Αφιέρωμα στον Μανώλη Γλέζο –στον «ήρωα της Αντίστασης» όπως τον αποκαλούν– δημοσιεύουν οι Financial Times, υπογραμμίζοντας πως στα 93 του χρόνια συνεχίζει να αγωνίζεται για την Ελλάδα.
«Στο ορεινό χωριό Απεράθου της Νάξου δεν υπάρχει τίποτα το τόσο επίσημο όπως ονόματα στους δρόμους. “Ρώτα απλώς πού είναι το σπίτι μου», με συμβουλεύει ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Μανώλης Γλέζος.
Φυσικά, όλοι γνωρίζουν το σπίτι του πιο διάσημου γιου τ’ Απεραθιού, δίπλα από το φούρνο. Ακολουθώ τη μυρωδιά περνώντας δίπλα από μια εκκλησία λαξεμένη μέσα στο βράχο, ανεβαίνω τα στριφογυριστά ασπροβαμμένα σοκάκια με τις βοκαμβίλιες, και φτάνω στην πηγή της μυρωδιάς του παραδοσιακού ψωμιού.
Ο Γλέζος –ήρωας στην Ελλάδα από τότε που ταπείνωσε τους κατακτητές Ναζί σκαρφαλώνοντας στην Ακρόπολη και κατεβάζοντας τη σημαία με τη σβάστικα το 1941– γράφει σημειώσεις για το επόμενο βιβλίο του στην πέτρινη αυλή με την κληματαριά. Αυτή η πράξη αντίστασης, για την οποία καταδικάστηκε ερήμην εις θάνατον, ενέπνευσε αντιστασιακά κινήματα σε όλη την Ευρώπη.
Τώρα στα 93, με μακριά άσπρα μαλλιά, με μουστάκι και καπέλο ψαρά, ο άνθρωπος που υπήρξε ακτιβιστής και μαχητής της ελευθερίας σε ολόκληρη τη ζωή του, που έζησε 12 χρόνια στη φυλακή λόγω της εναντίωσής του στο φασισμό και τα στρατιωτικά καθεστώτα που ακολούθησαν, είναι ένας επαναστάτης στην κεντρική σκηνή της εξουσίας.
Ο Γλέζος παραιτήθηκε το περασμένο καλοκαίρι από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο όντας το πιο ηλικιωμένο μέλος του και εκπρόσωπος του αριστερού κυβερνώντος κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ, σε ένα κοινοβούλιο που απαρτιζόταν μεταξύ άλλων από εθνικιστές και νεοναζί. Τον Ιανουάριο –και αφού η κυβέρνηση άρχισε να διαπραγματεύεται ένα οδυνηρό τρίτο μνημόνιο– ζήτησε συγγνώμη από τον ελληνικό λαό για την εμπιστοσύνη που είχε δείξει στον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα.
«Δεν είμαι απογοητευμένος, είμαι οργισμένος», λέει.
Ο Γλέζος μένει πιστός στην άποψη ότι η Ελλάδα δε θα έπρεπε να εξοφλήσει τα χρέη της πάνω στην –αμφιλεγόμενη– βάση ότι η Γερμανία οφείλει στην Ελλάδα 1 τρισ. ευρώ σε πολεμικές επανορθώσεις.
Καθισμένος σε μια καρέκλα του σκηνοθέτη, με ένα αυτοσχέδιο αναλόγιο στα γόνατά του, κουνάει τα χέρια του σα να διευθύνει ορχήστρα.
«Είναι η Γερμανία που μας χρωστάει», λέει. «Τι θα έκανα ο ίδιος; Αυτό που έκανα πάντα: δε θα ενέδιδα ποτέ σε μια ξένη δύναμη».
Η λύση που προτείνει ο Γλέζος είναι να ζητηθεί μια στάση πληρωμών, κατά την οποία η Ελλάδα ούτε θα δανείζεται ούτε θα αποπληρώνει μέχρι να επανέλθει σταθερότητα στην ελληνική οικονομία.
Ο Γλέζος ζει με τη σύζυγό του Τζώρτζια σε ένα σεμνό σπιτάκι με ένα υπνοδωμάτιο. Έχει δύο παιδιά: το Νίκο, πυρηνικό φυσικό, και τη Μαρία, δασκάλα. Επιμένει να διηγείται την ιστορία του στο δικό του ρυθμό. «Στάσου» απαντάει συχνά με το μετρημένο βήμα κάποιου που έχει υπάρξει μάρτυρας των γεγονότων σχεδόν ενός αιώνα.
Γεννήθηκε σε αυτό εδώ το χωριό, όπου σε έναν πληθυσμό χιλίων ατόμων υπάρχουν έξι οικογένειες Γλέζων – «η δική μας είναι η μεγαλύτερη».
Πάνω από ένα τεράστιο τζάκι βρίσκονται ένα σιδερένιο γουδοχέρι και ένα γουδί, μια κανάτα του καφέ και ένας παραδοσιακός μύλος του καφέ.
