Της Γιούλης Ιεραπετριτάκη
Ποιοι ήταν οι στόχοι των ναζί κατακτητών και τι ήθελαν στην Κρήτη συνοψίζεται στην παραπάνω κυνική διατύπωση Γερμανού αξιωματικού στο Ροδοβάνι, χωριό της επαρχίας Σελίνου, έτσι όπως αποθησαυρίζεται στην Έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής για τη διαπίστωση ωμοτήτων των Γερμανών στην Κρήτη.
Η Έκθεση αυτή συντάχθηκε από τους Ν. Καζαντζάκη, Ι. Κακριδή και Ι. Καλιτσουνάκη το 1945, με εντολή της κυβέρνησης Βούλγαρη. Η επιτροπή, αφού περιόδευσε το νησί επισκεπτόμενη 76 πόλεις και χωριά της Κρήτης, συγκέντρωσε πολύτιμο υλικό προκειμένου η Έκθεση να αποτελέσει αδιάψευστο στοιχείο για την τεκμηρίωση των ελληνικών αιτημάτων αποζημίωσης και να παραδοθεί στο τότε υπουργείο Εξωτερικών.
75 χρόνια μετά τη θηριωδία του ναζισμού στα Καλάβρυτα, στο Δίστομο, στον Χορτιάτη, στη Βιάνο και σε άλλους ακόμη μαρτυρικούς τόπους, ύστερα από τη γενικευμένη λεηλασία του εθνικού πλούτου, της περιουσίας των Ελλήνων πολιτών, των αρχαιολογικών θησαυρών, το ζήτημα των γερμανικών αποζημιώσεων επανέρχεται επιτακτικά όσο ποτέ
Ξέρετε ποια ήταν η τύχη της; Χάθηκαν τα ίχνη της για πολλά χρόνια, αφού, βλέπετε, το περιεχόμενό της αποτελούσε ένα ακόμη αγκάθι στην προαγωγή των ελληνογερμανικών σχέσεων της τότε κυβέρνησης. Ευτυχώς, όμως, αντίγραφό της παραδόθηκε από τον Π. Πρεβελάκη στο Ιστορικό Μουσείου Ηρακλείου για να αποτελέσει μέρος του πολύτιμου αρχείου Ν. Καζαντζάκη. Το 1983 ο δήμαρχος Ηρακλείου Μ. Καρέλλης, ύστερα από επίπονες προσπάθειες, θα δώσει τελικά τα κείμενα στη δημοσιότητα.
Η γερμανική Κατοχή στην Κρήτη χαρακτηρίζεται από την πλήρη απομύζηση του ιδιωτικού και ιδίως του αγροτικού πλούτου, με τις αδικαιολόγητες επιβολές προστίμων, τις εξαντλητικές αγγαρείες των κατοίκων, τις ομηρείες ανδρών, γυναικών, παιδιών και ιερέων, τις απάνθρωπες φυλακίσεις, εκτελέσεις ομήρων και αποστολή αγνώστου αριθμού αιχμαλώτων στη Γερμανία. «Ώς και το σαπούνι του νεροχύτη μάς πήραν οι Γερμανοί. Ούτε μαστραπά δεν μας άφησαν. Τώρα πίνουμε και τρώμε από το ίδιο τενεκεδάκι» είναι τα λόγια γυναικών που καταγράφονται στην Έκθεση. Πράγματι ύστερα από τέσσερα χρόνια Κατοχής δεν είχε μείνει σχεδόν τίποτε από τον αγροτικό πλούτο της Κρήτης. Το ότι ο γερμανικός και ο ιταλικός στρατός διατρεφόταν εις βάρος του πληθυσμού, ήταν το λιγότερο. Τα προϊόντα της νήσου στέλνονταν στη βόρεια Αφρική. Ό,τι δεν μπορούσε να καταναλωθεί ή να μεταφερθεί στη Γερμανία προτιμούσαν να το καταστρέφουν παρά να το αφήνουν στους κατοίκους για να ζήσουν κι αυτοί. Ακόμα και η σφαγή βοοειδών και χοίρων απαγορεύθηκε στους κατοίκους. Όλα τα ζώα έπρεπε να περιέρχονται στους κατακτητές, οι οποίοι τα έσφαζαν και τα κονσερβοποιούσαν για τις δικές τους ανάγκες. Αναφέρονται μάλιστα περιπτώσεις δολοφονηθέντων απλώς επειδή βρέθηκαν να κατέχουν δέρμα νεοσφαγμένου ζώου.
