Του Λουκά Μπασιά
Το τυροκομείο της Αχλάδας (Περιοχή πάνω από το Κουστογέρακο Σελίνου)
Όπως είναι γνωστό, στις 19-11-1943 έγινε μια μάχη των ανταρτών με τους κατακτητές στην Μαδάρα, πάνω από το Κουστογέρακο. Συγκεκριμένα έγινε μάχη στην περιοχή του τυροκομείου, που είχε κατασκευαστεί στην Αχλάδα. Τότε εξουδετερώθηκε από τους αντάρτες ένα εχθρικό τμήμα 19 ανδρών.
Λεπτομέρειες για όλα όσα συνέβησαν τότε, έχουν γραφεί σε πολλά δημοσιεύματα η βιβλία. Αλλα από αυτά είναι ακριβή και άλλα δεν είναι. Επίσης υπάρχουν σε κείμενα που ακόμη δεν έχουν δει το φώς της δημοσιότητας. Εγώ εδώ, επειδή σαν αυτές τις μέρες πριν από 76 χρόνια έγινε η μάχη και στη συνέχεια η καταστροφή του τυροκομείου, θα αναφερθώ μόνο με λίγα λόγια, προσπαθώντας περισσότερο να παρουσιάσω το κτίριο και την περιοχή του τυροκομείου και να προτείνω στους αρμοδίους να το εντάξουν σε κάποιο πρόγραμμα για να αναστηλωθεί. Γιατί παρουσιάζει ιστορικό ενδιαφέρον αλλά και γιατί η αναστύλωση του θα βοηθούσε πολύ στην ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.
Κατά τη μάχη της Αχλάδας οι αντάρτες αντιμετώπισαν 19 Γερμανο-Ιταλούς στρατιώτες που ήρθαν στην περιοχή για να κλέψουν πρόβατα. Αφού ειδοποιήθηκαν από τους σκοπούς που είχαν, ότι ερχόταν το εχθρικό τμήμα, έτρεξαν όλοι τους στην περιοχή της Αχλάδας. Κατά τη συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκαν μερικοί στρατιώτες. Οι υπόλοιποι κατέλαβαν το κτήριο του τυροκομείου. Με τη βοήθεια χειροβομβίδων που τους έρριψαν από τρύπες που έκαναν στην οροφή αλλά και τους αεραγωγούς του τυροκομείου, οι αντάρτες τους ανάγκασαν να παραδοθούν. Ηταν 12 οι στρατιώτες που δεν είχαν σκοτωθεί, και σχεδόν όλοι τους τραυματίες. Όταν τελείωσε η μάχη, 3 από τους αντάρτες ήταν τραυματίες. Ο ένας από αυτούς, ο Τζατζιμάκης, στάλθηκε στο νοσοκομείο των Χανίων για θεραπεία, αλλά τον ανακάλυψαν οι Γερμανοί και τον εξαφάνισαν.
Στη συνέχεια οι αντάρτες φώναξαν ένα γιατρό, τον Χατζάκη από την Κάντανο, για να φροντίσει τα τραύματα των συλληφθέντων στρατιωτών. Πράγματι ο γιατρός ήλθε και τους φρόντισε. Προγραμμάτιζαν να τους στείλουν στη Μέση Ανατολή με ένα πλωτό μέσο που θα ερχόταν. Όμως ολόκληρη η περιοχή περικυκλώθηκε από χιλιάδες Γερμανούς στρατιώτες που έψαχναν το γερμανικό τμήμα που έχασαν και δεν γνώριζαν την τύχη του.
Οι αντάρτες φρόντισαν και ειδοποίησαν με τον ασύρματο το Συμμαχικό Στρατηγείο στο Κάϊρο να στείλει ένα πλωτό μέσο για να παραλάβει τους τραυματίες αμέσως. Παράλληλα ανέφεραν στο Συμμαχικό Στρατηγείο και τα ονόματα των συλληφθέντων. Τέλος ζήτησαν οδηγίες από αυτό, αναφέροντας του ότι είχαν κυκλωθεί από πολυπληθείς εχθρικές δυνάμεις.
