καρκινογόνες ουσίες εξετάζονται συχνά για καρκίνο του πνεύμονα.
Παρόμοιες έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί για εργαζόμενους σε ορυχεία ουρανίου.
Έχει επίσης αποδεχθεί ότι το αποτέλεσμα του καπνίσματος και της έκθεσης σε ραδιενέργεια λειτουργουν συσσωρευτικά αυξάνοντας τις πιθανότητες για καρκίνο του πνεύμονα.
Σε έρευνα με τίτλο «Toxicologic and Radiologic Effects from Exposure to Depleted Uranium During and After Combat”και στο κεφάλαιο “Risks to Military Personnel from Exposure to Depleted Uranium”αναφέρεται ότι ανάμεσα στις πιθανές επιπτώσεις του απεμπλουτισμένου ουρανίου είναι και η δημιουργία καρκίνου του πνεύμονα. ( ) Σχετική αναφορά υπάρχει και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας σύμφωνα με τον οποίον τα κύρια όργανα που πλήττονται είναι οι πνεύμονες και τα νεφρά. Πάντως, υπάρχει και ένας μεγάλος αριθμός ερευνών που δείχνει μικρή συσχέτιση μεταξύ χρήσης απεμπλουτισμένου ουράνιο και καρκίνου του πνεύμονα.
Ο κυρίαρχος ρόλος του καπνίσματος
Σε οποιαδήποτε περίπτωση, ο συσχετισμός καρκίνου και ραδιενέργειας δεν είναι αβάσιμος, όμως κυρίαρχη και πιο σημαντική αιτία για την ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύμονα, αναμφίβολα παραμένει το κάπνισμα.
Έρευνα του Κέντρου για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Ασθενειών (Centre for Disease Control and Prevention) αποδεικνύει ότι το 80% όλων των θανάτων των γυναικών από καρκίνο του πνεύμονα οφείλονται στο κάπνισμα ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες φτάνει το 90%.
Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ενώ ο καρκίνος του πνεύμονα είναι ο πιο συνηθισμένος και από τους τύπους καρκίνου που προκαλούν τους περισσότερους θανάτους, τα ποσά που ξοδεύονται για την έρευνα είναι υποπολλαπλάσια σε σχέση με άλλα είδη καρκίνου. Λ.χ., στις ΗΠΑ, τα ποσά που ξοδεύονται για την έρευνα πάνω στον καρκίνο του πνεύμονα φτάνουν ανά ασθενή τα 1.438 δολλάρια ενώ το αντίστοιχο ποσό ανά περίπτωση καρκίνου του μαστού φτάνει τα 28.313 δολλάρια).
Η υπερσυσσώρευση στρατιωτικών δραστηριοτήτων
Στα Χανιά, επιβαρραντική μπορεί να αποδεικνύεται η υπερσυσσώρευση στρατιωτικών δραστηριοτήτων. Η αδιαφάνεια στη διαχειριση των αποβλήτων που παράγονται από αυτή η δραστηριότητα εντείνει τον προβληματισμό.
Λ.χ., τα Χανιά είναι η μόνη περιοχή στην Ευρώπη που επιτρέπονται οι δοκιμές πυραυλικών συστημάτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις ΗΠΑ υπάρχει μία περιοχή όπου γίνονται τέτοιες δοκιμές, και αυτό είναι στην έρημο White Sands, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από οποιαδήποτε κατοικημένη περιοχή. Άγνωστο παραμένει επίσης αν και πώς γίνεται η συλλογή των πυραύλων που καταλήγουν στη θάλασσα ή τι γίνεται με τη διαχείριση χημικών και άλλων αποβλήτων που παράγονται στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Η Δρ. Τζάλα φαίνεται να θεωρεί και αυτή πιθανό επιβαρρυντικό παράγοντα την έντονη δραστηριότητα από τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις στα Χανιά.
