του Θάνου Καμήλαλη
Το 2017 ξεκίνησε με ένα… δώρο της ελληνικής κυβέρνησης στους δανειστές: Τον σχεδόν αποκλειστικό έλεγχο των δημοσίων εσόδων της χώρας. Όπως προβλέπεται από το τρίτο μνημόνιο και βάσει νόμου που ψηφίστηκε σε πολυνομοσχέδιο του περασμένου Μαϊου, από την πρώτη μέρα του 2017 θεσπίζεται επίσημα η «Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων» (ΑΑΔΕ), ένας θεσμός χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση, όπως ακριβώς ο «κόφτης» και το Υπερταμείο ιδιωτικοποιήσεων.
Στις πρώτες του δηλώσεις ως επικεφαλής της ΑΑΔΕ, ο διοικητής της Αρχής, Γιώργος Πιτσιλής υποστήριξε ότι «ανεξαρτητη αρχή δεν σημαίνει ανεξέλεγκτη, ούτε έναντι του υπουργείου Οικονομικών, εντός του οποίου εξακολουθούμε να εντασσόμαστε, ούτε έναντι της εκάστοτε δημοκρατικά εκλεγμένης πολιτικής ηγεσίας του». Αυτή η άποψη φαίνεται να απέχει αρκετά από την πραγματικότητα, αν ανατρέξει κανείς στον ιδρυτικό νόμο της νέας αυτής «Ανεξάρτητης» Αρχής.
Η ΑΑΔΕ υπερψηφίστηκε από την ελληνική Βουλή στις 22 Μαϊου του 2016, στα πλαίσια της πρώτης αξιολόγησης του τρίτου Μνημονίου και ουσιαστικά αποτελεί τη νέα μορφή της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων. Από το πρώτο άρθρο του ιδρυτικού της νόμου (4389/16) γίνεται σαφές ότι δεν ελέγχεται από κανένα θεσμικό και δημοκρατικό εκλεγμένο όργανο του ελληνικού κράτους. «Η αρχή απολάβει λειτουργικής ανεξαρτησίας, διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας και δεν υπόκειται σε έλεγχο ή εποπτεία από κυβερνητικά όργανα, κρατικούς φορείς ή άλλες διοικητικές αρχές». Για να είναι απόλυτα ξεκάθαρο ότι η νέα Αρχή δεν λογοδοτεί πουθενά, στο άρθρο 3 του συγκεκριμένου νόμου γίνεται νέα αναφορά στην απουσία οποιασδήποτε μορφής ελέγχου καθώς η ΑΑΔΕ «δεν υπόκεινται σε ιεραρχικό έλεγχο, ούτε σε διοικητική εποπτεία από κυβερνητικά όργανα ή άλλες διοικητικές αρχές ή άλλο δημόσιο ή ιδιωτικό οργανισμό. Ο Πρόεδρος, τα μέλη του Συμβουλίου Διοίκησης, ο Εμπειρογνώμονας και ο Διοικητής απολαμβάνουν προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας».
Αντικείμενο της ΑΑΔΕ είναι «ο προσδιορισμός, η βεβαίωση και η είσπραξη των φορολογικών, τελωνειακών και λοιπών δημοσίων εσόδων», δηλαδή η νέα Αρχή αναλαμβάνει ολόκληρη τη Φορολογική Διοίκηση του ελληνικού κράτους. Αυτό σημαίνει ότι η ΑΑΔΕ αναλαμβάνει μεταξύ άλλων, την ερμηνεία της φορολογικής νομοθεσίας, ακόμα και σε μεμονωμένες περίπτώσεις (π.χ σκανδαλα φοροδιαφυγής ή λαθρεμπορίου). Ακόμη θα μπορεί να καθορίζει τους τρόπους εξαναγκαστικής είσπραξης των οφειλών πολιτών που βρίσκονται σε δυσχέρεια (π.χ. κατάσχεση τραπεζικού υπολοίπου)
Ίσως όμως το πιο εντυπωσιακό σημείο αυτής της «νέας εποχής» είναι ότι ο υπουργός Οικονομικών δεν θα έχει πρόσβαση στα αναλυτικά στοιχεία της ΑΑΔΕ. Η ενημέρωση του κ.Τσακαλώτου για παράδειγμα θα γίνεται μία φορά το μήνα, με την παροχή στατιστικών στοιχείων (σαν να είναι ένας δημοσιογράφος που λαμβάνει ένα απλό δελτίο Τύπου). Με άλλα λόγια δηλαδή, το Δημόσιο δεν θα γνωρίζει την ακριβή κατάσταση των δημοσίων εσόδων…
Ο Υπουργός Οικονομικών… απλός θεατής
Η παραπάνω αδυναμία του υπουργού Οικονομικών γίνεται σαφής στο άρθρο 5 παράγραφος 3 του ιδρυτικού νόμου της ΑΑΔΕ: «Ο Υπουργός δεν δύναται, για συγκεκριμένες υποθέσεις ή περιπτώσεις, να υποβάλει προς την αρχή αίτημα παροχής πληροφοριών ή να παρέχει δεσμευτικές οδηγίες, του παρέχονται όμως υποχρεωτικά από αυτήν συγκεντρωτικά στοιχεία που απαιτούνται για την άσκηση των αρμοδιοτήτων του». Δηλαδή ο υπουργός δεν θα μπορεί να λαμβάνει ενημέρωση για την πορεία συγκεκριμένων υποθέσεων φοροδιαφυγής, αλλά θα ενημερώνεται μόνο για τα συνολικά ποσά που βρίσκονται στα ταμεία του κράτους τη δεδομένη χρονική στιγμή. Αυτό σημαίνει παράλληλα ότι ο υπουργός Οικονομικών δεν θα μπορεί να δέχεται ερωτήσεις κοινοβουλευτικού ελέγχου, καθώς ούτε ο ίδιος θα γνωρίζει τις απαντήσεις, εκτός των όσων επιλέγει να γνωστοποιεί η ΑΑΔΕ. Και βέβαια, αν η ΑΑΔΕ διαπιστώση απόκλιση των δημοσίων εσόδων από τους στόχους που θα έχουν τεθεί στο μνημόνιο, τότε και πάλι ο ΥΠΟΙΚ δεν θα χρειάζεται να παρέμβει, καθώς θα ενεργοποιείται ο «κόφτης» δαπανών.