Ασπρόμαυρα φωτογραφικά πορτρέτα, συμπεριλαμβανομένου του παππού του με φέσι στο κεφάλι, διακοσμούν έναν τοίχο.
Ο παππούς του Γλέζου υπήρξε βοσκός και εκπαιδευμένος πρακτικός της λαϊκής ιατρικής. Η μέθοδός του για να ξαναβάλει στη θέση του έναν εξαρθρωμένο γοφό ήταν –το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς– αντισυμβατική: έδενε τα πόδια του ασθενή γύρω από ένα άλογο το οποίο δεν είχε πιει νερό για τρεις μέρες και που είχε ταϊστεί με αλατισμένο καλαμπόκι. «Το άλογο έκανε σαν τρελό. Αλλά η κοιλιά του φούσκωνε και ο γοφός επανερχόταν στη σωστή θέση».
Λόγω αυτής της «ιατρικής» παράδοσης, η οικογένεια προόριζε τον Γλέζο να γίνει γιατρός. Στην ηλικία των 13 χρόνων πήγε στην Αθήνα όπου μετά το σχολείο εργαζόταν σε μία φαρμακευτική εταιρία.
Παρόλα αυτά, η οικογένεια δε μπορούσε να ανταπεξέλθει στα δίδακτρα της ιατρικής σχολής. Οπότε ξεκίνησε να μελετά οικονομικά.
Η διαμόρφωσή του ως πολιτικού ριζοσπάστη ήταν τυχαία. Ένα αγόρι ήρθε στην τάξη του στο σχολείο από τα Δωδεκάνησα, τα οποία ήταν προσαρτημένα από τον Μουσολίνι. Ο τελευταίος είχε επιβάλει μια πολιτική ιταλοποίησης.
«Πέντε συμμαθητές δώσαμε όρκο αίματος να ελευθερώσουμε τα Δωδεκάνησα από τους φασίστες».
Λίγο μετά από αυτό, είδαν έναν δάσκαλο να καίει κομμουνιστικά βιβλία και, από περιέργεια, αποφάσισαν να βρουν αντίτυπα. «Ανακαλύψαμε ότι συμφωνούσαμε με τις ιδέες τους. Έτσι η ομάδα μας απέκτησε πατριωτικές και αντιφασιστικές ιδέες χωρίς να μας τις εξηγήσει κάποιος».
Καθώς ήταν πολύ νέοι για να πολεμήσουν όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, σχημάτισαν ένα μικρό ανεξάρτητο αντιστασιακό κύτταρο. «Δε γνωρίζαμε πώς να φτιάξουμε μπόμπες, αλλά αυτοσχεδιάζαμε με πετρέλαιο και χημικά από το φαρμακευτικό εργαστήριο».
‘Όταν το 1941 οι Ναζί κατέλαβαν την Αθήνα, ύψωσαν στην Ακρόπολη μια τεράστια σβάστικα. Ο Γλέζος και ο φίλος του Απόστολος Σάντας ήταν αποφασισμένοι να κατεβάσουν τη σημαία που «προσέβαλε όλα τα ανθρώπινα ιδεώδη».
Σε ένα βιβλίο από μια βιβλιοθήκη διάβασαν για μια σπηλιά που οδηγούσε στην κορυφή της Ακρόπολης, ένα μυστικό πέρασμα που χρησιμοποιούνταν στα αρχαία χρόνια. Τη νύχτα πήρε αρκετές ώρες για να σκαρφαλώσουν στο 15 μέτρα ύψους κοντάρι και να κατεβάσουν τη σημαία.
Ο Γλέζος θυμάται τη φοβισμένη του μητέρα να τον περιμένει να φανεί. «Πού ήσουν; θέλησε να μάθει. Της έδωσα ένα κομμάτι από τη σημαία. Δεν είπε τίποτα, αλλά με αγκάλιασε και με φίλησε. Είχε καταλάβει».
Σε ένα διάστημα μεγαλύτερο από τέσσερις δεκαετίες, ο Γλέζος φυλακίστηκε πολλές φορές από τους Γερμανούς, τους Ιταλούς και ύστερα από τις δεξιές και στρατιωτικές ελληνικές κυβερνήσεις.
Υπέστη βασανιστήρια και μπήκε στην απομόνωση.
«Λένε ότι για να επιβιώσεις στη φυλακή πρέπει να αγαπάς τον εαυτό σου, να τρως και να διαβάζεις. Λοιπόν, ποτέ δεν αγάπησα τον εαυτό μου, δε με ενδιέφερε το φαγητό, αλλά διάβαζα διαρκώς».
Βιβλία –με σκληρό εξώφυλλο– αρχαίων και μοντέρνων φιλοσόφων είναι στοιβαγμένα σε έναν ξύλινο πάγκο και σε ένα τακτοποιημένο γραφείο δίπλα από ένα κινητό τηλέφωνο της δεκαετίας του ΄80.
