Της Ιωάννας Σφακιανάκη-Δημητριάδου
Όταν ο Εμμανουήλ (Μάνος) Χαλκιαδάκης συνάντησε τον Γεώργιο Ξενουδάκη το αποτέλεσμα δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικό. Δυο σπουδαίες προσωπικότητες του πνεύματος συναντήθηκαν, σε ένα σταυροδρόμι καρμικό, στο άπειρο της γνώσης, της ύπαρξης, ενάμισυ αιώνα μετά, κι όμως αναγνώρισε αμέσως, ο ένας τον άλλο. Σαν δυο καλοί φίλοι πορεύτηκαν για καιρό, συζήτησαν, αντάλλαξαν συναισθήματα, αντάλλαξαν εμπειρίες, μπήκε ο ένας στην ψυχή του άλλου και γνωρίστηκαν τόσο καλά, που το αποτέλεσμα αυτής της πνευματικής συνύπαρξης είναι τούτο ‘δω το συγκλονιστικό βιβλίο, υπό την αιγίδα του Δήμου Σφακίων και τον εκδοτικό οίκο ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ένα βιβλίο προϊόν επίπονης, μακρόχρονης, εξαντλητικής έρευνας που παρακολουθεί την ζωή του Γεωργίου Ξενουδάκη από τα πρώτα του βήματα μέχρι τον θάνατο του.
Εμμανουήλ Γ. Χαλκιαδάκης
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΞΕΝΟΥΔΑΚΗΣ
Ο ΔΥΝΑΜΙΚΟΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΕΝΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
ΚΑΙ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Προηγήθηκε μια άλλη σημαντική συνύπαρξις. Αυτή του Χαλκιαδάκη με τον νέστορα της ιστορίας, φιλίστορα κ. Νικόλαο Νταμπακάκη, τον τέως διευθυντή της Ιονικής Τράπεζας στο Ηράκλειο, γεννημένο στα Άγια χώματα της Ίμβρου Σφακίων, εκεί που είδε το φως του ήλιου για πρώτη φορά κι ο μεγάλος ευεργέτης των Σφακίων, ο πρόγονος του, Γεώργιος Ξενουδάκης. Ο κ. Νίκος Νταμπακάκης για 30 και πλέον χρόνια αγωνίστηκε να φέρει στην επικαιρότητα τον επιφανέστατο αυτό άνδρα, που η λήθη της ιστορίας, ηθελημένα ή μη έθαψε κάτω από τόνους σκόνης. Γιατί μόνο με τόνους σκόνης μπορούσες να σκεπάσεις μια τέτοια μεγαλοπρεπή προσωπικότητα, μια τέτοια περίφημη διαδρομή, (πολιτική, αγωνιστική, κοινωνική), σαν αυτή του Γ. Ξενουδάκη.
Ο Μάνος Χαλκιαδάκης πήρε όσα μπόρεσε από το αρχείο του σημαντικού αυτού φιλίστορα και βούτηξε βαθιά στην έρευνα, αναζητώντας στα δαιδαλώδη μονοπάτια της ιστορίας, το νήμα της ζωής του διακεκριμένου αυτού ευεργέτη. Του Γεώργιου Ξενουδάκη, που έμελλε να τον μνημονεύουν γενιές και γενιές για τα πατριωτικά του αισθήματα, για την αγάπη του στη γνώση και στους νέους της ιδιαιτέρας πατρίδος του. Των Σφακίων.
Η ουσιαστική προσέγγιση του Χαλκιαδάκη, όσον αφορά την προσωπικότητα και το έργο του ευεργέτου – ακραιφνούς πατριώτου Γεώργιου Ξενουδάκη, είναι μοναδική. Αναδεικνύει άριστα την δυναμική παρουσία του Ξενουδάκη στο Κρητικό Ενωτικό κίνημα, ενώ ανατρέχει με επιτυχία στο Ιστορικό μας παρελθόν, προσθέτοντας νέα στοιχεία της ζωής και της δράσης του, μέσω της εμπεριστατωμένης του έρευνας και φωτίζοντας άγνωστες πτυχές της ιστορίας του τόπου και του εξαιρετικού αυτού ανδρός.
