Της Ναόμι Κλάιν | Η νίκη στη μάχη ενάντια στην κλιματική αλλάγή, μπορεί να καταφέρει και μια νίκη κατα κράτος ενάντια στον καπιταλισμό, υποστηρίζει η διάσημη συγγραφέας και ακτιβίστρια Ναόμι Κλάιν, που μέσα στη γενικευμένη απαισιοδοξία της οικονομικής κρίσης, βλέπει τους σπόρους ενός μαζικού κινήματος, που έχει τη δυναμική να μεταλλάξει την αποτυχημένη δομή του οικονομικού μας συστήματος σε κάτι ριζικά καλύτερο, να ανθίζουν.
Στις 21 Σεπτεμβρίου, ημέρα κατά την οποία χιλιάδες άνθρωποι απο κάθε γωνιά του πλανήτη θα ενώσουν τις φωνές τους στην Παγκόσμια Πορεία για το Κλίμα, στη Νέα Υόρκη, κάνει ντεμπούτο το νέο βιβλίο της Ναόμι Κλάιν, «Αυτό αλλάζει τα πάντα: Καπιταλισμός vs Κλίματος», στο οποίο αναλύει πώς η ριζικη αναθεώρηση της προσέγγισης του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής μπορεί να αποτελέσει ρωγμή στο οικοδόμημα του καπιταλιστικού συστήματος. Λίγες μέρες πριν ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη, για να λάβει μέρος στη μεγαλύτερη περιβαλλοντική πορεία των τελευταίων ετών, η διάσημη Καναδή συγγραφέας μίλησε στο δίκτυο AlterNet.
Ένα νέο «σχέδιο Μάρσαλ για τη Γη»
Έναυσμα για το νέο βιβλίο της Ναόμι Κλάιν υπήρξε η συνάντηση της με τη νεαρή πρέσβειρα της Βολιβίας Angélica Navarro Llanos, και η αντίληψη της για το πως οι λεγόμενες χώρες του πρώτου κόσμου» που αποτελούν τους κύριους μολυντές, πρέπει να βοηθήσουν τις «χώρες του τρίτου κόσμου», που υποφέρουν από την κλιματική αλλαγή εξαιτίας τους. Συναντήθηκαν σε μία συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, όπου η βολιβιανή αξιωματούχος της έθεσε το αιώνιο ερώτημα για το πώς αντιμετωπίζουμε τις βαθιές πληγές που έχουν αφήσει πίσω τους η αποικιοκρατία και η σκλαβιά, στρεβλώνοντας τη διανομή πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο και το πώς η κλιματική αλλαγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να θεραπεύσει τις πληγές αυτές.
«Η ιστορία της αποικιοκρατίας αλλά και της σκλαβιάς έχει παραδοσιακά συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία του ορυκτού πλούτου», υπενθυμίζει η Ναόμι Κλάιν. «Ο άνθρακας έχτισε τον μοντέρνο κόσμο. Και όταν οι ευρωπαϊκές χώρες απέκτησαν πρόσβαση στην ατμομηχανή, αυτό σαν γεγονός τροφοδότησε την άνιση ανταλλαγή μεταξύ Βορρά και Νότου. Στο μεταξύ, ενώ αυτό συνέβαινε, συνεχίζαμε να φορτώνουμε με διοξείδιο του άνθρακα την ατμόσφαιρα, το οποίο παραμένει εκεί για τουλάχιστον 200 χρόνια, υπερθερμαίνοντας τον πλανήτη. Κάπως έτσι, η κληρονομιά του σήμερα είναι και η κληρονομιά της κλιματικής αλλαγής», θα πει. «Έτσι αναγνωρίζοντας την ιστορική ευθύνη της κλιματικής αλλαγής, πράγμα που έγινε με την υπογραφή της Συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, έχουμε και την ευκαιρία να αναφερθούμε και σε αυτές τις βασικές ανισότητες», θα σημειώσει.