Παράλληλα, στον τομέα του ελέγχου των δημοσίων εσόδων της χώρας, ο Διοικητής της ΑΑΔΕ θα είναι πλέον ισχυρότερος από τον Υπουργό Οικονομικών. Στον ίδιο νόμο προβλέπεται ότι «σε περίπτωση διαφωνίας του υπουργού Οικονομικών με τον διοικητή της Αρχής σχετικά με την εφαρμογή της φορολογικής πολιτικής, το ζήτημα παραπέμπεται από τον υπουργό Οικονομικών στο Συμβούλιο Διοίκησης της Αρχής». Δηλαδή η ίδια η διοίκηση της ΑΑΔΕ θα αποφασίζει για τη πιθανή διαμάχη του διοικητή της Αρχής με τον Υπουργό.
Ωστόσο ο έλεγχος όμως που θα ασκεί ο υπουργός Οικονομικών στην ΑΑΔΕ μοιάζει… εξαιρετικά αυστηρός μπροστά στον έλεγχο που θα ασκεί η Βουλή των Ελλήνων. Ο κ.Πιτσιλής υποστήριξε ότι «ενώπιον της Βουλής των Ελληνων θα υπάρξει αυξημένη λογοδοσία». Αυτό μόνο ως κακόγουστο χιούμορ θα μπορούσε να το λάβει κανείς, δεδομένου ότι η ΑΑΔΕ θα «ελέγχεται» (χωρίς συνέπειες) από τη Βουλή μόνο κάποιες φορές το χρόνο. Σε ακροάσεις, αν ζητηθούν, του Διοικητή και των μελών του Συμβουλίου ενώπιον της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας και μία φορά κατά τη συζήτηση της ετήσιας έκθεσης της ΑΑΔΕ στην Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων.
Αυτό που μπορεί να κάνει ο εκάστοτε υπουργός Οικονομικών, είναι να υποβάλει «προτάσεις στρατηγικού χαρακτήρα» (βλ. συμβουλές) προς την ΑΑΔΕ, η οποία φυσικά δεν έχει καμία δέσμευση να τις ακολουθήσει. Από την άλλη πλευρά «η Αρχή, μέσω του Διοικητή της, εισηγείται στον Υπουργό Οικονομικών νομοθετικές διατάξεις για ζητήματα που εμπίπτουν στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της», τις οποίες ωστόσο ο υπουργός δεν δεσμεύεται να υλοποιήσει. Πάντως η συμβουλή και ενημέρωση της Αρχής από το ΥΠΟΙΚ είναι απαραίτητη, σύμφωνα με το νόμο, ενώ μετά την ενημέρωση η ΑΑΔΕ έχει 30 μέρες προθεσμία να καταθέσει τις προτάσεις της.
