Του Αγίου Αντωνίου σήμερα και στο Λουτρό Σφακίων στην Κρήτη διατηρείται ένα υπέροχο έθιμο, που έλκει τη καταγωγή του από τους μινωικούς χρόνους. Οι πιστοί προσφέρουν στον Άγιο τάματα από ζύμη που αναπαριστούν ανθρώπινα μέλη ή και ολόκληρα ανθρωπάκια, ζητώντας τη θεία παρέμβαση, για να ξεπεράσουν μια αρρώστια ή για να παραμείνουν υγιείς.
Τα ανθρωπόσχημα τάματα των Σφακιανών έχουν καταπληκτική ομοιότητα με τα πήλινα τάματα, που προσέφεραν οι Μινωίτες πρόγονοι στους θεούς τους.
Η φωτογραφία είναι από το Λουτρό στα Σφακιά, τραβηγμένη στις 17 Ιανουαρίου 2004.
Όπως είχε γράψει παλαιότερα ο Νίκος Ψυλλάκης :
O Αγιος Αντώνιος στα Σφακιά δεν είναι ο «καθηγητής της ερήμου», δεν είναι ο θεμελιωτής του χριστιανικού μοναχισμού, όπως τον ξέρουν σ’ όλον τον άλλο κόσμο. Ο Αγιος Αντώνιος των Σφακιανών του Λουτρού είναι γιατρός. Ας μην το λέει κανένα συναξάρι. Φτάνει που το λέει το μεγάλο συναξάρι της λαϊκής παράδοσης.
Ο Αγιος Αντώνιος θεραπεύει τα σωματικά και τα ψυχικά πάθη, απαλλάσσει τους ανθρώπους από αρρώστιες και πόνους.
Σ’ αυτόν τον Αγιο που γιορτάζει μέσα στο καταχείμωνο οι Σφακιανοί συνήθιζαν να κουβαλούν τα μοναδικά τάματα τους: ψωμιά σε σχήματα ανθρώπων και ανθρωπίνων μελών. Πάνε δεκαετίες από τότε που έφερναν και άρτους ζωόσχημους. Έτσι γιατί σ’ αυτές τις κοινωνίες η οικολογία δεν είναι μόδα αλλά ανάγκη!
Παλιότερα, κάθε χρόνο στα μισά του Γενάρη οι Σφακιανοί άναβαν τους φούρνους. Ζύμωναν και φούρνιζαν τα τάματα της χρονιάς. Τα περισσότερα τάματα πλάθονταν σε σχήμα ανθρωπίνου σώματος.
Ωστόσο, πολλές Σφακιανές έπλαθαν κεφάλια και μάτια, πόδια και χέρια, ακόμη και καρδιές. Αν αρρώσταινε κάποιος τον έταζαν στον Αγιο.
Και… τον πήγαιναν. Κάθε πρωί στις 17 του Γενάρη, κάτω από δύσκολες συνήθως συνθήκες (κακοκαιρίες), ο χώρος μπροστά από το τέμπλο μετατρεπόταν σε τόπο εκπλήρωσης του χρέους: δεκάδες ψωμιά ήταν εκεί και περίμεναν τον ιερέα να τα ευλογήσει.
Κι ύστερα, στο τέλος, έκοβαν σε κομμάτια τους ανθρωπόσχημους άρτους και πρόσφεραν στο εκκλησίασμα.
Διηγούνται πως μια Σφακιανή είχε τάξει το κεφάλι του παιδιού της που πονοΰοε, Και πήγε το τάμα της στον Αγιο Αντώνιο, αλλά πρωτοτύπησε. Μέσα στο ζυμάρι είχε βάλει και… μυζήθρα! Το κεφάλι και το μυαλό. Η καινοτομία σχολιάστηκε μάλλον αρνητικά. Τέτοιο φαινόμενο δεν επαναλήφθηκε. Οι κοινωνίες γνωρίζουν να βάζουν από μόνες τους φραγμούς. Γνωρίζουν πού τελειώνουν τα όρια της ευλάβειας και πού αρχίζει το μη ανεκτό, που μπορεί να είναι και ύβρις!
Όπως είπαμε ήδη, το έθιμο βρίσκεται ήδη σε υποχώρηση.
Πηγή φωτογραφιών: Γιώργος Πατρουδάκης
Κειμενο: Νίκος Ψυλλάκης / fb: Ps Mavro – Yorgos St Patroudakis