Αυτό ήταν και το επιχείρημα της Angélica Navarro Llanos. «Άμα οι πλούσιες χώρες παραδεχτούν τις ιστορικές τους ευθύνες, δίνοντας μια απάντηση με βάση την κλιματική αλλαγή, αυτό θα σημαίνει ότι οι χώρες που δημιούργησαν την κρίση αφενός θα περιορίσουν την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα, αφετέρου θα βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να βγουν από τη φτώχεια, χωρίς να επαναλάβουν το λάθος να υφαρπάζουν τον ορυκτό πλούτο τους, ενώ παράλληλα θα κάνουν βήματα προς την καθαρή ενέργεια. Το γεγονός αυτό θα αποτελέσει τεράστια δύναμη κοινωνικής δικαιοσύνης», εξηγεί η συγγραφέας.
«Όταν λοιπόν η νεαρή βολιβιανή πρέσβειρα έθεσε το θέμα αυτό, αποκαλώντας το μάλιστα το “Σχέδιο Μάρσαλ για την Γη”, συνηδειτοποίησα ξαφνικά πως το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσε να αποτελέσει καταλύτη για μία εντυπωσιακή θετική αλλαγή. Έτσι ξεκίνησα να παρακολουθώ τις διαπραγματεύσεις για το κλίμα που γινόντουσαν στη Σύνοδο της Κοπεγχάγης, όπου διαπίστωσα ότι το διακύβευμα ήταν το αν ο Παγκόσμιος Βορράς θα αποδεχθεί τις ευθύνες του για την κλιματική αλλαγή, πράγμα που φαίνεται πεισματικά να αρνείται, κάνοντας το πρόβλημα δυσεπίλυτο», υπογραμμίζει.
Σύμφωνα με τα όσα περιγράφει η συγγραφέας, το πρόβλημα ως προς την αναγνώριση των ευθυνών για την κλιματική αλλαγή έγκειται στο γεγονός ότι οι «αρνητές» των ευθυνών, γνωρίζουν πολύ καλά ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος θα αποτελέσει ρωγμή στο καπιταλιστικό οικοδόμημα. Η Κλάιν πάει τη σκέψη της δε, ένα βήμα παρακάτω διατυπώνοντας την άποψη ότι το ζήτημα αφορά ένα μεγαλύτερο μέρος ανθρώπων που, ναι μεν, πιστεύουν στην πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής, αλλά αποστρέφουν το βλέμμα τους από αυτή, καθώς δεν βλέπουν έναν ελπιδοφόρο και συνάμα εφικτό τρόπο για να βγούμε από την κρίση αυτή.
Η πράσινη οικονομία μαυρίζει τον καπιταλισμό
Πολλές είναι οι κριτικές που ο καπιταλιστικός κόσμος διατυπώνει για την βιώσιμη στροφή σε μια πιο πράσινη οικονομία. Η διεθνούς φήμης συγγραφέας όμως αντικρούει τις απόψεις που θέλουν την οικονομία που σέβεται το περιβάλλον, μη αποδοτική, τονίζοντας παράλληλα πως η λύση της κλιματικλη αλλαγής μπορεί να οδηγήσει σε αδιέξοδο τον καπιταλισμό.
«Το ζήτημα δεν είναι ότι δεν υπάρχει ή δεν μπορούν να παραχθεί πλούτος στην πράσινη ή ανανεώσιμη οικονομία. Το είδος της οικονομίας αυτής, δεν πρόκειται να δημιουργήσει όμως το είδος του πλούτου που αναπτύσσουν τα ορυκτά καύσιμα. Τα ορυκτά καύσιμα δημιουργούν μια υπερ-στρωματοποιημένη οικονομία. Είναι η φύση των πόρων που απαιτεί ενα τεράστιο σύστημα υποδομών για την εξόρυξη και μεταφορά τους. Και αυτό οδηγεί σε τεράστια κέρδη, που είναι υπεραρκετά ώστε να εξαγοράσουν ακόμα και πολιτικούς», θα πει με νόημα. «Η πράσινη οικονομία είναι ένα διαφορετικό είδος οικονομίας. Είναι μια πιο αποκεντρωμένη οικονομία. Είναι δυνατόν, λοιπόν, η εξουσία να παραχωρήσει τις κατακτήσεις της χωρίς μάχη;», θα αναρωτηθεί. «Δεν έχουμε λύσει το θέμα του εδραιωμένου πλούτου», θ ααπαντήσει η ίδια στον ευατό της.
