Της Ελπίδας Χατζοπούλου
Μιλάμε πολύ για το bullying τα τελευταία χρόνια – για το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας συνολικά αλλά και για τις «ειδικές περιπτώσεις» του, όπως το cyber-bullying κ.α. Σήμερα, θα ήθελα να εξετάσουμε λίγο έναν παλιό μας γνωστό (- άγνωστο): τον εκφοβισμό των επιδόσεων. Ξέρετε για ποιο πράγμα μιλάω, έτσι δεν είναι; Οι πιθανότητες να μην έχετε πέσει θύμα εσείς οι ίδιοι ή οι φίλοι και οι συμμαθητές σας είναι απειροελάχιστες.
Έχω την εντύπωση ότι είναι ο πιο παλιός και ο πιο ύπουλος από όλους τους σχολικούς και ενδοοικογενειακούς εκφοβισμούς, και έχει δυστυχώς και πολλούς συνεταίρους:
Γονείς, καθηγητές, συμμαθητές, όλοι έχουν πέσει στην παγίδα να εγκλωβιστούν στις «ταμπέλες» και στους χαρακτηρισμούς με βάση την επίδοση και όχι μόνο.
Δυστυχώς, μερικοί συμμαθητές και φίλοι βρίσκουν την ευκαιρία να αποκλείσουν από την παρέα τους συνομηλίκους με βάση την επίδοσή τους στην τάξη, μερικοί δάσκαλοι ακόμη και να παροτρύνουν ως προς αυτήν την πρακτική, να χαρακτηρίσουν και να περιθωριοποιήσουν. Δυστυχώς, μερικοί γονείς φτάνουν πολύ πέρα από απλούς χαρακτηρισμούς στο βωμό της «αξίας και της υπόληψης» και φυσικά για το «καλό των παιδιών τους» δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν και σωματική βία προκειμένου να τα αναγκάσουν να «πάνε καλά στο σχολείο».
Στην ελληνική κοινωνία και το σημερινό σχολείο, πρέπει να πάρεις καλούς βαθμούς για να είσαι κάποιος άξιος σεβασμού, προσοχής και καλής αντιμετώπισης. Αλλιώς είσαι μαθητής/φίλος/γιος ή κόρη «δεύτερης διαλογής». Ουσιαστικά, χωρίς σχολικές επιδόσεις είσαι ένα τίποτα.
Από πού ξεκινάει όμως αυτός ο άκρατος εκφοβισμός σχολικής επίδοσης, και πώς βρίσκει την ευκαιρία να ανθίζει; Κυρίως όμως, πώς θα ξεφύγουμε από αυτόν; Υπάρχουν άραγε πραγματικές αιτίες για το φαινόμενο ή είναι όλα απλές αφορμές άσκησης βίας;
Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή. Πρώτα, ήταν ένα σπίτι. Ένα σπίτι που έχει ως αρχή του ότι η εικόνα των γονιών εξαρτάται από την εικόνα των παιδιών. Πόσα προβλήματα ξεκινάνε από αυτό. Πόσο άγχος και πίεση δέχεται (και ασκεί) ένας γονιός όταν η δική του αξία ταυτίζεται με αυτήν του γιου ή της κόρης του.
Ύστερα, τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα, γιατί υπάρχει και μια κοινωνία. Μια κοινωνία που η αξία των μελών της είναι μετρήσιμη με νούμερα: με το ύψος των βαθμών, με τον αριθμό των πτυχίων, με το ύψος του μισθού, με το μέγεθος των καταθέσεων, με τον αριθμό των like στο facebook – μεγάλο θέμα να ποσοτικοποιείται η ποιότητα, και δη αν πρόκειται για ποιότητα ανθρώπων.
Και τέλος, υπάρχει και η σύγχυση της ταυτότητας. Ποιος είμαι, λοιπόν; Είμαι ο κακός μαθητής. Είμαι άτακτος. Είμαι απροσάρμοστος. Είμαι τεμπέλης. Είμαι ο χειρότερος όλων. Είμαι ανίκανος. Είμαι; Ποιος είμαι αν δεν είμαι οι βαθμοί μου, οι επιδόσεις μου, οι καταθέσεις μου, οι φίλοι μου; Πώς χαρακτηρίζομαι και πώς ονομάζομαι;
Να μια καλή αρχή. Μπορώ να διαχωριστώ από αυτά; Μπορώ να διαχωρίσω το όνομά μου και την ταυτότητά μου από όλα αυτά τα νούμερα; Μπορώ (παρακαλώ) να μην έχω ταμπέλες; Άλλωστε, οι βαθμοί, οι μισθοί, οι φίλοι, αλλάζουν. Εγώ όμως παραμένω εγώ. Έχω πάρει και 0 και 20 με τόνο. Στο ίδιο μάθημα. Έχω υπάρξει και άφραγκος/η αλλά έχω πάρει και bonus. Και στις δύο περιπτώσεις, πάλι εγώ ήμουνα. Απλά σε κάποιες περιπτώσεις ένιωθα καλά, και σε κάποιες όχι. Αλλά δεν χρειάζεται να είναι έτσι.
Η ικανότητά μου για επιτυχία σε έναν τομέα δεν καθορίζει την αξία μου. Οι βαθμοί μου δεν είμαι εγώ.
Έτσι λοιπόν, δεν ΕΙΜΑΙ αδιάβαστος – απλά δεν έχω διαβάσει. Δεν ΕΙΜΑΙ κακός μαθητής – απλά αυτό το τρίμηνο, σε αυτά τα μαθήματα, με αυτό το σύστημα βαθμολόγησης και με αυτούς του καθηγητές για δάσκαλους και με αυτές τις συνθήκες στο σπίτι και με αυτήν την διάθεση που είχα, έβγαλα μέσο όρο 13.
Αυτό το σύστημα που αξιολογεί με βάση την ποσοτικοποίηση της απόδοσης, καλά θα κάνει να ποσοτικοποιήσει και όλους τους παράγοντες που συντελούν στο αποτέλεσμα, και να σταθμίσει αυτόν τον μέσο όρο. Έτσι, για εμένα, που μου αρέσει η Ιστορία 0 στα 20, και διαθέτω ικανότητα αποστήθισης 5 στα 20, και στο σπίτι μου οι συνθήκες διαβάσματος είναι 12 στα 20, και ο καθηγητής της Ιστορίας έχει μεταδοτικότητα 8 στα 20 και το σχολικό βιβλίο είναι 15 στα 20 κατάλληλο για την ηλικία μου και 9 στα 20 κατάλληλο για την προσωπικότητά μου, και η υγεία μου είναι 17 στα 20, και η ψυχολογική μου κατάσταση είναι 14 στα 20, και έγραψα το διαγώνισμα σε συνθήκες απόδοσης 13 στα 20.
Τελικά, τι ακριβώς δείχνει για μένα το ότι έγραψα 13 στην Ιστορία, κύριε καθηγητά, μαμά και μπαμπά και αγαπητοί μου συμμαθητές και μέλλοντες εργοδότες που με κρίνετε μέσα από αυτόν τον βαθμό;
Και με χαρακτηρίσατε και με περιθωριοποιήσατε και μου είπατε αν και πού μπορώ να δουλέψω; Και πόσο αξίζω άραγε; Και ποιος είμαι τελικά;
* Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, MSc