Ο Ξενουδάκης από την Ίμβρο Σφακίων, υπήρξε μια σπουδαία, πολυσχιδής προσωπικότητα που εργάστηκε με πάθος για την Ένωση της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα. Οι πύρινοι λόγοι του ως Βουλευτής των προσφύγων Κρητών, η δυναμική του παρουσία, η στεντόρεια φωνή του, που αντηχεί ακόμα στα έδρανα της παλιάς Βουλής των Ελλήνων, η ρητορική και νομική του δεινότητα, τα ταξίδια του στο εξωτερικό για να βρει ακροατές, συμπαραστάτες στη λευτεριά της Κρήτης και τα αμύθητα ποσά που δαπάνησε γι’ αυτόν τον σκοπό, τον κατέστησαν ένα εκ των κύριων ενορχηστρωτών της Ένωσης. Το δόγμα του ήταν να μην βασιζόμαστε σε ξένες εγγυήτριες δυνάμεις αλλά στα δικά μας έστω και πενιχρά μέσα. Στη δική μας στρατηγική. Είχαμε πάντα ικανά στελέχη. Πίστευε και βγήκε αληθινός ως τις μέρες μας, πως καμία ξένη δύναμις δεν θα πονέσει την πατρίδα μας, δεν θα μας βοηθήσει ουσιαστικά, αλλά θα έχει κατακτητικές βλέψεις. Παρόλα αυτά ο ίδιος εκτυπώνει τους λόγους του σε χιλιάδες αντίτυπα και τα αποστέλλει σε διακεκριμένους πολιτικούς σε όλη την Ευρώπη για να εγκύψουν στο Κρητικό ζήτημα. Ο Ξενουδάκης επίσης, πολύ σωστά συνέδεσε το Μακεδονικό με το Κρητικό ζήτημα, γιατί θεωρούσε, πως οι δύο πολύ σημαντικές αυτές περιοχές έπρεπε να ενσωματωθούν στο Ελληνικό Βασίλειο. Είχε οράματα, είχε φωτεινό μυαλό, σοφία και βραχυχρόνια σκέψη, που ακόμα διδάσκεται στα Πανεπιστήμια της χώρας και εκπλήσσει ευχάριστα τους Νομικούς, Πολιτικούς και Πανεπιστημιακούς κύκλους.
Υπέρμαχος της ελευθερίας ο ίδιος, μικρό παιδί, είδε τον πατέρα του να θανατώνεται με βάναυσο τρόπο από τους Τούρκους, την δε μητέρα του και τον ίδιο να αιχμαλωτίζονται και να οδηγούνται στην Αίγυπτο, στην μαύρη ξενιτειά, από όπου τον εξαγόρασε -με τα ανάλογα λύτρα του Ιωάννη Καποδίστρια, μαζί με άλλα αιχμάλωτα παιδάκια- ο Γάλλος πρέσβης Μερσιέ. Πόσες φορές δεν πάλεψε για να του επιτρέψουν να ταξιδέψει στην Αίγυπτο, να αναζητήσει την χαμένη του μητέρα, ίσως και αδέλφια, μα δεν κατόρθωσε να τους βρει.