Στο βιβλίο της «Το Δόγμα του Σοκ», η Κλάιν διατυπώνει την άποψη ότι ο καπιταλισμός επωφελείται από τις κρίσεις. Στο νέο της βιβλίο ωστόσο η Καναδή συγγραφέας και ακτιβίστρια διατυπώνει την αντιφατική –σε πρώτη ανάγνωση- άποψη, ότι η περιβαλλοντική κρίση που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή μπορεί να λειτουργήσει ως η κινητήρια δύναμη που θα οδηγήσει τον καπιταλισμό σε κρίση. Η ίδια ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει καμία αντίφαση.
«Δεν νομίζω ότι αυτό είναι μια αντίφαση. Νομίζω ότι αυτός είναι ακριβώς και ο λόγος που έγραψα αυτό το βιβλίο. «Το Δόγμα του Σοκ» τελειώνει με την καταστροφή του απαρτχάιντ στη Νέα Ορλεάνη και τον τυφώνα Κατρίνα. Αυτό είναι το μέλλον που θα έχουμε, αν ακολουθήσουμε την ίδια διαδρομή», σημειώνει η Ναόμι Κλάιν. «Μπορούμε να υπολογίσουμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός θα χρησιμοποιήσει την κλιματική αλλαγή, ως μια ευκαιρία για την αρπαγή γης. Αν δεν αλλάξουμε ριζικά πρακτικές, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα οξυνθεί και τα πράγματα θα γίνουν πιο βίαια. Αυτό που υποστηρίζω στο “Δόγμα του Σόκ” είναι ότι κάθε κρίση έχει τη δυναμική είτε να μας κάνει να καταρρεύσουμε, είτε να ωριμάσουμε», θα πει.
Αναφερόμενη σε παραδείγματα προηγούμενων κρίσεων που αποδείχτηκαν προοδευτικές μετέπειτα στιγμές, η Κλάιν θυμίζει το New Deal, που ακολούθησε το κραχ του 1929, με το οποίο υπήρξε ανταπόκριση στην κρίση με έναν τρόπο που πραγματικά στόχευσε στις ρίζες ύπαρξης της κρίσης. «Αυτό συνέβη με τη δραματική ρύθμιση του τραπεζικού τομέα και τις τεράστιες επενδύσεις στη δημόσια σφαίρα, κινήσεις που χρειαζόμαστε κι αυτή τη στιγμή. Όπως έχω περιγράψει, στο “Δόγμα του Σοκ”, τα think tanks της Δεξιάς, γνωρίζοντας ότι αν δεν επέμβεις σε φυσικές κρίσεις, αυτές έχουν τη δυναμική να εξελιχθούν σε προοδευτικά κινήματα, φοβούνται την επανάληψη ενός New Deal. Στα κράτη, το διακύβευμα για τη δεξιά πτέρυγα είναι η ανατροπή των επιτευγμάτων του New Deal, φροντίζοντας παράλληλα να μη συμβεί ποτέ ξανά κάτι τέτοιο», θα τονίσει.
Τα κινήματα αλλάζουν το οικονομικό… κλίμα
Μέσα από το νέο της βιβλίο, η πολυβραβευμένη συγγραφέας και ακτιβίστρια απευθύνει κάλεσμα για την αναβίωση των ευρείων κοινωνικών κινημάτων που στο παρελθόν κατάφεραν προοδευτικές νίκες. «Δεν το έχουμε αυτό πια», σημειώνει στη συνέντευξη της στο δίκτυο Alternet. «Έχουμε κατακερματισμένες ΜΚΟ και όλοι είναι κλεισμένοι στα σιλό τους συζητώντας σε στενό κύκλο», όπως λέει. «Η κλιματική αλλαγή όμως είναι η “γραμμή” που ενώνει πολλές “τελείες”, όπως την εργασία, τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα των ιθαγενών, τις αποζημιώσεις, την παρακμή των πόλεων μας, τη διάλυση της δημόσιας σφαίρας, τη φυλετική δικαιοσύνη, την μετανάστευση, κ.α. Δεν αποτελεί απλά ένα ζήτημα, αλλά το πλαίσιο το οποίο μπορεί να γίνει σημείο συνάντησης για πολλά κινήματα», θα τονίσει.
