Μια εθνογραφική έρευνα του αναπληρωτής καθηγητή της Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού και των Τοπικών Κοινωνιών στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Γιάννη Ζαϊμάκη φωτίζει τον μετασχηματισμό της κρητικής οπαδικής κουλτούρας υπό το βάρος της παγκοσμιοποίησης και της εμπορευματοποίησης του ποδοσφαίρου

Στην καρδιά της Κρήτης, η μπάλα δεν είναι απλώς ένα άθλημα· είναι πολιτισμική πράξη, κοινωνική τελετουργία, στοιχείο ταυτότητας. Η πρόσφατη μελέτη του Γιάννη Ζαϊμάκη με τίτλο «Τοπικότητα, ταυτότητα και πολιτισμική μεταβολή στους οπαδούς του ΟΦΗ» επιχειρεί να καταγράψει και να ερμηνεύσει αυτόν τον σύνθετο κόσμο, εξετάζοντας τη θέση του ΟΦΗ όχι μόνο ως ποδοσφαιρικής ομάδας, αλλά ως θεσμού που ενσαρκώνει το συλλογικό φαντασιακό της κρητικής κοινωνίας .

Ο ΟΦΗ ως πολιτισμικό υποκείμενο

Ο ΟΦΗ δεν είναι απλώς ένα ποδοσφαιρικό σωματείο· «συγκροτεί έναν εναλλακτικό τρόπο πολιτισμικής συγκρότησης του εαυτού και του κόσμου», σημειώνει ο συγγραφέας. Αντλώντας από εθνογραφικό υλικό που συγκεντρώθηκε μέσα από προσωπική συμμετοχική παρατήρηση και συνεντεύξεις, η μελέτη επισημαίνει πως οι οπαδοί του ΟΦΗ νοηματοδοτούν την ομάδα ως προέκταση της ταυτότητάς τους, και ιδίως της κρητικής τοπικότητας.

Ο Γιάννης Ζαϊμάκης τονίζει πως η τοπικότητα των οπαδών δεν προσδιορίζεται μόνο γεωγραφικά, αλλά και πολιτισμικά: «Ο ΟΦΗ δεν είναι απλώς ομάδα του Ηρακλείου, είναι ομάδα της Κρήτης, που εκπροσωπεί ένα σύνολο αξιών, ηθών και προσλήψεων για το τι σημαίνει να είσαι Κρητικός σήμερα».

Η οπαδική κουλτούρα ως χώρος έκφρασης

Η έρευνα αναδεικνύει τον ρόλο της κερκίδας όχι μόνο ως θεατρικής σκηνής όπου εκφράζεται το πάθος, αλλά και ως χώρου όπου κατασκευάζονται και διακινούνται συμβολικά νοήματα. Όπως καταγράφεται στη μελέτη, «η ενεργή παρουσία στην κερκίδα συνοδεύεται από μια αίσθηση καθήκοντος και καθαγιασμού – μια μυσταγωγία του πάθους για τον ΟΦΗ, που εκφράζει ταυτόχρονα αγάπη για την Κρήτη».

Ο λόγος των οπαδών, τα πανό, τα συνθήματα, ακόμα και οι μουσικές επιλογές στα γήπεδα είναι «πράξεις πολιτισμικής αυτοπροσδιορισμού». Το σύνθημα «ΟΦΗ-Κρήτη-Λευτεριά» αναφέρεται όχι μόνο στην ομάδα, αλλά και σε μια ευρύτερη επιθυμία κοινωνικής και πολιτικής αυτονομίας.

Από την τοπικότητα στην παγκοσμιότητα: ο διπλός κίνδυνος

Μία από τις βασικές παραδοχές της μελέτης είναι ότι οι οπαδοί βιώνουν μια διαρκή ένταση ανάμεσα στην τοπικότητα και την παγκοσμιοποίηση. Η διείσδυση των μεγάλων κεφαλαίων στο ελληνικό ποδόσφαιρο και η «καρτελοποίηση» των ΠΑΕ δημιουργούν ένα αίσθημα αποξένωσης. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Η εμπορευματοποίηση του ποδοσφαίρου απειλεί να μετατρέψει τον ΟΦΗ από πολιτισμικό φορέα σε προϊόν».

Ο Γιάννης Ζαϊμάκης καταγράφει με ακρίβεια τις ανησυχίες πολλών παλιών οπαδών, που βλέπουν την καταναλωτική προσέγγιση να υποκαθιστά τη βιωματική σχέση. Αυτό συνοδεύεται από μια κρίση ανήκειν και μια προσπάθεια ανακατάκτησης της αυθεντικής σχέσης με την ομάδα μέσα από συλλογικές δράσεις, αυτοοργανωμένες πρωτοβουλίες και συμβολικές αντιστάσεις.