Και το Συμμαχικό Στρατηγείο τους απάντησε πως δεν μπορούσε να στείλει αμέσως πλωτό μέσο για να τους παραλάβει, και γι αυτό έπρεπε να τους εξαφανίσουν , προκειμένου να μπορέσουν να σωθούν και οι ίδιοι από τον σοβαρότατο κίνδυνο που διέτρεχαν αλλά και για να μην προδώσουν τις θέσεις τους. Πράγμα που τελικά έγινε.
Οι λίγοι αντάρτες που παρέμειναν στην περιοχή και δεν έφυγαν, πιθανόν γιατί υπήρχαν και οι τραυματίες αντάρτες, κρύφθηκαν σε σπηλιές. Ακολούθησε τρομερό ψάξιμο από τις πολυπληθείς Γερμανικές δυνάμεις. Μάλιστα διέθεταν για το ψάξιμο τους και ανιχνευτικά αεροπλάνα (πεταλούδες).
Οι αντάρτες κινδύνευσαν κάποιες φορές όταν γερμανοί στρατιώτες έφθασαν πολύ κοντά τους, λίγα μόνο μέτρα δηλαδή από την είσοδο σε σπηλιές που κρυβόντουσαν. Ιδιαίτερα στις 25 Νοεμβρίου, ημέρα της Αγίας Αικατερίνης, σώθηκαν σαν από θαύμα, λόγω της πυκνής ομίχλης. Γι αυτό και έφτιαξαν πριν από λίγα χρόνια μια εκκλησία πάνω από το Κουστογέρακο για να το γιορτάζουν.
Τελικά ήταν πολύ έξυπνη η ενέργεια των ανταρτών να στείλουν τα ονόματα των συλληφθέντων στρατιωτών στο Συμμαχικό Στρατηγείο. Γιατί η μετάδοση από το ραδιόφωνο της Μέσης ανατολής της είδησης πως έφθασαν εκεί οι γερμανοί στρατιώτες που είχαν συλληφθεί, και η αναφορά των ονομάτων τους, έκανε τους Γερμανούς να πιστέψουν πως δεν είχε πλέον νόημα να ψάχνουν για αυτούς, αφού ήδη ευρίσκοντο στην Αίγυπτο. Και έτσι σταμάτησαν το ψάξιμο. Διαφορετικά δεν θα σωζόταν κανένας. Γιατί ο αριθμός των Γερμανών στρατιωτών ήταν πολύ μεγάλος.
Για την πολύ μεγάλη δύναμη του εχθρού, πολλοί που έζησαν τα γεγονότα κάνουν λόγο σε κείμενα τους, παρουσιάζοντας διάφορα νούμερα. Αναφέρω εδώ μόνο τις εκτιμήσεις λίγων από αυτούς, που πάντως από όλους επιβεβαιώνεται πως επρόκειτο για μια πολύ μεγάλη επιχείρηση:
Ο Νεοζηλανδός Πέρκινς γράφει σε αναφορά του στο τέλος του 1943 πώς έγινε μεγάλη επιδρομή από τη Σούγια, τον Προφήτη Ηλία, τον Ομαλό (Παλαιόχωρα, Κάντανο, Σφακιά, Χανιά) και ότι η εκτιμούμενη δύναμη ήταν 2000 έως 3000 άνδρες. Επίσης ότι κατά την συμμαχική οργάνωση ILSD η εκτιμούμενη δύναμη του εχθρού ήταν 1500 άνδρες.
Ο Κωνστ. Μπασιάς γράφει πως εξόρμησαν χιλιάδες Γερμανοί.
Ο Πέτρος Γεωργιακάκης γράφει σε σημειώσεις του για ισχυρές Γερμανικές δυνάμεις.
Σε μια εικόνα της Αγίας Αικατερίνης, που βρίσκεται σήμερα στην εκκλησία που κτίστηκε στο βουνό πάνω από το Κουστογέρακο, αναγράφεται για 10000 γερμανούς.
Σύμφωνα με την Βρετανική έκθεση (βλέπε βιβλίο Νικ. Κοκονά «ΚΡΗΤΗ 1941-1945 ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΥΜΜΑΧΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ Η Βρετανική Εκθεση», σελίδα 100), η δύναμη των Γερμανών ήταν 1500 στρατιώτες.