Αναφερόμενη στις δοκιμές πυραύλων είπε:
«Δεν είναι τυχαία τα μέτρα ασφαλείας που λαμβάνονται στην Αμερική. Γιατί τηρούν αυτά τα μέτρα ασφαλείας εκεί; Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία όλα αυτά βεβαίως και είναι επιβαρρυντικοί παράγοντες. Αλλά για να είμαστε σίγουροι για το τι γίνεται στην Κρήτη θα πρέπει να γίνει μια επιτόπια επιδημιολογική μελέτη. Είναι παρόμοιο με αυτό που γίνεται με τις βιομηχανίες με τον Ασωπό στην Αττική. Όλα αυτά για να ξέρουμε ότι έχουμε αποτελέσματα και να είμαστε σίγουροι, θα πρέπει πρώτα να έχουμε κάποιες επιδημιολογικές μελέτες που να τα επιβεβαιώνουν».
Φυτοφάρμακα
Επίσης, υπάρχει το διαχρονικό ζήτημα με τη χρήση φυτοφαρμάκων.
Αν και θεωρούμε ότι το πρόβλημα δεν είναι τοπικό, ο συσχετισμός μεταξύ αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων και καρκίνου έχει επισημανθεί πολλές φορές ενώ τεκμηριώνεται και μέσω σχετικών ερευνών.
Μια τέτοια πραγματοποιήθηκε στο Πενταπόδι Μαλεβιζίου όπου εξαιτίας της αυξημένης χρήσης φυτοφαρμάκων παρουσιάζονται αυξημένα ποσοστά καρκίνου και άλλων ανίατων ασθενειών.
Η Δρ. Τζάλα δίνει και αυτή έμφαση στο σημαντικό ρόλο της διατροφής, του καπνίσματος αλλά και της επίπτωσης της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων στην αύξηση των καρκινοπαθειών σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι αγρότες:
«Ο ένας άξονας για την αύξηση των ποσοστών καρκίνου είναι η κακή διατροφή, ο άλλος είναι το κάπνισμα. Σαν Έλληνες καπνίζουμε πάρα πολύ. Σημαντικός παράγοντας είναι τα φυτοφάρμακα και τα ελλιπή μέτρα προστασίας στους αγρότες που εκτίθενται σε αυτά.»
Ο ρόλος της οικονομικής κρίσης
Ο Δρ. Στέργιος Μόσχος αναφέρει ότι άλλος ένας πιθανός λόγος που καταγράφεται αύξηση των ποσοστών καρκίνου είναι πρακτικός:
«Είναι γνωστό παγκοσμίως ότι όταν αρχίζουν προγράμματα καταγραφής, οι αριθμοί αυξάνουν πάντα και αυτό πρέπει να το λαμβάνουμε υπόψη μας σε κάθε τέτοιου είδους έρευνες», είπε ο Δρ. Μόσχος.
Επίσης σημείωσε ότι θεωρεί βάσιμη την υπόθεση ότι η αύξηση των περιστατικών και των θανάτων από καρκίνο οφείλεται εν μέρει και στην οικονομική κρίση.
Όπως σημειώνει, είναι αναμενόμενο λόγω της οικονομικής δυσκολίας και της ψυχολογικής πίεσης οι πολίτες να βάζουν σε δεύτερη μοίρα την υγεία τους:
«Όταν κάποιος καπνίζει περισσότερο λόγω άγχους, πίνει, σταματά να γυμνάζεται, τρώει κακής ποιότητας φαγητό, είναι αναμενόμενο η υγεία του να φθίνει. Συνάμα, η οικονομική δυσχέρεια πολλές φορές αποτρέπει από την προφύλαξη στην αντιμετώπιση λιγότερο ή περισσότερο σοβαρών προβλημάτων υγείας»
Με αυτό το συμπέρασμα φαίνεται να συμφωνεί και η Δρ. Ευαγγελία Τζάλα η οποία θεωρεί ότι ένας άνθρωπος που βιώνει την οικονομική κρίση, βρίσκεται υπό αυξημένη πίεση, οικονομική και ψυχολογική, πολλές φορές βάζει σε δεύτερη μοίρα τα θέματα υγείας ή κάνει πιο δύσκολη την αντιμετώπιση ζητημάτων υγείας.