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την αρπαγή του πλούτου ήταν πότε υπό τη μορφή προστίμων, πότε με τη μέθοδο της επιτάξεως. Τα πρόστιμα ήταν κατά κανόνα αδικαιολόγητα. Όπως, παραδείγματος χάριν, στην κοινότητα Γαλατά, με την πρόφαση ότι έβρισκαν αποκομμένα σύρματα υπέβαλαν ως πρόστιμο την παράδοση μεγάλης ποσότητας ελαίου, προβάτων και εσπεριδοειδών.
Για τις ανάγκες του γερμανικού στρατού πάντα, επιβάλλονταν υποχρεωτικές αγγαρείες σε όλους τους πολίτες, γέροντες, γυναίκες και παιδιά. Η παρεχόμενη τροφή και η αποζημίωση για τις αγγαρείες, όταν δεν ήταν μηδενική, ήταν ελάχιστη. Με τα λεγόμενα επίτακτα ημερομίσθια οι εργαζόμενοι δεν ήταν δυνατόν να αγοράσουν τίποτε, αφού το ψωμί στοίχιζε 400 δραχμές ανά οκά, ενώ το ημερομίσθιο ήταν 100 δραχμές. Ο αγγαρευόμενος έπρεπε να κρατεί από μόνος του τροφή, ενώ το μόνο που έδιναν οι Γερμανοί, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο κείμενο, ήταν καμιά “σκωληκόβρωτος” σούπα από φασόλια, ή κάτι παρόμοιο. «Θροφή και αμοιβή μας το ξύλο, η φυλακή και η νηστεία» είναι η απάντηση που έδιναν κατά κανόνα οι ερωτώντες σε σχετική ερώτηση.
Ομαδικές εκτελέσεις
Συστηματική ήταν η προσπάθεια των Γερμανών να καθησυχάζουν τους Κρητικούς πριν προβούν σε ομαδικές εκτελέσεις, δίδοντάς τους μάλιστα τον λόγο της τιμής τους ότι εάν οι αγγαρείες που τους επέβαλαν έρχονταν εις πέρας, η ζωή τους θα γλίτωνε. Διάλεγαν κατά κανόνα τους νεότερους και τους ευρωστότερους άντρες. Με πολλή ευχαρίστηση, όμως, εκτελούσαν γέρους, γυναίκες, αλλά και παράλυτους, όπως συνέβη στα Ανώγια. Στο χωριό αυτό, μάλιστα, επειδή οι κάτοικοι δεν δέχθηκαν να πηγαίνουν στις αγγαρείες, οι Γερμανοί, προς παραδειγματισμό, άδειασαν το χωριό με τη βία και μετά προέβησαν σε γενική λεηλασία. Κατά τη διάρκεια της ανελέητης διαρπαγής σκότωσαν τους παράλυτους γέροντες Κωνσταντίνο και Ιωάννη Ξυλούρη, καθώς και τον υπερήλικα κατάκοιτο Νίκο Αεράκη, “στην αγκαλιά του οποίου φρόντισαν, μετά την εκτέλεση, να τοποθετήσουν τα πτώματα δύο χοίρων, προς χλευασμόν”. Οι γυναίκες τους, αρνούμενες να αποχωρήσουν, σκοτώθηκαν μέσα στα σπίτια που ανατίναξαν λίγο αργότερα. Το μέγεθος της καταστροφής θα το κατανοήσει κάποιος αν σκεφτεί πως διήρκεσε 18 ολόκληρες ημέρες. Από τα 940 σπίτια δεν απέμεινε ούτε ένα.
Ειδικό κεφάλαιο της Έκθεσης αναφέρεται στους εγκληματίες πολέμου που έδρασαν στην Κρήτη, όπως ο διαβόητος για τη σκληρότητά του λοχίας Schubert, ο οποίος είχε καταρτίσει δικό του σώμα, με τη συμμετοχή δυστυχώς και πολλών Ελλήνων. Υπεύθυνος για πολλές εκτελέσεις στον Ν. Λασιθίου και αλλού και υπεύθυνος, βεβαίως, για το ολοκαύτωμα στον Χορτιάτη. Πρόκειται περί σαδιστού περιερχόμενου την Κρήτη, δέρνοντας, βασανίζοντας και φονεύοντας κατ’ αρέσκειαν και ανεξέλεγκτα.
