Στις 3 Οκτωβρίου του 1936 ο Νίκος Καζαντζάκης φεύγει για την Ισπανία ως απεσταλμένος της εφημερίδας «Καθημερινή», επιφορτισμένος με το βαρύ καθήκον να καλύψει τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.Το αποτέλεσμα είναι μια σειρά άρθρα ή, ορθότερα, ανταποκρίσεις-εντυπώσεις, που δημοσιεύονται καθημερινά από τις 24 Νοεμβρίου 1936 ως τις 17 Ιανουαρίου 1937 στην εφημερίδα και αποτελούν τη μεγάλη ενότητα Viva la muerte! στην υφιστάμενη έκδοση του βιβλίου Ισπανία, Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας ¬ Ισπανία (Εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα). Ηδη το 1937 συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά τα ισπανικά «Ταξιδιωτικά» του συγγραφέα σε έναν τόμο από τον εκδοτικό οίκο Πυρσό.
Διαφήμισε η Καθημερινή τη συνεργασία με τον Καζαντζάκη
Ο Καζαντζάκης αντιμετωπίζει την πρόσκληση της Καθημερινής να γράφει ως ανταποκριτής ¬ σύμφωνα με την Ελένη Καζαντζάκη ¬ ως πρόκληση. Η συνεργασία με μια συντηρητική εφημερίδα τού επιβάλλει έμμεσα ¬ δεδομένης της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα ¬ να τηρήσει τους όρους της δεοντολογίας και να σεβαστεί τη γραμμή της εφημερίδας, η οποία ήδη στις 2 Οκτωβρίου 1936 διαφημίζει την αποστολή αυτή με τον ακόλουθο τρόπο:
«Μια μεγάλη αποστολή της “Καθημερινής” εις την Ισπανίαν, την χώραν η οποία λόγω των συνταρακτικών γεγονότων του εμφυλίου πολέμου ευρίσκεται εις την πρώτην γραμμήν του παγκοσμίου ενδιαφέροντος.
Η “Καθημερινή” επεφόρτισε διά την αποστολήν αυτή τον κ. Νίκον Καζαντζάκην, τον διακεκριμένον λόγιον, ο οποίος ζήσας άλλοτε επί διετίαν εις την σπαρασσομένην χώραν θα ήτο ασφαλώς ο ικανώτερος όλων διά να περιγράψη την σημερινήν τραγωδίαν, εις την οποίαν έρριψε την Ισπανίαν η εγκληματική αφροσύνη των ερυθρών.
Η Εύη Πετροπούλου διδάκτωρ Συγκριτικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Saarland της Γερμανίας είχε γράψει την ιστορία του Νίκου Καζαντζάκη στον ισπανικό εμφύλιο,στο Βήμα.
Ολος ο διάλογος Καζαντζάκη-Βλάχου για να πεισθεί
«Ο Καζαντζάκης δέχεται σε μια δύσκολη εποχή για τη σύντροφό του Ελένη και τον ίδιο, όσον αφορά την οικονομική τους κατάσταση, την πρόταση του Γ. Βλάχου να πάει ως ανταποκριτής της «Καθημερινής» στο ισπανικό μέτωπο. Η Ελένη Καζαντζάκη σημειώνει στον Ασυμβίβαστο τη δική της ερμηνεία τόσο για την αποδοχή της προσφοράς όσο και για την προτίμηση του Νίκου:
«¬Εεε, κυρ Νίκο! Σου φέρνω ένα τηλέγραφο!
Το τηλεγράφημα είταν από τον Γ. Βλάχο. Καλούσε τον Νίκο να φύγει αμέσως για την Ισπανία. Κυνικός, εξυπνότατος ο Γ. Βλάχος, εκτιμούσε τον Καζαντζάκη κι ας μη συμμεριζόταν καθόλου τις ιδέες του. Τον δέχτηκε με το συνηθισμένο του χαμόγελο:
Ξέρω πως θα προτιμούσες να πας στους Κόκκινους. Μα εγώ σε στέλνω στους Μαύρους, όπως τους λέτε.
Γιατί ίσια-ίσια εμένα;
Γιατί θα πεις την αλήθεια. Φίλοι κι εχθροί σου θα δυσαρεστηθούν, τόσο το καλύτερο. Δέχεσαι; Ναι ή όχι;
Δέχτηκε»
Δεν ήξερε να γράφει ως δημοσιογράφος ο Καζαντζάκης
Οι ανταποκρίσεις του Καζαντζάκη στην «Καθημερινή» δεν ήταν συμβατικά δημοσιογραφικές για έναν ακόμη λόγο: δεν επρόκειτο για δημοσιογραφικά κείμενα με τη φωτογραφική αξία ενός ντοκουμέντου. Ο Δημήτρης Φιλιππής παρατηρεί σε πρόσφατο σχετικό άρθρο του στο περιοδικό «Αντί»: «Τους έλειπαν τα στοιχειώδη: οι από πρώτο χέρι αποκλειστικές ειδήσεις και ο σχολιασμός τους, η παρουσίαση των αντίπαλων πλευρών και η καταγραφή των δυνάμεών τους, ενώ συνάμα οι πλούσιες πληροφορίες για τον ισπανικό πολιτισμό δεν συνδέονταν με το διαμορφούμενο γίγνεσθαι. Δεινός αφηγητής, ο κρητικός συγγραφέας ήξερε πώς να αποτυπώσει το δράμα ενός εμφυλίου πολέμου, αλλά αυτό, όμως, είναι λογοτεχνική μαρτυρία» ¬ βλ. Δημήτρης Φιλιππής, Η Ελλάδα μπροστά στον ισπανικό εμφύλιο, ό.π., σ. 48.
Συχνά δε πρόκειται για ελεύθερη συνειρμική δημιουργία ενός συγγραφέα που μοιάζει να είναι αποκομμένος από το τραγικό γίγνεσθαι, παραδομένος με ένταση και πάθος σε θεωρητικά σχήματα, σε ιδέες ή σε εικόνες τέχνης που τον συγκλόνισαν.
Ετσι, το «ήσυχο», «γλυκύτατο» Τολέδο, που βρίσκει πριν από τον εμφύλιο στο ταξίδι τού 1926-27, τον απογοητεύει, καθώς εκείνος αναζητά το ασκητικό, ερειπωμένο Τολέδο του Greco, όπως το αποτύπωσε ο κρητικός ζωγράφος μέσα στην καταιγίδα. «Είναι δύσκολο πολύ να δεις έναν τόπο με τα μάτια σου, όταν, πριν από σένα, πέρασε από τον τόπον αυτόν ένας μεγάλος ποιητής. Η “Ισπανία” είναι εφεύρεση που έκαμαν μερικοί ποιητές και ζωγράφοι» σημειώνει πολύ πριν από τον εμφύλιο ¬ βλ. Νίκος Καζαντζάκης, Ισπανία, ό.π., σ. 83.
Πηγή: iefimerida.gr