Στα πρώτα χρόνια της ζωής του, ο Μερσιέ γίνεται προστάτης και μέντορας του, από τον οποίο διδάσκεται τη Γαλλική γλώσσα και αργότερα, με την βοήθεια του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια, θα φοιτήσει στο Εϋνάρδειο Ορφανοτροφείο της Αίγινας όπου θα μαθητεύσει πλάι στον σπουδαίο εκπαιδευτικό, “Διδάσκαλο του Γένους”, Γεώργιο Γεννάδιο. Η δίψα του για μάθηση, για ανάταση του πνεύματος και καταξίωση, δεν σταματά εδώ και υπό την προστασία του Κυβερνήτη ακολουθούν ανώτερες σπουδές στην Αθήνα, όπου μπαίνει στο Νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο, στην Νομική Σχολή. Σημειώνεται εδώ πως υπήρξε ο πρώτος Κρητικός φοιτητής της Νομικής Σχολής του Οθώνειου Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η επανάσταση του 1841, θα τον οδηγήσει να εγκαταλείψει τις σπουδές του λίγο πριν τις ολοκληρώσει, για να πολεμήσει για την αγαπημένη του Κρήτη με τον φίλο του Αλέξανδρο Κουμουνδούρο και Αριστείδη Χαιρέτη όπου και διορίζεται γραμματέας της Επαναστατικής Συνέλευσης. Στην συνέχεια, η ζωή του παρακολουθείται στην Αθήνα όπου ως επιτυχημένος δικηγόρος αποκτά με την πάροδο των χρόνων, φήμη και περιουσία, δίνοντας παράλληλα σκληρούς αγώνες επί σειρά ετών για να αναγνωριστεί ο Αδάμαντας Μήλου και η Μινώα Ναυπλίας ως Δήμοι Κρητών προσφύγων, αποκτώντας το δικαίωμα να εκλέγουν δικό τους Βουλευτή και τα καταφέρνει!
Οι συνεχείς επαναστάσεις στη Κρήτη είχαν εξουθενώσει το πληθυσμό και ιδιαίτερα τον ανδρικό. Οικογένειες ολόκληρες αποδεκατίζονταν, παιδιά και γυναίκες αρπάζονταν και πουλιόνταν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής και της Αιγύπτου, φτώχεια, κακουχία, πείνα, ασθένειες και αμάθεια μάστιζαν τους Κρητικούς, αλλά κυρίως η τρομοκρατία, η βάναυση συμπεριφορά και οι συνεχείς λεηλασίες των περιουσιών τους, έκαναν πολλές οικογένειες να επιλέξουν τη φυγή. Κατά δεκάδες έμπαιναν στα πρώτα σαπιοκάραβα που έβρισκαν και έφευγαν από την Κρήτη. Εκεί στα νησιά του Αιγαίου και κυρίως των Κυκλάδων ίδρυσαν τους πρώτους οικισμούς προσφύγων Κρητών.
Ο Ξενουδάκης ακολουθεί πιστά μια πορεία πρωτιάς και αριστείας, κόντρα στις ιστορικές συνθήκες της σκλαβωμένης Κρήτης και ενός νεοσύστατου νεοελληνικού κράτους, το οποίο αναγεννάται μέσα από τις στάχτες του. Τρανταχτό παράδειγμα ανδρείας, ηρωισμού και πρότυπου φιλοπατρίας, είναι για αυτόν ο πρωτομάστορας της Κρητικής Επανάστασης, Δασκαλογιάννης. Το 1880, 40 χρόνια μετά την πρώτη του επίσκεψη επανέρχεται στην αγαπημένη του Κρήτη συνοδευόμενος από τα δυο του ανίψια*, τα οποία εναποθέτει για πάντα στο νησί του. Ο αμέριστος θαυμασμός που έτρεφε για τον Εθνομάρτυρα Δασκαλογιάννη φαίνεται από την στιγμή που επισκεπτόμενος την οικία του, την οποία χαρακτηρίζει «…περιφανές ερείπιον, το αγιώτερον και οσιώτερον των ανακτόρων…», γονατίζει και προσκυνά ασπαζόμενος τους σεπτούς λίθους. Το ίδιο σκύβει και προσκυνά αργότερα στην Ίμβρο Σφακίων, στην οικία των προγόνων του. Και αυτό δείχνει, τον σεβασμό, την απέραντη αγάπη του για τον τόπο, τους ανθρώπους του και την ιστορία του.