Ο έλεγχος στους δανειστές
Εκτός του «υπερυπουργού» Πιτσιλή, το Συμβούλιο Διοίκησης της ΑΑΔΕ αποτελείται από ακόμα τέσσερα άτομα. Η θητεία του Διοικητή θα είναι πενταετής, ενώ στις συνεδριάσεις του Συμβουλίου θα λαμβάνει μέρος και ένας Εμπειρογνώμονας. Ο Εμπειρογνώμονας θα ορίζεται με απόφαση του υπουργού Οικονομικών βάσει καταλόγου τριών υποψηφίων τον οποίο καταρτίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δηλαδή θα αποτελεί επιλογή των δανειστών. Αν και δεν θα έχει δικαίωμα ψήφου, ο Εμπειρογνώμονας θα έχει πρόσβαση σε όλα τα αρχεία και τα στοιχεία της ΑΑΔΕ, δηλαδή οι δανειστές θα γνωρίζουν τα ακριβή στοιχεία των εσόδων του ελληνικού κράτους, αλλά ο αρμόδιος υπουργός όχι
To πρόβλημα με τους διορισμούς από την Κομισιόν είναι ότι μερικές φορές αυτοί οι εμπειρογνώμονες – παρατηρητές δεν είναι και πολύ… ανεξάρτητοι. Ο επίσης στα χαρτιά ανεξάρτητος και διορισμένος από τους θεσμούς παρατηρητής του ΤΑΙΠΕΔ, Φίλιπ Μπουάν για παράδειγμα, είναι ταυτόχρονα επικεφαλής του οικονομικού τμήματος της γαλλικής πρεσβείας στην Ελλάδα, αρμόδιος για την «προώθηση των γαλλικών εταιρειών στη χώρα». Συγκρούσεις συμφερόντων δεν αποκλείεται να εμφανιστούν ξανά.
Το παράδειγμα προς αποφυγήν: Κατερίνα Σαββαϊδου
Παρόλα αυτά, θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι ο έλεγχος των δημοσίων εσόδων από μία Ανεξάρτητη Αρχή (και όχι το «διεφθαρμένο» ελληνικό κράτος) είναι ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της διαφάνειας. Σε αυτόν τον συλλογισμό υπάρχουν μερικά προβλήματα. Το πρώτο είναι η απουσία δημοκρατικού και θεσμικού ελέγχου της νέας αρχής (ίσως θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι ανάλογο μόρφωμα δεν συναντάται πουθενά στην Ευρώπη). Το δεύτερο είναι ότι στο παρελθόν η τότε ΓΓΔΕ φαίνοταν να λειτουργεί ως «κράτος εν κράτει» κι αυτό πριν αποκοπεί εντελώς από το υπουργείο Οικονομικών. Τόσο ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Γιάννης Βαρουφάκης, όσο και η πρώην αναπληρώτρια υπουργός Οικονομικών, Νάντια Βαλαβάνη, έχουν καταγγείλει ότι η ΓΓΔΕ «ελεγχόταν από τους δανειστές» την περίοδο της διαπραγμάτευσης του 2015 και δυσχέραινε το έργο τους στο υπουργείο. Κάτι που σημαίνει ότι είναι πολύ πιθανό να επαναληφθούν τέτοια φαινόμενα, αν βρεθεί στην εξουσία μία κυβέρνηση που θα αμφισβητήσει ξανά τις μνημονιακές πολιτικές.
Το τρίτο πρόβλημα είναι η Κατερίνα Σαββαϊδου, πρώην επικεφαλής της ΓΓΔΕ. Μια σειρά αποκλειστικών ρεπορτάζ του TPP αποκάλυψε ότι η Σαββαϊδου:
- Εκτός της θέσης της στην ΓΓΔΕ, ήταν ανώτατο στέλεχος της PriceWaterHouse Coopers, της εταιρείας που πρωταγωνίστησε στο σκάνδαλο φοροαποφυγής LuxLeaks και είχε πελάτες μερικές από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές ελληνικές εταιρίες
- Εξέδωσε ΠΟΛ υπέρ των καναλαρχών προκειμένου να μην πληρώσουν φόρους χωρίς κάποια προφανή νομική εξουσιοδότηση να το κάνει
- Καθυστέρησε κατά παράβαση του νόμου το άνοιγμα της εφαρμογής για την υποβολή των φορολογικών δηλώσεων φυσικών και νομικών προσώπων προκαλώντας με αυτό τον τρόπο υστέρηση στην χρηματορροή των εσόδων του κράτους στην κρίσιμη περίοδο της διαπραγμάτευσης και
- Μεσολάβησε προσωπικά σε φορολογική υπόθεση με καταλογισμένα πρόστιμα σχεδόν 80 εκατομμύρια ευρώ με τρόπο που δίνει την δυνατότητα στην ελεγχόμενη εταιρία GENNET να συνεχίσει να μην καταβάλει ούτε ένα ευρώ.
Οι αποκαλύψεις του TPP για την υπόθεση GENNET οδήγησαν στην αποπομπή της Σαββαϊδου από τη ΓΓΔΕ. Φυσικά είναι εύλογο ότι περιστατικά σαν αυτο της Σαββαϊδου δεν είναι ο κανόνας (αν και το ΤΑΙΠΕΔ έχει ταλαιπωρηθεί από σκάνδαλα). Ωστόσο το παράδειγμα της είναι ενδεικτικό του τι αυθαιρεσίες μπορούν να συμβούν όταν δεν υπάρχει ο θεσμικός έλεγχος, πόσο μάλλον όταν έχει νομθετηθεί η νομική ασυλία. «Τεχνοκράτης» δεν σημαίνει απαραίτητα «αδιάφθορος»