Pinacoteca di Brera, Μιλάνο
13 Νοεμβρίου 2012 – 17 Φεβρουάριου 2013
Του Γιάννη Τζωρτζακάκη
Μόλις έκλεισε τις πόρτες της για το κοινό μια παράξενη έκθεση. Η τράπουλα ταρώ Sola Busca παίρνει την ονομασία της από προηγούμενους κατόχους της, τον Μαρκήσιο Busca και τον Κόμη Sola και είναι η αρχαιότερη τράπουλα σωζόμενη ολόκληρη περίφημη για το σχεδιασμό και την εικονογραφίας της. Η τράπουλα αποτελείται από 78 χαρτιά (22 «θρίαμβοι» ή διαφορετικά για όσους γνωρίζουν τη Μεγάλη Αρκάνα, και 56 κάρτες, τη Μικρή Αρκάνα), μικρογραφημένο χαρτί σε ξύλο με χρώμα και χρυσό. Στιλιστικά έχει αποδοθεί στον ζωγράφο από την Αγκόνα Nicola di maestro Antonio (περ. 1450 – 1511). Σύμφωνα με την έκθεση, υποστηρίζεται η θεωρία που θέλει την τράπουλα αυτή να κατασκευάστηκε στα 1491 στη Βενετία για τον ιστορικό και συγγραφέα, Μαρίνο Σανούντο τον νεότερο (1466–1536), διάσημος για τα Ημερολόγια του (Diarii).
Για τους παραπάνω λόγους στα 1924 η τράπουλα ανακηρύχθηκε από το ιταλικό υπουργείο δημόσια εκπαίδευσης (Ministero della Pubblica Istruzione) ως προστατευόμενο αντικείμενο. Και το 2009, όταν οι κάτοχοι της αποφάσισαν να την πουλήσουν, αγοράστηκε από το ιταλικό υπουργείο πολιτισμού (Ministero per i Beni e le Attività Culturali). Η τράπουλα μεταφέρθηκε στην Πινακοθήκη της Μπρέρα, όπου υπήρχε ακόμα μια τέτοια τράπουλα τέτοια μεγέθους, μια υστερογοτθική τράπουλα σχεδιασμένη ειδικά για του Δούκα του Μιλάνο Filippo Maria Visconti, 1442-1444, η λεγόμενη τράπουλα Brambilla (με 48 κάρτες), η οποία ήταν στην κατοχή της Πινακοθήκης από τα 1971.
Το παιχνίδι των ταρώ ήταν αρχικά γνωστό ως «triumphi ή tarocchoi», δηλαδή, «θρίαμβοι» και η λέξη «tarocchoi» σημειώνεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1505. Οι 22, αρχικά, κάρτες, μας περιγράφουν, μέχρι και σήμερα, την πορεία του Τρελού από τη στιγμή που έρχεται στη γη μέχρι την Τελική Κρίση. Το παιχνίδι ήταν συναντάται ως μια ευχάριστη ανάπαυλα στους ανώτερους κύκλους από τα μέσα του 1450 και μετά, ιδιαίτερα στην περιοχή της Φερράρα. Υπάρχουν πηγές που σημειώνουν την παραγωγή μικρογραφημένων ή απλά τυπωμένων σειρών ταρώ για την οικογένεια των Este, ωστόσο, το αρχαιότερο δείγμα από αυτές τις σειρές εμφανίζεται μια δεκαετία αργότερα από την τράπουλα της έκθεσης. Σε αντίθεση, στη Λομβαρδία, παρά την έλλειψη γραπτών πηγών, συναντάμε μερικά από τα πρωιμότερα δείγματα μικρογραφημένων χαρτιών, που ανήκουν μορφολογικά και εικονογραφικά στην υστερογοτθική περίοδο της τέχνης (από τις αποσπασματικά σωζόμενες τράπουλες των οικογενειών Visconti και Sforza). Το παίξιμό των χαρτιών στις ανώτερες «τάξεις» δεν ξέρουμε πως ακριβώς είχε. Αλλά, ξέρουμε πως υπήρχαν και νόμοι που απαγόρευαν τη χρήση των χαρτιών αυτών από τους «χωρικούς» στις «ταβέρνες» και ότι στα μέρη αυτά οι άνθρωποι έπαιζαν διαφορετικά παιχνίδια με άλλου τύπου τράπουλες. Δεν ξέρουμε, όμως, ακόμα, με σιγουριά, αν τα χαρτιά των ταρώ χρησίμευαν τότε για το γνωστό μας «διάβασμα» των ταρώ, πρακτική που έγινε αρκετά δημοφιλής στη Γαλλία τον 18ο αιώνα.
Η έκθεση Το μυστικό των μυστικών. Η τράπουλα ταρώ Sola Busca και η κουλτούρα των απόκρυφων και της αλχημείας από τη Μάρκε και το Βένετο στα τέλη του 15ου αιώνα (Il segreto dei segreti. I tarocchi Sola Busca e la cultura ermetico-alchemica tra Marche e Veneto alla fine del Quattrocento) ήταν σε επιμέλεια της Laura Paola Gnaccolini και οργώνεται σε πέντε ενότητες. Α) Η κληρονομία του [Francesco] Squarcione. Marco Zoppo και Giorgio Schiavone. Β) Ο «Δάσκαλος» των Ταρώ Sola Busca, ο ζωγράφος από την Αγκόνα Nicola di maestro Antonio. Γ) Η σχέση την αρχαιότητα. Δ) Ο μύθος της αιωνιότητας και η αποκρυφιστική κουλτούρα. Και Ε) Η τράπουλα ταρώ Sola Busca και η αλχημεία.
Η ίδια Πινακοθήκη έχει αναγγείλει ήδη μια ακόμα έκθεση βασισμένη σε μια άλλη τράπουλα Ταρώ, την τράπουλα Brambilla αυτή από το εργαστήριο (ή τα εργαστήρια) των (Bonifacio, Ambrogio Benedetto, Gerolamo) Bembo. Τα ταρώ των Μπέμπο. Ένα εργαστήριο ζωγραφικής από την καρδιά του Δουκάτου του Μιλάνο στις αυλές του Πάδου, «αυτές τις κάρτες θριάμβων που κάνουν στην Κρεμόνα» (I tarocchi dei Bembo. Una bottega di pittori dal cuore del Ducato di Milano alle corti padane / “quelle carte de triumphi che se fanno a Cremona”) σε επιμέλεια Sandrina Bandera και Marco Tanzi, 21 Φεβρουάριου – 7 Απριλίου 2013.