Η Κλάιν υποστηρίζει ότι η κινηματική δράση έχει υπάρξει και ο μόνος τρόπος που οι λαοί κατάφεραν να αλλάξουν ποτέ την οικονομίας τους. «Πώς τα κοινωνικά κινήματα κέρδισαν τις νίκες του New Deal; Πώς κερδίθηκε η κοινωνική ασφάλιση και η υγειονομική περίθαλψη; Όλες οι μεγάλες προοδευτικές νίκες του παρελθόντος έχουν κατακτηθεί από ευρεία κοινωνικά κινήματα. Η κλιματική αλλαγή δεν είχε αυτό το είδος κινήματος πριν. Υπάρχει μια θεωρία που υποστήριξε ότι αυτό θα έπρεπε να γίνει από την κορυφή προς τα κάτω. Θα έπρεπε να είναι ένας πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, κάποιοι δισεκατομμυριούχοι αλλά και διασημότητες του Χόλιγουντ να αναλάβουν να διορθώσουν αυτή την κατάσταση για εμάς», υπενθυμίζει. «Αυτό ήταν και που οδήγησε μέρος της Αριστεράς εκτός κινήματος, μη θέλοντας να συνταχθούν με μία κλειστή ελίτ που είχε αναλάβει να το διαχειριστεί», θα εξηγήσει.
Το κλίμα όμως αυτό φαίνεται να αλλάζει. «Αυτό που νομίζω ότι θα δούμε στην Παγκόσμια Πορεία για το Κλίμα, που θα πραγματοποιηθεί στη Νέα Υόρκη στις 21 Σεπτεμβρίου, είναι το πρόσωπο μιας πολύ ευρύτερης βάσης μέσα στο κίνημα για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής, που γεννιέται από την πρώτη γραμμή των αγώνων κατά της εξόρυξης ορυκτών καυσίμων. Και αυτή είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος της φρενίτιδας που συνοδεύει την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων κι έχει χωρίσει την αμερικανική ήπειρο στα δύο, με τις εταιρείες που εκμεταλλεύονται τα καύσιμα να ακολουθούν μια επιθετική πολιτική έχοντας αξίωσεις για όλο και περισσότερη γη, πολεμώντας όλα τα ενάντια τους κινήματα», παρατηρεί η Ναόμι Κλάιν.
«Οι άνθρωποι όμως ανταπαντούν, και το κάνουν με το να συνδέονται ο ένας με τον άλλον. Κάτι που θα είναι πολύ ενδιαφέρον στην Παγκόσμια Πορεία για την Κλιματική Αλλαγή ειναι ότι θα δούμε για πρώτη φορά στη διαμαρτυρία στους δρόμους της Νέας Υόρκης, τους ανθρώπους που ενώθηκαν για κοινό σκοπό διαδικτυακά», θα καταλήξει.
Το όνειρο που μπορεί να γίνει η πραγματικότητα
Το κίνημα ενάντια στην κλιματική αλλαγή έχει υπάρξει αναποτελεσματικό μέχρι σήμερα, παρουσιάζοντας σύγχυση όσον αφορά την αποστολή μηνυμάτων. «Τον ένα χρόνο μπορεί να ακολουθήθηκε η τακτική της τρομοκράτησης του κόσμου και την επόμενο η εντελώς αντίθετη, του εφησυχασμού. Δεν νομίζω ότι αποτελεί λάθος να τρομάζουμε τους ανθρώπους, αν πράγματι συντρέχει λόγος. Νομίζω ότι πρέπει να είμαστε ειλικρινείς για το ότι αυτή είναι μια τρομακτική στιγμή και δεν έχουμε πολύ εναπομείναντα χρόνο. Αυτό που σίγουρα νομίζω ότι είναι αναποτελεσματικό, είναι το να πιστεύεις ότι απλά τρομάζοντας τον κόσμο, θα τον στρέψεις στον ακτιβισμό. Τρομάζοντας τους ανθρώπους, τους καθιστάς απλά τρομοκρατημένους ανθρώπους. Και όταν οι άνθρωποι φοβούνται, το μόνο που θέλουν είναι να κουλουριαστούν», θα υπογραμμίσει η Ναόμι Κλάιν.