Αναγκαιότητα συντονισμού και συνεργασίας σε εθνικό επίπεδο
Σε οποιαδήποτε περίπτωση, οι συγκρίσεις και τα συμπεράσματα που σας παρουσιάζουμε είναι στην πλειοψηφία τους μη επιστημονικά. Θα περιμένουμε λοιπόν τους επιστήμονες του Κέντρου Καταγραφής Καρκίνου να θέσουν τις βάσεις για τον διάλογο γύρω από τα δεδομένα και την ερμηνεία τους.
Για την πρωτοβουλία του Κέντρου Καταγραφής Καρκίνου αλλά και τον διάλογο που πρέπει να πραγματοποιηθεί πήρε θέση και η υπεύθυνη του Γραφείου του Εθνικού Αρχείου Νεοπλασιών και Σπάνιων Νοσημάτων, Δρ. Ευαγγελία Τζάλα ζητώντας συντονισμό όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο:
«Η Κρήτη έχει ιστορία σε τέτοιες πρωτοβουλίες. Είναι όμως πάρα πολύ σημαντικό να υπάρχει συντονισμός και συνεργασία. Για εμάς αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμία συνεργασία μεταξύ Κέντρου Καταγραφής Καρκίνου με το Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών. Πολύ ωραία όλα αυτά που γίνονται σε τοπικό επίπεδο αλλά θα πρέπει όλα αυτά να συντονίζονται, ή να υπάρχει μια συνεργασία – κάτι που λείπει στην Ελλάδα – και σε εθνικό επίπεδο».
Τι είναι το Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου Κρήτης
Το Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου Κρήτης (ΚΚΚ) είναι μια δομή που έχει ως στόχο να προτείνει έγκυρες μεθόδους πρόληψης – διαχείρισης αναφορικά με τη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα από καρκίνο μέσω της συστηματικής παρακολούθησης της δυναμικής της νόσου. Ιδρύθηκε το 1992 στην Κρήτη από τον καθηγητή κ. Βλαχονικολή και καλύπτει όλους τους νομούς του νησιού, με πληθυσμό περίπου 622.913 άτομα.
Οι επιμέρους στόχοι περιλαμβάνουν τη δημοσίευση δεδομένων αναφορικά με την θνησιμότητα και τη νοσηρότητα από καρκίνο, τη συνεργασία για τον καθορισμό μεθοδολογικών προτύπων και τη δημιουργία ενός πρότυπου πλαισίου έρευνας για την προστασία των δεδομένων, τις τεχνικές συλλογής δεδομένων και την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου ψηφιακού συστήματος ενημέρωσης καρκίνου.
Βασικό στοιχείο αυτής της νέας προσπάθειας είναι η δημιουργία ενός νέου Ολοκληρωμένου Ψηφιακού Συστήματος Καταγραφής και Παρακολούθησης (Cancer Monitoring System/ CMS) το οποίο είναι κατάλληλο για την φιλοξενία και διαχείρισης μεγάλων βάσεων δεδομένων (big data) και διασυνδέεται με ποικίλα επιδημιολογικά και στατιστικά λογισμικά για την ανάλυση των δεδομένων. Βασικό στοιχείο της υποδομής και της λειτουργίας του είναι η χρήση των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (ΣΓΠ, Geographic Information Systems-GIS) και των τεχνικών κρυπτογράφησης της πληροφορίας. Επίσης, το νέο σύστημα δίνει τη δυνατότητα διεξαγωγής άμεσων εκθέσεων (instant reports) και την εφαρμογή χωρο-χρονικών μοντέλων ανάλυσης των δεδομένων και πρόβλεψης των μελλοντικών τάσεων τους.
Σήμερα, λειτουργεί με επιστήμονες και κλινικούς ιατρούς της Κλινικής Παθολογίας-Ογκολογίας του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου (Διευθυντής του ΚΚΚ: Καθ. Β. Γεωργούλιας) και της Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής (Επιστημονικός υπεύθυνος και συντονιστής του ΚΚΚ: Καθ. Χ. Λιονής).
Το ΚΚΚ είναι μέλος της παγκόσμιας ένωσης των κέντρων καταγραφής καρκίνου [International Association of Cancer Registries (IACR)] και του ευρωπαϊκού δικτύου των κέντρων καταγραφής καρκίνου [European Network of Cancer Registries (ENCR)]