Του Μιχάλη Κατσανεβάκη *
Σύμφωνα με τον Αντ. Τρακάκη, τα εις το σύνολό τους εξισλαμισμένα χωριά του Σελίνου ήσαν: Αζωγηρές, Στράτοι , Αχλαδιάκες, Σπανιάκος, Σαρακήνα, Κεφάλι ,Καρπατσουλιανά, Μπεγιανά, Μεσόρουμα και σχετικά η Κάνδανος. Στην Παλαιόχωρα κατά πρώτον ιδρύθηκαν αποθήκες ελαιολάδου από τους εύπορους Μουσουλμάνους Καούρη και Τσούκο.
Μεσόρουμα Σαρακήνας. Ότι έμεινε από τα «κονάκια» Άριστο χτίσιμο και άψογο «χαλικολόιμα»
Στην περιοχή της Σαρακήνας το 1896 οι Κρητότουρκοι είχαν φονεύσει ύπουλα πριν αρχίσουν οι εχθροπραξίες, (ήταν γνωστοί, τους κάλεσαν και έφαγαν μαζί και μετά τους φόνευσαν) τον Ιωάννη Λακιωτάκη, τον Θεοδ. Πωλιουδάκη και τον Ι. Λιγκουνάκη και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου είχαν κατακρεουργήσει τον Ξανθάκη από το Κοντοκυνήγι.
Τις ίδιες μέρες από τα τουρκοχώρια Στράτοι και Αχλαδιάκες ξεκίνησαν οι Κρητότουρκοι για τον Αζωγηρέ. Οι χριστιανοί Σελινιώτες θέλησαν να τους εμποδίσουν και σε μάχη που έγινε ανάμεσα Αζωγηρέ και Αχλαδιάκες, οι Μ. Μαρματάκης ή Φρογός (ξανθός) και Μαρκετομανώλης τραυμάτισαν τον γενναίο Κρητότουρκο εξ Αζωγηρέ, Πλατσαλή, που είχε προστρέξει σε βοήθεια των ομόθρησκών του. Τελικά μετά από μάχη πολλών ωρών ο τραυματίας εφονεύθει υπό του Μαρματάκη ο οποίος πήρε τα όπλα του και τα έφερε υπερήφανος.
Τώρα το Γενάρη του 1897, όλοι οι Κρήτες Μουσουλμάνοι, των περί την Σαρακήνα οικισμών, μεταξύ των οποίων και το Μεσόρουμα, συγκεντρώθηκαν στο Κεφάλι, (στο Κεφάλι, το όνομα του Τζίναλη έχει μείνει μέχρι σήμερα) νοτιότερο οικισμό και πλησιέστερο προς την Παλαιόχωρα, απ’ όπου θα τους έπαιρναν τα πλοία των Μεγάλων Δυνάμεων και ζητούσαν εγγυήσεις από τους οπλαρχηγούς, Στ. Σφηναρόλη, Ανδρ. Κουκουλά και Κ. Βλόντη, για να ξεκινήσουν.
Ο οπλαρχηγός Στυλιανός Αντ. Σφηναρόλης και η θλιβερή μαρμάρινη πλάκα στον «Αγγισαρέ»
Η κατάστασης εις την περιοχή ήταν λίαν έκρυθμος λόγω της επανάστασης και λόγω της σφαγής των Χανίων και επαναστατικά σώματα εκκινούντο σε όλη την περιοχή του Σελίνου, μάχες γινόταν και υπήρχαν κρατούμενοι εκατέρωθεν.
Οι οπλαρχηγοί τους υπεσχέθησαν ότι θα καταβάλουν όλες των τις δυνάμεις να μην αφήσουν να προσβληθούν οι Μουσουλμάνοι κατά την αποχώρηση των.
Έτσι το απόγευμα της 24ης Ιανουαρίου 1897, δηλαδή ακριβώς την επομένη της σφαγής και της πυρπόλησης των Χανίων, πού ήταν γνωστά, ξεκίνησε το καραβάνι των οικογενειών, με φορτωμένη σε ζώα την οικοσκευή, κ.λ.π. απογόνων των εξωμοτών από Κεφάλι προς Παλαιόχωρα.
Στη θέση «Αγγισαρές» Σαρακήνας, που βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κεφάλι και Κοντοκυνήγι, οι συγγενείς των δολοφονημένων Χριστιανών Σελινιωτών, που είχαν οχυρωθεί γύρω από τη σπανή περιοχή, δεν πειθάρχησαν και κατά τη διάρκεια της διαδρομής ζήτησαν από τον αρχηγό των Μουσουλμάνων Μουλαγαδάκη να δώσει το όπλο του, αυτός όχι μόνον δεν το παρέδωσε αλλά ηρνήθη με θράσος. Τότε ο Λακιωτάκης; τον φόνευσε επιτόπου, υπό τας διαμαρτυρίας των οπλαρχηγών. Ο πυροβολισμός αυτός ήτο αρκετός για να αρχίσει η σφαγή.
Το αποτέλεσμα ήταν, περίπου 150 Κρήτες Μουσουλμάνοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά νεκροί και τέσσερεις Σελινιώτες.
Την επομένη το πρωί ευρέθησαν περίπου 15 γυναικόπαιδα τραυματισμένα μεταξύ των νεκρών, τα οποία παρέλαβαν οι Σελινιώτες και αφού τα περιποιήθηκαν τα παρέδωσαν εις τους Μουσουλμάνους εις τον Κάλαμον.
Κράτησαν και τρείς Μουσουλμάνες τις οποίες αφού αποθεράπευσαν και εμβάπτισαν, τις νυμφεύτηκαν. Δέκα περίπου που ξέφυγαν δια μέσου του φαραγγιού, πήγαν στην Παλαιόχωρα οπού ενημέρωσαν τους εκεί Κρητότουρκους, οίτινες κατάσφαξαν περί τους 50 Σελινιώτες.
Πρέπει να αναφέρομαι ότι στο Σέλινο έγινε το ίδιο με το Αξέντι Ηρακλείου. Από τα όσα είχαν τραβήξει οι Σελινιώτες από τους Κρήτες Μουσουλμάνους, κατέκαυσαν και κατέστρεψαν (οικίες και ελαιόδεντρα εκατοντάδων ετών) τις περιουσίες και τα ακίνητα τους από το φόβο τους μην επιστρέψουν. Βέβαια το αποτέλεσμα ήταν να γίνουν αργότερα οι ίδιοι κύριοι των καταστραμμένων.
Την ίδια περίοδο στην περιοχή Σητείας εφονεύθησαν περί τους 800 Κρήτες Μουσουλμάνοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά, δια τους λόγους που έγινε η Επανάσταση του 1897 και ως αντεκδίκηση δια τους φόνους των Χριστιανών τον Ιούνιο του 1821 στην περιοχή.
Λεπτομέρειες στο βιβλίο μου «ΚΡΗΤΕΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ- ΙΧΝΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ».
Σέλινο, Μεσόρουμα Σαρακήνας, τα «κονάκια»
* ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ – ΙΣΤ. ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