Του Κώστα Σ. Ντουντουλάκη
Παρακινηθείς από διάλογο, ή μάλλον …απόπειρα διαλόγου περί ετυμολογίας με άτομο που έχει όπως και άλλοι πολλοί την έμμονη ιδέα πως όσες λέξεις της ελληνικής φαίνονται ξενικές πάντα είναι κιόλας (πχ: η λέξη μπράτσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται ξενική. Όμως είναι η λέξη βραχίων που, όπως χιλιάδες άλλες, πήρε η μεταγενέστερη της ελληνικής λατινική και μετά η ιταλική και μας ήρθε ως αντιδάνειο brachio-μπράτσο) και πως ελάχιστες ελληνικής ρίζας λέξεις έχουν οι άλλες γλώσσες πχ η τουρκική, περί της οποίας ήταν ο λόγος, παραθέτω ενδεικτικά (γιατί είναι ασύγκριτα περισσότερες) μόνο μερικές από τις αναγραφόμενες στο εξαιρετικό σύγγραμμα της γλωσσολόγου Άννας Τζιροπούλου ‘Έλλην Λόγος” (σελ 182) ελληνικής ρίζας λέξεις της τουρκικής που αρχίζουν από Α.
Δειγματολειπτικά κοινοποιώ και μερικές αρχόμενες από τα υπόλοιπα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου, από τις αναγραφόμενες στις σελ 183-189 του προαναφερθέντος βιβλίου:
Α
abanoz-έβενος, abis-άβυσσος, acete-(βιασύνη) από το ρήμα κέλλω(σπεύδω) aci-(πικρός) εκ του ουσ. ακίς=κάτι πικρό, aerodrom-αεροδόμιο, af(συγγνώμη) -άφεσις,
aforoz-αφορισμός, aglama-κλάμμα, ahlat-αχράς-αχλάδι, ahrem-ακρώμιον, ahtapod-χταπόδι/οχταπόδι, ahter-αστήρ, akca-αξία, akaya-ακακία, azi και akdes-άγιος, akantium-ακάνθιον, aksiyon-αξίωμα, amnios-αμνός/αμνίον, ana(μητέρα)εκ του αρχ ελλην.αννίς=μήτηρ, ali-(μέγας) εκ του άλω/αλδαίνω=αυξάνω, ambrion-έμβρυον, ampirik-εμπειρικός, anadoln-ανατολή, anafor(ανάρρους)-ανα+φορά(επαναφορά) anahtar(κλειδί)-ανοιχτήρι, analjeji-αναλγησία, analoyi-αναλογία, anarsi-αναρχία, anason-άνησον(χόρτο) anavaftiz-αναβάπτιση, anemon-ανεμώνη, anydrit-άνυδρο ankilos-αγκύλωση, anofel-ανωφελής, anot άνοδος, ansefal-εγκέφαλος, anterit-εντερίτις, antipod-αντίποδες, antitez-αντίθεση, aoma-αόμματος, aort-αορτή, apokorya-απόκρεω apotek-αποθήκη, apotem-απόθεμα,
ar-(όνειδος) εκ του αρά, ari-(από το β συνθετικό του καθ+άριος), ariz-ευρύς, arhont-άρχοντας, arma(εξοπλ.πλοίου -από το άρμενο)- armoz-αρμός as-(φαγητό) εκ του εσθίω/έδω/άση=κορεσμός, arz-(γη) εκ του άρουρα, arsez(αυθάδης)εκ του άρσεν, arsin-αρχείο, asa- (όσον-όσα), asaf-σοφός, asayis-ησυχία, asepsi-ασηψία, asit-οξύ, asfalt-άσφαλτος, astma-άσθμα, ata(πατήρ) ***εξ ού Ατα/Τούρκ Ατατούρκ για τον Κεμάλ=πατέρας των Τούρκων -*εκ του αρχ.ελλην. άττα, τάττα (πατήρ) aterina-αθερίνα, ates=φωτιά, εκ του αίθω, aster-αστήρ, atme-ατμοί, avlak-evlek ayla=αυλάκι(αρχ. αύλαξ)
Β
balada-πουλάδα, bacter-βακτηρίδιο balos(χορός)- αρχ.ελλην. βάλλισμα bar-βάρος, buru(σωλήν)-πόρος
C