Το γήπεδο ως τόπος πολιτισμικής αναπαράστασης

Η μελέτη δεν παραλείπει να εντοπίσει και τη γεωγραφική διάσταση της οπαδικής ταυτότητας. Η επιστροφή του ΟΦΗ στο ανακαινισμένο γήπεδο «Θ. Βαρδινογιάννης» δεν είναι μόνο θέμα υποδομής. Είναι πράξη με ιδιαίτερο φορτίο: το γήπεδο είναι «ο ναός», ο τόπος όπου εκφράζεται η συλλογική μνήμη και η ιστορικότητα της ομάδας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί οπαδοί αποδίδουν στα παλιά τσιμεντένια καθίσματα και στις «μαυρόασπρες» σημαίες σχεδόν μεταφυσικές διαστάσεις. Η επιστροφή στον Γεντί Κουλέ, όπως αναφέρεται επανειλημμένα, είναι επιστροφή στον εαυτό, στην αυθεντικότητα, στην καταγωγή.

Η ταυτότητα του Κρητικού οπαδού

Η μελέτη εστιάζει στην ιδιαιτερότητα της κρητικής ταυτότητας όπως αυτή ενσωματώνεται στον οπαδικό λόγο. Οι οπαδοί του ΟΦΗ παρουσιάζονται να ταυτίζουν την έννοια της «λεβεντιάς», της «αντίστασης» και της «φιλοξενίας» με την ομάδα. Αυτές οι αξίες, «διαχρονικά φορτισμένες με ιστορικό και πολιτισμικό νόημα», μετατρέπουν την υποστήριξη προς τον ΟΦΗ σε πράξη ταυτόχρονα συναισθηματική και πολιτική.

Το γήπεδο, όπως και ο αγώνας, λειτουργεί ως συμβολικός μηχανισμός επανοικειοποίησης της κρητικής κουλτούρας. Όπως αναφέρεται σε χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Το να αγαπάς τον ΟΦΗ είναι σαν να δηλώνεις ποιος είσαι, από πού κρατά η σκούφια σου και πώς βλέπεις τον κόσμο» .

Πολιτισμική μεταβολή και οριακές εμπειρίες

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της μελέτης αφορά την πολιτισμική μεταβολή: πώς αλλάζει το φαντασιακό και η συλλογική ταυτότητα των οπαδών υπό την πίεση της αγοράς, της μετακίνησης πληθυσμών, των νέων τεχνολογιών και της μετάβασης στη «μεταμοντέρνα εποχή».

Ο Γιάννης Ζαϊμάκης σημειώνει ότι «οπαδοί που μεγάλωσαν με το αφήγημα της “αυτοθυσίας για τα χρώματα” έρχονται σήμερα σε επαφή με μια νέα γενιά οπαδών που βλέπει τον ΟΦΗ ως content και όχι ως κοινότητα». Παρ’ όλα αυτά, η κερκίδα διατηρεί, έστω και σε μετασχηματισμένη μορφή, τον χαρακτήρα της ως εργαστήρι πολιτισμικής συνείδησης.

Συμπεράσματα: Τοπικότητα ως πράξη αντίστασης

Η μελέτη του Γιάννης Ζαϊμάκης καταλήγει ότι η τοπικότητα στους οπαδούς του ΟΦΗ δεν είναι φολκλορική. Είναι επιλογή, πράξη, μορφή αντίστασης στην παγκόσμια ομοιομορφία. Σε έναν κόσμο όπου όλα μοιάζουν να ισοπεδώνονται από τις δυνάμεις της αγοράς, οι Κρητικοί οπαδοί επιμένουν να συνδέουν την ομάδα τους με τον τόπο, την ιστορία, την ηθική και την πολιτική τους ταυτότητα.

Η επιστημονική τεκμηρίωση της μελέτης, σε συνδυασμό με την ενσυναίσθηση του ερευνητή προς το αντικείμενο και την κοινότητα που μελετά, καθιστούν αυτό το έργο πολύτιμο ντοκουμέντο για όσους θέλουν να κατανοήσουν όχι μόνο το ποδόσφαιρο στην Κρήτη, αλλά και την πολιτισμική ανθρωπολογία του σύγχρονου ελληνικού γηπέδου.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη πατώντας ΕΔΩ