«Νομίζω ότι πρέπει να γίνει ένας συνδυασμός του να ειπωθεί η αλήθεια για το πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση και πόσο στενά είναι τα χρονικά μας περιθώρια – να ειπωθεί δηλαδή η πραγματικότητα, αλλά και το γεγονός ότι δεν υπάρχει πουθενά μέρος να τρέξουμε για να κρυφτούμε από αυτή. Πρέπει να κάνουμε το άλμα, αλλά πρέπει να κάνουμε το άλμα προς κάποια κατεύθυνση. Το να πάμε σε μία Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών και να συζητήσουμε για την κλιματική αλλαγή είναι ότι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε; Αυτό ακούγεται απαίσιο», θα πει.
«Υπάρχει λοιπό τρόπος να επιβιώσουμε; Υπάρχει ένας τρόπος που μπορούμε να έχουμε καλύτερες πόλεις, καλύτερες κοινότητες, καλύτερες σχέσεις, καλύτερες θέσεις εργασίας, μια καλύτερη σχέση με την εργασία, και να μπορούμε να αλλάξουμε όσα είναι δυσλειτουργικά στις κοινωνίες μας; Πιστεύω ότι αν επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να ονειρευτούμε λίγο την εικόνα του μέρους στο οποίο θα θέλαμε να κάνουμε το άλμα, θα μπορέσουμε και να το κάνουμε», αισιοδοξεί. «Δεν πιστεύω ότι είμαστε καταδικασμένοι, ούτε μπορώ να πιστέψω ότι η επιτυχία είναι εγγυημένη. Νομίζω ότι έχουμε μια ευκαιρία και εμείς πρέπει να κάνουμε το καλύτερο», θα καταλήξει.
Αισιοδοξία μέσα στην απαισιοδοξία
Παρά την παγκόσμια απαισιοδοξία που η κρίση του καπιταλισμού έχει επιφέρει, η Ναόμι Κλάιν προσπαθεί να δει και να μεταφέρει τις αχτίδες αισιοδοξίας που βλέπει για το μέλλον. «Αυτό που με κάνει αισιόδοξη είναι ότι βλέπω πολύ κίνηση», λέει. «Όταν ξεκίνησα να γράφω αυτό το βιβλίο, ήμουν πολύ απογοητευμένη γιατί έβλεπα τις πρακτικές που περιγράφω στο «Δόγμα του Σοκ» να επαναλαμβάνονται τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, υπό το πρίσμα της κρίσης, καθώς και ότι οι αντιστάσεις που επιδείκνυαν οι λαοί, δεν μπορούσαν να αποτρέψουν τα πράγματα από το να γίνουν ακόμα χειρότερα. Τα τελευταία χρόνια όμως της έρευνας μου, υπήρξε μια τέτοια άνθιση του ακτιβισμού που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή, που δυσκολεύτηκα γράφοντας το βιβλίο μου να γράφω αρκετά γρήγορα ώστε να προλαβαίνω τις εξελίξεις. Αυτό με γέμισε ελπίδα ότι βρισκόμαστε μπροστά στη γέννεση ενός πραγματικού κινήματος», σημειώνει.
«Τα πράγματα αλλάζουν και δεν πρόκειται στα αλήθεια για ένα εντελώς νέο κίνημα. Πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας σειράς παρελθοντικών μας δράσεων. Κατά καιρούς δημοσιογράφοι μου λένε ότι τα κινήματα δεν ευωδούν, φέρνοντας σαν επιχείρημα ότι το Occupy δεν πέτυχε. Το Occupy όμως δεν εξαφανίστηκε, γιατί πολλοί από αυτούς που ενεπλάκησαν σε αυτή την ιστορία, είναι ακόμα βαθιά «μπλεγμένοι», προσπαθώντας να πολεμήσουν για έναν καλύτερο κόσμο μέσα από τη συμμετοχή τους σε άλλα κινήματα, όπως π.χ. το κίνημα ενάντια στην κλιματική αλλαγή, το κίνημα Flood Wall Street, κ.α.», θα πει.
«Τα κινήματα λοιπόν αλλάζουν όταν πολλές διαφορετικές ροές συναντιούνται, και νομίζω ότι ζούμε αυτή τη στιγμή αυτή την σύγκλιση κοινών διεκδικήσεων, μέσα από την οποία οι άνθρωποι αισθάνονται πιο θαρραλέοι. Αυτό με κάνει να νιώθω αισιόδοξη», θα καταλήξει η διάσημη συγγραφέας.