cafer(ποταμός)εκ του κατωφερής, cimnas-γυμναστική,
cins-γένος, cografya-γεωγραφία
D
dafne-δάφνη, daktiloskopi(σήμανση)-εκ του δακτυλοσκόπησις dam-δώμα, damar(καταγωγή) -αρχ. ελλην. δάμαρ(σύζυγος) diyoptri-διόπτρα, duru-δώρο, dusku(δυστυχία)-από το δύσκολο, dusman(εχθρός) εκ του δυσμενής
E
eda-ήθος, ede-αδελφός εκ του ηθείος ebedi-αιών (αρχαιοελληνικά αιFών, προφερόμενος περίπου αιβόν) efrenci-αφροδισιακός eksantrik-εκκεντρικός, embriyon-έμβρυον, erg eros-έρως
F
faz-φάση far-φάρος, fanos/fanar/fenar-φανός/φανάρι. faraklit-παράκλητος, fasil-φασόλι από το αρχ φασίολος, filakter-φυλακτήριο
G
gargare-γαργάρα, gen-γόνος/εκ του γεννώ, gilaf-(θήκη)-εκ του κέλυφος, gol-(λίμνη) από το κοίλωμα
H
hafta-εφτά hala-χάλασμα, handak,χάνδαξ, χανδόν εκ του χαίνω harta-χάρτης havli-αυλή, hiipotez-υπόθεση, hora-χώρα
I
idil-ειδύλλιο, iklim-κλίμα, illet-ελάττωμα, inek-γυναίκα, ιntiba-εντύπωση, iskelet-σκελετός, iskolastik-σχολαστικός izomeri-ισομέρεια
j
jale(όχθη)-αιγιαλός/γιαλός, jeologi-γεωλογία
K
kadirga-κάτεργα kamak-κάμαξ,καμάκι,
kanal(διώρυγα)-κάναλος kaliba karakter karaci(αξιωματικός)-κάρανος (αρχηγός)
L
laxana-λάχανα, layik-λαϊκός lenfa-λέμβος, lipsos-λειψός, lura-λύρα, lirik-λυρικός
M
madalya, μετάλλευμα, magnatis/mihladiz-μαγνήτης mahulya/malihulga-μελαγχολία maimu-αρχ ελλην η μιμώ-αντιδάνειο νεοελλ:μαϊμού mantar-μανιτάρι musiki/muzik-μουσική
N
neogen(πρόσφατος)-εκ του νέον γένος nefes(αναπνοή) από το νέφωσις novralgi-νευραλγία
O
okianos-ωκεανός oksijen-οξυγόνο, orfane-ορφανός oya-ούγια/άκρον από το αρχ. ώα, ώια otomat-αυτόματο
P
panik-πανικός, panayir-πανηγύρι, papara(τεμάχιο άρτου, συνήθως βουτηγμένο σε γάλα κλπ)-πεπαίνω(μαλακώνω) petaka(σήμα)-πιτάκιον, plazma-πλάσμα, prisma purnar program
R
radicia-ραδίκι-ράδιξ, ratin-ρητίνη, renga-αρίγγη, ρέγγα, rehitis-ραχίτις, romatizma-ρευματισμοί
S
sabun-σάπων safir-ζαφείρι/σάπφειρος, sako(επανωφόρι)-σάγος(μανδύας) salapati-τσαλαπατώ εκ του λακτοπατώ, sefer(πόλεμος) εκ του “εισφέρω πόλεμον”/εσφέρομαι (ορμώ)
seringa sempati sindik sinor
T
tagan-τηγάνι/τάγηνος, tagar-ταγήριον (δια την) ταγή
tayfun-τυφών, tavus-ταώς(παγώνι) tenya-ταινία teras-τέρας(υβριστικά)
tiatro-θέατρο, toksin-τοξίνη, tolos-θόλος
U
ur-πρήξιμο -από το αρχ. ορούω, όρνυμι, uskurum-σκουλί από το αρχ σκόλλυς
V
varyoz-η βαρειά (σφύρα) velence(βελέντσα)-αρχ. Fούλος/βούλος (εριούχος) voli(ρίψη δικτύων) -βολή, αρχ βόλος=δίκτυ
Y
yali-γιαλός(αιγιαλός) yasemin-γιασεμί/ίασμος yer(χώμα/γη) -αρχ. έρα yigit(ανδρείος)-υγιής yortu-γιορτή/εορτή
Z
zevc-ο σύζυγος από το ζεύ-γος zevce-η σύζυγος, zunar-ζώνη ζωνάριον ziyan-ζημία/ζημιά