Αποθηκεύετε όλα σας τα ραντεβού στο ημερολόγιο του κινητού, γιατί τα ξεχνάτε; Ανατρέχετε στη λίστα επαφών κάθε φορά που θέλετε να καλέσετε τους φίλους σας, γιατί δεν θυμάστε το τηλέφωνό τους; Αν ναι, τότε πάσχετε από «ψηφιακή αμνησία».
Το τηλέφωνο του πατρικού μου σπιτιού, όπως και του πατρικού σπιτιού της κολλητής μου, υπάρχουν «χαραγμένα» στη μνήμη μου. Το ίδιο και οι διευθύνσεις των σπιτιών αρκετών συμμαθητών από το δημοτικό, το γυμνάσιο, το λύκειο.
Από την άλλη, αδυνατώ να θυμηθώ το τηλέφωνο του γραφείου μου και τη διαδρομή για τα σπίτια φίλων εδώ στην Αθήνα. Γιατί απλούστατα βασίζομαι στο κινητό μου να θυμάται ακόμα και το πώς να πάω κάπου. Πάσχω κι εγώ από τη λεγόμενη «ψηφιακή αμνησία».
Δεκάδες τηλεφωνικά νούμερα, διευθύνσεις, ραντεβού, υποχρεώσεις, κωδικοί πρόσβασης, αποθηκεύονται σε κάποια «έξυπνη» συσκευή και οι περισσότεροι ανατρέχουμε σε αυτήν όποτε οι περιστάσεις το απαιτούν. Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, όλες οι πληροφορίες που παλαιότερα έπρεπε να απομνημονεύσουμε ή να αναζητήσουμε σε τηλεφωνικούς καταλόγους, βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, βρίσκονται πια λίγα κλικ ή swip μακριά.
Τι είναι η «ψηφιακή αμνησία»;
Πριν από λίγα χρόνια, η εταιρεία διαδικτυακής ασφάλειας Kaspersky Lab πραγματοποίησε μια παγκόσμια έρευνα προκειμένου να αναλύσει τον τρόπο που οι ψηφιακές συσκευές επηρεάζουν το πώς ανακαλούμε και χρησιμοποιούμε πλέον πληροφορίες.
Οι περισσότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους που ρωτήθηκαν δεν μπορούσαν να θυμηθούν τον αριθμό τηλεφώνου των παιδιών ή του γραφείου τους χωρίς να συμβουλευτούν το κινητό τους τηλέφωνο. Περίπου το ⅓ δεν μπορούσε να θυμηθεί τον αριθμό του συντρόφου του. Από την άλλη, περίπου το 60% ήξερε απέξω το τηλέφωνο του σπιτιού όπου ζούσε σε ηλικία 10 ετών.
Έτσι, γεννήθηκε ο όρος «ψηφιακή αμνησία», που περιγράφει την αδυναμία μας να καταγράψουμε στη μνήμη μας πληροφορίες που «εμπιστευόμαστε» στις ψηφιακές μας συσκευές και είναι διαθέσιμες με το πάτημα ενός κουμπιού.
Ακολούθησε έρευνα σε Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία και Ολλανδία, που έδειξε ότι το ⅓ των συμμετεχόντων θεωρούσε τις ψηφιακές συσκευές επέκταση του εγκεφάλου τους. Οι μισοί χρησιμοποιούσαν κάποια εφαρμογή για σημειώσεις, το ⅓ έστελνε email ή μηνύματα στον εαυτό του, ή χρησιμοποιούσε ηλεκτρονικό ημερολόγιο, και μόνο το ⅕ βασιζόταν στη μνήμη του.
Αντίστοιχα ήταν και τα συμπεράσματα έρευνας από μια άλλη εταιρεία λογισμικού, την Panda. Σε δείγμα 3.000 Αμερικανών, το 82% των γονέων δεν ήταν σε θέση να θυμηθούν τον αριθμό τηλεφώνου των παιδιών τους σε περίπτωση ανάγκης. Σχεδόν τα ⅔ δεν μπορούσαν να καλέσουν τους γονείς τους από μνήμης. Και το 59% των ζευγαριών είχαν ένα λόγο να τσακωθούν, αφού ο ένας σύντροφος δεν θυμόταν το τηλέφωνο του άλλου.
Χάνουμε τον δρόμο μας
«Προχωρήστε ευθεία», «Στα 600 μέτρα στρίψτε δεξιά». Δεν ξέρω για εσάς, αλλά εγώ δεν πάω πουθενά χωρίς GPS. Η πρώτη κίνηση που κάνω μόλις μπω στο αυτοκίνητο, πριν καν φορέσω τη ζώνη ασφαλείας και ξεκινήσω, είναι να περάσω στον πλοηγό τον προορισμό μου. Το καλό με το GPS είναι ότι σπάνια χάνεσαι. Το κακό είναι πώς, αν χαθείς, δύσκολα προσανατολίζεσαι.
