Σεπτέμβρης του 1943.
Eκείνες τις ημέρες, τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής, έχοντας εντολή να πατάξουν κάθε θύλακα αντίστασης, περικύκλωσαν τον Ψηλορείτη, για να ποτιστεί και πάλι το χώμα του από το αίμα των ανθρώπων του, να φλογιστεί ο αέρας του από τα πυρά των κατακτητών και των υπερασπιστών του, μα και να ανάψει δυνατότερα η ελπίδα του μέλλοντος, το φως της Ελευθερίας, το οποίο γινόταν ολοένα και πιο ευδιάκριτο, καθώς οι Σύμμαχες δυνάμεις είχαν αρχίσει να περιορίζουν την ισχύ και να υποσκάπτουν αποτελεσματικά το οικοδόμημα του Χίτλερ, έχοντας μέσα από νικηφόρες μάχες, ανοίξει το δρόμο για την ανατροπή του φασιστικού Γερμανικού καθεστώτος στην Ευρώπη.
Ενώ λοιπόν ο χρόνος είχε αρχίσει να μετράει αντίστροφα για τις δυνάμεις κατοχής, η απόφαση τους ήταν να εξουδετερώσουν τις αντάρτικες δυνάμεις του Ψηλορείτη.
Ο ορεινός πληθυσμός του Μυλοποτάμου και του Αμαρίου δέχθηκε τότε δεινό πλήγμα.
Δεκάδες οι νεκροί στα χωριά βόρεια και νότια του «περήφανου βουνού».
Οι επιδρομές και οι λεηλασίες έφεραν καταστροφή και θρήνους.
Οι Γερμανοί εξόρμησαν από τα κέντρα εγκατάστασης τους και περικύκλωσαν τον ορεινό όγκο.
Ένα από τα αποσπάσματα αυτά, είχε ως αποστολή και ερεύνησε διεξοδικά μεταξύ άλλων τα όρη γύρω από τα χωριά Αβδελάς, Άγιος Μάμας, Κάλυβος και Λιβάδια. Αποτέλεσμα ήταν να συλληφθούν δώδεκα κτηνοτρόφοι και δύο παιδιά.
Τη νύχτα της 2ας προς 3η Σεπτεμβρίου διανυκτέρευσαν στη θέση «Βικιά Λαγκός» και το πρωί της 3ης Σεπτεμβρίου οδήγησαν τους συλληφθέντες εδώ στο Γουρνόλακο. Αφού έδιωξαν τα δύο παιδιά, τον Μιχάλη Πρινάρη από τις Αβδανίτες και τον Ιωάννη Λαμπρινό από τα Αβδελά, ετοιμάστηκαν να εκτελέσουν τους δώδεκα κρατούμενους.
Εκείνοι αντιστάθηκαν, κάνοντας μια τελευταία απέλπιδα προσπάθεια να ξεφύγουν, αλλά τα πυρά των Γερμανών του γάζωσαν καθώς έτρεχαν στις πλαγιές των βουνών.
Από τους 12 κτηνοτρόφους κατάφερε να διαφύγει ο Ελευθέριος Σαρρής από τον Άγιο Μάμα με σοβαρό τραύμα στο χέρι. Δεν μπόρεσε ωστόσο να ξεφύγει από τον τρόμο του θανάτου και το μακελειό που έζησε και πέθανε λίγο καιρό αργότερα, χωρίς να ξεπεράσει τις εικόνες της φρίκης.
Όμως, και μεταξύ των έντεκα που έπεσαν, ένας δεν ήταν νεκρός.
Ο τότε 16χρονος Ιωάννης Νικηφόρος από την Κάλυβο, έχοντας τραύμα από σφαίρα στο κεφάλι, θεωρήθηκε νεκρός από τους Γερμανούς, οι οποίοι έκριναν άσκοπο να του δώσουν τη λεγόμενη «χαριστική βολή».
Ο Ιωάννης Νικηφόρος επέζησε. Διασώθηκε από τον πατέρα του και κατοίκους των Ζωνιανών και των Λιβαδίων που είχαν ανέβει στον Γουρνόλακο για να δουν τι είχε συμβεί.