Μια εικόνα από την διαδρομή που ακολουθούμε για να πάμε από την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, πάνω από το Κουστογέρακο, στο τυροκομείο της Αχλάδας. Στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής, όλα γύρω είναι κατάφυτα από κυπαρίσα, πρίνους, πεύκα κτλ. Είναι μια καταπληκτική ανηφορική διαδρομή που ένας επισκέπτης που δεν έχει εξάσκηση θα χρειαστεί περίπου 4 ώρες με τα πόδια για να την κάνει. Πάντως όσοι έχουν την αντοχή για να την κάνουν σίγουρα θα μείνουν πολύ ευχαριστημένοι.
Η περιοχή της Αχλάδας. Ηταν ένας τόπος πολύ κατάλληλος για αεροπορικές ρίψεις υλικών στους αντάρτες. Φαίνεται η θέση του τυροκομείου (κάτω μέρος της φωτογραφίας και δεξιά).
Η περιοχή του τυροκομείου, όπως φαίνεται από αεροφωτογραφία. Φαίνονται και οι θέσεις που κατέλαβαν οι αντάρτες προκειμένου να εξουδετερώσουν το Γερμανικό τμήμα.
Το τυροκομείο της Αχλάδας όπως ήταν πριν τον πόλεμο.
Σύμφωνα με το βιβλίο του Αντ. Πλυμάκη, που για χρόνια ασχολήθηκε με τον ορειβατικό σύλλογο Χανίων, που φέρει τον τίτλο «Οι πρωτοπόροι της ορειβασίας στα Χανιά», Χανιά 2008, σελίδα 59, η φωτογραφία τραβήχτηκε το έτος 1933.
Εμβαδόν κτιρίου=18,70Χ5,75=107,52 τετρ. μέτρα
Όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες, λόγω της κατάστασης που υπάρχει σήμερα εκεί που ήταν το τυροκομείο, δεν είναι εύκολο να βρεθούν τα ακριβή όρια του κτιρίου. Γιατί πρέπει να μετακινηθούν μεγάλες πέτρες η τμήματα από τα σπασμένα μπετά. Ετσι έγινε η μέτρηση με μια σχετική προσέγγιση, που όμως δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Επίσης δεν μπορούμε να δούμε που ακριβώς ήταν τα ανοίγματα του κτιρίου, δηλαδή οι πόρτες και τα παράθυρα. Για αυτό δεν σχεδιάστηκαν τα ανοίγματα στην κάτοψη.
Σήμερα είναι εντελώς κατεδαφισμένα τα δύο δεξιά δωμάτια, στο δε αριστερό και πιο μεγάλο δωμάτιο υπάρχει η οροφή του. Όμως έχει υποστεί πολύ μεγάλη φθορά από την ανατίναξη και τον χρόνο, και για αυτό έχει υποστυλωθεί για να μην καταρρεύσει. Πάντως έστω και σε άσχημη κατάσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Υπάρχει σήμερα μια είσοδος σε αυτό το δωμάτιο που είναι στο μέσο του τοίχου που είναι μεταξύ του αριστερού και του κεντρικού δωματίου.
Από την φωτογραφία με τους ανθρώπους μπροστά στο τυροκομείο, μπορούμε να έχουμε μια εικόνα, όχι όμως πλήρη, για το πώς ήταν το κτίριο πριν κατεδαφιστεί. Από αυτήν, φαίνεται πως το αριστερά δωμάτιο είχε οροφή που ήταν σε χαμηλότερο επίπεδο από τις οροφές των άλλων δύο δωματίων. Πάντως και στο δωμάτιο αυτό για να μπούμε κατεβαίνουμε μερικά σκαλοπάτια. Το δάπεδο του είναι περίπου ένα μέτρο χαμηλότερα από τα δάπεδα των άλλων δωματίων.
Το τυροκομείο όπως είναι σήμερα. Φαίνονται τα ερείπια των δύο δωματίων και το μισοκατεστραμένο τρίτο δωμάτιο.
Η καταστροφή του τυροκομείου έγινε λίγες μέρες μετά τη μάχη της 19-11-1943. Ο Νεοζηλανδός Πέρκινς η Βασίλης, γράφει σε αναφορά του το τέλος του 1943, πως η καταστροφή του κτιρίου έγινε στις 13 Δεκεμβρίου 1943, δηλαδή 3 μέρες μετά την 10η Δεκεμβρίου, που έγινε μία ρίψη από αεροπλάνα υλικών, που εστάλησαν από το Συμμαχικό στρατηγείο στους αντάρτες.