Γιατί; Γιατί η διαρκής χρήση συσκευών πλοήγησης ή ανάλογων εφαρμογών φαίνεται να «αδρανοποιεί» τον ιππόκαμπο (το τμήμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη μνήμη και την πλοήγηση) και τον προμετωπιαίο φλοιό (εμπλέκεται στον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων), απαντούν ερευνητές από το University College London.
Η ΤΑΣΗ ΝΑ ΒΑΣΙΖΟΜΑΣΤΕ ΤΥΦΛΑ ΣΤΙΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΜΑΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΔΕΙΧΘΕΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ. ΠΟΣΕΣ ΦΟΡΕΣ ΕΧΟΥΜΕ ΜΕΙΝΕΙ ΑΠΟ ΜΠΑΤΑΡΙΑ;
Εξετάζοντας τη δραστηριότητα των παραπάνω τμημάτων του εγκεφάλου σε εθελοντές την ώρα που χρησιμοποιούσαν προσομοιωτή πλοήγησης, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι αυξανόταν όταν οι συμμετέχοντες «οδηγούσαν» χωρίς βοήθεια. Μάλιστα, η εγκεφαλική δραστηριότητα ήταν μεγαλύτερη όταν αυξανόταν ο αριθμός των διαδρομών που μπορούσαν να ακολουθήσουν. Αντίθετα, δεν εντοπίστηκε επιπλέον δραστηριότητα, όταν ακολουθούσαν τις οδηγίες της συσκευής πλοήγησης.
Η τακτική χρήση GPS επιδρά αρνητικά στη χωρική μας μνήμη, διαπιστώνει και έκθεση του 2020 στο Nature. Όσο μεγαλύτερη είναι η χρήση του, τόσο αυξάνεται η αρνητική επίδραση. Αντίθετα, η χρήση συμβατικών βοηθημάτων πλοήγησης, όπως οι χάρτες, που απαιτούν έναν βαθμό εμπλοκής, είναι σημαντικός παράγοντας χωρικής μάθησης.
Η «ψηφιακή αμνησία» στον χώρο εργασίας
Στο επαγγελματικό περιβάλλον, η συνεργασία ψηφιακών εφαρμογών και ανθρώπινου μυαλού φαίνεται να αποδίδει καλύτερα. Εστιάζοντας σε επαγγελματίες, οι ερευνητές της Kaspersky Lab βρήκαν μεταξύ άλλων ότι το 46% θεωρούσε πως η δημιουργικότητά του θα επηρεαζόταν αρνητικά, αν χρειαζόταν να θυμάται πολλές λεπτομέρειες. Το 63% δήλωσε ότι μερικές από τις καλύτερες ιδέες του προήλθαν έπειτα από την ανακάλυψη πληροφοριών που είχε αποθηκεύσει σε μια συσκευή και τις είχε ξεχάσει.
Από την άλλη, η αποθήκευση πληροφοριών είχε ως αποτέλεσμα να παραμελούν στοιχεία απαραίτητα για την κατανόησή τους, όπως οι μη λεκτικές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, η πληκτρολόγηση σημειώσεων κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης δεν τους επέτρεπε να αφομοιώσουν όσα λέγονταν.
Τα «συν» και τα «πλην» της «ψηφιακής αμνησίας»
Το να εμπιστευόμαστε μέρος των αμέτρητων πληροφοριών που λαμβάνουμε καθημερινά στις συσκευές μας έχει τα υπέρ και τα κατά του.
- Συχνά η ψηφιακή αποθήκευση πληροφοριών είναι ευκολότερη, ταχύτερη και πιο αποτελεσματική από το να βασιζόμαστε στη μνήμη μας.
- Σε άλλες περιπτώσεις, το να θυμόμαστε πού αποθηκεύουμε πληροφορίες και πώς τις ανακτούμε, προσφέρει πρόσβαση σε περισσότερα δεδομένα.
- Με το να στηριζόμαστε στην ικανότητά μας να βρίσκουμε πληροφορίες και όχι στην ικανότητά μας να τις θυμόμαστε, μειώνουμε τον βαθμό στον οποίο οι περιττές πληροφορίες εμποδίζουν τη μάθηση και τη καταγραφή άλλων πληροφοριών.
- Αρκετοί από τους συμμετέχοντες στην πρώτη έρευνα δήλωσαν ότι η αποθήκευση πληροφοριών σε μια συσκευή τούς επέτρεπε να επικεντρωθούν σε πιο σημαντικές εργασίες, αλλά και να επιλέξουν πότε και πώς θα διαχειρίζονταν τις πληροφορίες αυτές.
Φυσικά, η τάση να βασιζόμαστε στις συσκευές μας μπορεί να αποδειχθεί και προβληματική. Όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις που πρέπει να έχουμε άμεσα διαθέσιμες τις πληροφορίες, αλλά δεν έχουμε πρόσβαση σε αυτές – πόσες φορές έχουμε μείνει από μπαταρία ή δεν έχουμε σήμα; Ή όταν χρειάζεται να κατανοήσουμε και να ανακαλέσουμε πληροφορίες, όπως π.χ. όταν δίνουμε εξετάσεις.