Στις φοβερές φυλακές της Αγιάς, από τους σκληρότερους βασανιστές αναφέρεται ο γεωπόνος Wachter, επιβαρυμένος με πάμπολλους φόνους. Ο τελευταίος, μάλιστα, μετά την εκτέλεση 108 αθώων πολιτών στον Αλικιανό Χανίων, μπήκε στα σπίτια των εκτελεσθέντων ανδρών και, παρουσία όλων, αφού πρώτα αφαίρεσε τα ενδύματα και τα υποδήματα των νεκρών, έφυγε ανενόχλητος, παίρνοντας ένα καλάθι με αυγά.
Το ολοκαύτωμα της Κανδάνου
Η διαταγή του ολοκαυτώματος της Κανδάνου υπογράφτηκε από τον στρατηγό Student και εξετελέσθη από τον λοχαγό Nieber, που αμέσως προήχθη σε ταγματάρχη. Αναφέρονται τα ονόματα πολλών ακόμη κτηνανθρώπων των οποίων τα ονόματα ήταν ήδη γνωστά στην ελληνική κυβέρνηση, αλλά κανείς δεν τιμωρήθηκε. Η έκθεση ολοκληρώνεται με την προφητική φράση Γερμανού αξιωματικού προς Έλληνα: «Αυτά που θα σας κάνουμε τώρα δεν είναι τίποτα μπροστά σ’ αυτά που θα σας κάνουμε όταν τελειώσει ο πόλεμος».
Η Ελλάδα, όπως απέδειξαν τα διαρκή ολοκαυτώματα, δεν πεθαίνει. Η Γερμανία, όμως, όταν στηρίζεται στα αδηφάγα ένστικτά της, μπορεί και να πεθάνει, όπως το 1945. Τότε, όμως, και παρ’ όλο που ο πόλεμος συνεχιζόταν στην Ελλάδα, οι Έλληνες συνέβαλαν στην ανασυγκρότησή της.
Το 1946, ένα χρόνο μετά τη σύνταξη της Έκθεσης αυτής, η οποία θεωρήθηκε απόρρητο έγγραφο του κράτους, ο Νίκος Καζαντζάκης, έχοντας ζήσει το φρικαλέο πρόσωπο του ναζισμού, καλεί τους διανοούμενους όλου του κόσμου από το ραδιόφωνο του BBC, λέγοντας τα εξής: «Η φωνή αυτή δεν απευθύνεται μονάχα στους Έλληνες, παρά σε όλους τους αγνούς και τίμιους ανθρώπους του κόσμου, γιατί η στιγμή που περνάει σήμερα η ανθρωπότητα είναι κρίσιμη κι ο κόσμος πια αποτελεί έναν τόσο ενιαίο οργανισμό που δεν μπορεί ένας λαός να σωθεί αν δεν σωθούν όλοι. Κι αν ένας λαός χαθεί, μπορεί να παρασύρει στον χαμό και όλους τους άλλους. Πέρασε για πάντα η εποχή που ένας λαός μπορούσε να απομονωθεί και να σωθεί ή να χαθεί μονάχος. Όλοι αόριστα νιώθουμε πως ο κίνδυνος απειλεί τον σημερινό πολιτισμό. Να δούμε κατάματα λοιπόν τον κίνδυνο αυτόν χωρίς τρόμο. Αυτός είναι ο μοναδικός δρόμος για να τον νικήσουμε. Δεν αρκεί πια η ωραιότης, δεν αρκεί η θεωρητική αλήθεια, μήτε η άνεργη καλοσύνη».
Σήμερα, 73 χρόνια μετά τη θηριωδία του ναζισμού στα Καλάβρυτα, στο Δίστομο, στον Χορτιάτη, στη Βιάνο και σε άλλους ακόμη μαρτυρικούς τόπους, ύστερα από τη γενικευμένη λεηλασία του εθνικού πλούτου, της περιουσίας των Ελλήνων πολιτών, των αρχαιολογικών θησαυρών, το ζήτημα των γερμανικών αποζημιώσεων επανέρχεται επιτακτικά όσο ποτέ. Ήρθε η ώρα να ανασύρουμε από τη λήθη και τη σιωπή την ασύλληπτη αδικία εις βάρος της πατρίδας μας, να δώσουμε τέλος στην κατάπτυστη ανοχή της επίσημης πολιτείας μπροστά σε αυτό το μείζον ζήτημα για την αποκατάσταση του δικαίου και της ιστορικής αλήθειας. Σήμερα πια δεν επαιτούμε, αλλά απαιτούμε!
* Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη είναι ιστορικός – αρχαιολόγος, μέλος Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Ν. Καζαντζάκη