Το δράμα δεν είχε ολοκληρωθεί εκείνο το πρωινό αλλά έμελλε να κορυφωθεί δύο ημέρες αργότερα, στις 5 Σεπτεμβρίου 1943.
Τότε, που συγγενείς και φίλοι, συνολικά 25 άνθρωποι, μαζί με τον παπά Ανδρέα Βαρδιάμπαση από τα Λιβάδια, ανέβηκαν για να τιμήσουν και να θάψουν τους δέκα πρώτους νεκρούς.
Οι 22 από αυτούς, μεταξύ των οποίων ο ιερέας, ανέλαβαν να θάψουν τα πτώματα των εκτελεσθέντων.
Οι τρεις έμειναν σκοποί, στο φόβο εμφάνισης Γερμανικού αποσπάσματος.
Και δεν είχαν άδικο.
Όντος Γερμανικό απόσπασμα είχε ξεκινήσει για ακόμα μία επιδρομή στον Ψηλορείτη.
Περνώντας από τα Ζωνιανά ο παπά Γιάννης Ζερβός με διάφορα προσχήματα προσπάθησε να καθυστερήσει τους Γερμανούς φονιάδες.
Έτσι βρήκε την ευκαιρία να προπορευθεί η Αναστοδημήτραινα. Η ηρωίδα Πελαγία Δημητρίου Παρασύρη, η οποία ανέβαινε τρέχοντας τις πλαγιές του Ψηλορείτη φωνάζοντας προς κάθε κατεύθυνση : «οι τράγοι ανεβαίνουν στα όρη», ώστε βοσκοί και αντάρτες να λάβουν τα μέτρα τους, να κρυφτούν ή να ταμπουρωθούν στα κρησφύγετα τους.
Οι τρεις φύλακες του Γουρνόλακου άκουσαν το μήνυμα και ειδοποίησαν τους άλλους 22 που βρισκόταν ακόμα μέσα στο λάκκο και έθαβαν τους νεκρούς. Εκείνοι όμως δεν έφυγαν. Προτίμησαν να συνεχίσουν την απόδοση τιμών στους ήρωες, για τους οποίους είχαν ανέβει στο συγκεκριμένο σημείο. Οι Γερμανοί έφτασαν και τους βρήκαν εκεί. Τους κύκλωσαν και τους εκτέλεσαν επί τόπου. Χωρίς οίκτο. Χωρίς σεβασμό στο έργο που επιτελούσαν.
Το δράμα είχε ολοκληρωθεί με συνολικά 32 ανθρώπους να προσμετρούνται στον πολυάριθμο κατάλογο των θυμάτων της Ευρώπης, που έζησε εκείνα τα χρόνια, τι στην ουσία θα πει φασισμός, τι θα πει Γερμανική θηριωδία, τι θα πει ναζιστικό καθεστώς.
Τα θύματα του Γουρνόλακου λέγεται, ότι αντίκρισε μεταξύ άλλων από τους πρώτους που έφτασαν, ο δάσκαλος από τα Λιβάδια Γεώργιος Βαρδιάμπασης, του οποίου γιος ήταν ο παπά Ανδρέας. Στη θέα του νεκρού του παιδιού και των άλλων ανδρών λύγισε και στο μυαλό του γεννήθηκε ένα από τα πιο περίεργα ποιήματα, από όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας μέχρι σήμερα. Ο λόγος για τη «Μάχη του Αρμαγεδών» που εκδόθηκε από τον Δήμο Κουλούκωνα, πολλά χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα.
Τη δε ταφή των νεκρών έκανε ο παπά Ζερβός από τα Ζωνιανά, ο οποίος σφράγισε με τις προσευχές και τις δεήσεις του, το δράμα του Γουρνόλακου.
Αυτά σε συντομία, είναι τα γεγονότα που συγκλόνισαν τότε τον πληθυσμό γύρω από τον Ψηλορείτη μαζί βεβαίως με όσα ακολούθησαν σε μαζικές εκτελέσεις σε διάφορα χωριά και τα ολοκαυτώματα των οικισμών του Κέντρους και των Ανωγείων ένα χρόνο αργότερα.