Κορνιζαρισμένο στον τοίχο του σπιτιού του Γλέζου είναι ένα σπαρακτικό αποχαιρετιστήριο μήνυμα από το μικρότερο αδερφό του Νίκο προς τη μητέρα τους, γραμμένο στο εσωτερικό του καπέλου του. Λέει:
Αγαπητή μητέρα, Σας φιλώ. Χαιρεσμούς. Σήμερα πάω για εκτέλεση πέφτοντας για τον Ελλ. ΛΑΟ. Γλέζος Νίκος Παραμυθίας 4.
Ο Γλέζος επισημαίνει ότι ο τρόπος που ο αδελφός του χρησιμοποιεί τις λέξεις εμπεριέχει ένα κρυφό μήνυμα. Έγραψε τη λέξη «ελληνικό» ως συντομογραφία και τη λέξη «λαός» με κεφαλαία ώστε να δειξει ότι ο Νίκος δεν πέθαινε για μια εθνικιστική αυταπάτη, αλλά για τις αξίες της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και του αυτοπροσδιορισμού –παντού.
Σε ένα από τα πολλά βιβλία που έχει εκδώσει, ο Γλέζος διηγείται την ιστορία του μικρότερου αδερφού του Νίκου, που εκτελέστηκε από τους Ναζί το 1944 ως αγωνιστής της Αντίστασης.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα το 1943, η Βρετανία υπό το φόβο της επικράτησης του κομμουνισμού στράφηκε εναντίον των ανταρτών συμμάχων της, μια κίνηση που παραλίγο να οδηγήσει στη δολοφονία του Τσόρτσιλ.
Οι σύντροφοι του Γλέζου σχεδίασαν μια έκρηξη στο βρετανικό αρχηγείο, ο ίδιος ο Γλέζος κρατούσε το καλώδιο με το φυτίλι μέσα στους υπονόμους. Αλλά, ακριβώς πριν την πυροδότηση, έφτασε απρόσμενα ο Τσόρτσιλ.
Με τον ήρεμο τρόπο του, ο Γλέζος θυμάται: «Δε μου φάνηκε καλή ιδέα να δολοφονήσω έναν από τους “Τρεις Μεγάλους”».
Παρά την ηλικία του έχει παραμείνει πιστός στην αποστολή του να αγωνίζεται για την ελληνική αυτονομία. Το 2011, στην ηλικία των 89 ψεκάστηκε με χημικά σε μια διαδήλωση εναντίον της λιτότητας.
Το 2014, μπήκε στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, κερδίζοντας προσωπικά 430.000 ψήφους, περισσότερες σχεδόν από κάθε άλλο υποψήφιο.
Ο Γλέζος λέει πως αρχικά υποστήριξε την ΕΕ, αλλά «όχι αυτού του είδους την πολιτική –τον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό. Εάν η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυμάτιζε σε αυτό το χωριό, θα την κατέβαζα σήμερα».
Τότε, γιατί συμμετείχε σε ένα θεσμό τον οποίο αποκαλεί αντιδημοκρατικό; Ο Γλέζος λέει ότι κατάφερε να πετύχει μια αλλαγή εκ των έσω.
Στον αποχαιρετιστήριο βουλευτικό λόγο του, απήγγειλε στα αρχαία ελληνικά ένα στίχο του Ευριπίδη, στον οποίο ο Θησέας ανακηρύσσει την Αθήνα ελεύθερη πόλη, ελεύθερη από την Τυραννία και πλέον διοικούμενη από τους πολλούς.
Δεν έχει σκοπό να αποσυρθεί. Τον επόμενο χρόνο θα εκδώσει τέσσερα βιβλία, ανάμεσα στα οποία ένα για τις κοινωνικές κινητοποιήσεις και μία ιστορία των ακρωνυμίων. Σχεδιάζει να εκδώσει τον εκπληκτικό αριθμό των 37 βιβλίων.
«Η ζωή του χρωστάει 12 χρόνια λόγω του χρόνου που πέρασε στη φυλακή», λέει η Τζώρτζια.
Ο Γλέζος υπήρξε δήμαρχος της Απειράνθου δύο φορές, το 1997-98 και το 1998-99, όπου προσπάθησε όλες οι αποφάσεις να λαμβάνονται με τις διαδικασίες της άμεσης δημοκρατίας, κατά το πρότυπο της αρχαίας Αθήνας.
Ένας χάρτης του αρχαίου κόσμου κρέμεται στον τοίχο του υπνοδωματίου του, όπως επίσης και ένας χάρτης της Πάρου, από όπου καταγόταν η μητέρα του.
Καθώς με ξεπροβοδίζει από το χωριό, περνώντας από την καφετέρια Μανώλης Γλέζος, μια γυναίκα βγαίνει στο παράθυρο και φωνάζει: «Να είσαι ευλογημένος! Να σε έχει η Παναγιά καλά!».
Η προστασία της Παναγίας θα χρειαστεί να φανεί αρκετή από μόνη της:
Το άρθρο κλείνει αναφέροντας ότι ο Μανώλης Γλέζος παραμένει η μόνη ελληνική πολιτική προσωπικότητα χωρίς αστυνομική προστασία.