*[Ο ένας εκ των ανεψιών του, ο ιατρός Ιωσήφ Χατζηδάκης, έμελλε να είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο για την ιστορία και αρχαιολογία της Κρήτης, ο Ιδρυτής του Ιστορικού Μουσείου Ηρακλείου και Πρόεδρος του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου].
Το 1881 θα εκπροσωπήσει επισήμως πια ως Βουλευτής, τους Κρήτες πρόσφυγες της Μήλου στην Ελληνική Βουλή όπου έχει εκλεγεί με 184 έναντι των 186 ψήφων. Η θητεία του ως Βουλευτής θα μείνει παροιμιώδης και οι λόγοι του θα τυπωθούν σε πολλές εκδόσεις για να κάμει ακόμα πιο γνωστά τα επιχειρήματα του και να επηρεάσει όσο το δυνατό περισσότερους. Φλογερός πατριώτης, ένθερμος κήρυκας και υποστηρικτής των ελευθεριών του ανθρώπου, περιώνυμος αγωνιστής για τα δίκαια του λαού της σκλαβωμένης Κρήτης και ολοκλήρου της Ελλάδος, εκφώνησε σειρά λόγων που συντάραξαν την τότε κοινή γνώμη και έγειραν την πλάστιγγα υπέρ της ελευθερίας της Κρήτης μας και της Ένωσης.
Η ενασχόληση του με την πολιτική, θα είναι η απαρχή της πολιτικής καριέρας ενός άλλου ισάξιου τέκνου της Κρήτης, του Ελευθέριου Βενιζέλου. Οι δύο άντρες δεν συναντήθηκαν ίσως ποτέ (έτσι τουλάχιστον γνωρίζουμε), μα δεν ήταν δυνατόν ο Βενιζέλος εισερχόμενος το 1881 στην Νομική να μην γνώριζε τον νεοεκλεγέντα Βουλευτή εκπρόσωπο των Κρητών, να μην γνώρισε ως πολιτικός την δράση του μεγάλου αυτού πατριώτη, νομικού και πολιτικού. Το 1887 ο Βενιζέλος άνοιξε το πρώτο του δικηγορικό γραφείο, ενώ ο Ξενουδάκης απήρχετο της πολιτικής για λόγους υγείας. Ήταν ο ένας πρόδρομος κι ο άλλος συνεχιστής του έργου του…
Ο Γεώργιος Ξενουδάκης, ο σεμνός αυτός εργάτης της πατρίδος, δεν απέκτησε οικογένεια. Δόθηκε ψυχή τε σώματι στα ιδεώδη της ελευθερίας, του λόγου, της ελεύθερης έκφρασης και της Παιδείας. Μέγας Ευεργέτης της ιδιαιτέρας πατρίδας του, των Σφακίων της Κρήτης, με το τεράστιο κληροδότημα που άφησε, έδωσε στο όνομα του την αθανασία και ακόμη, ενάμισυ σχεδόν αιώνα μετά, σπουδάζουν Σφακιανόπουλα και κατασκευάζονται σχολεία. Η πεποίθησις του Ξενουδάκη πως ο καλύτερος δρόμος προς την ελευθερία είναι ο δρόμος της μόρφωσης, πως μόνο με την σωστή Παιδεία θα μπορέσει ο τόπος να πάει μπροστά, είναι και θα είναι διαχρονική, αλλά και παραδειγματική προς τους επερχόμενους πολιτικούς.
Η σκέψις της χαμένης του πατρίδος, ο αγώνας για την κατάκτηση των ελευθεριών της, η μόρφωση των νέων, ήταν μέχρι τον θάνατο του η μοναδική του έννοια. Δυστυχώς, έφυγε λίγο πριν δει την πατρίδα του λεύτερη και τα όνειρά του να ευοδωθούν.
Ο Γεώργιος Ξενουδάκης έφυγε από τη ζωή στις 30 Αυγούστου 1888, μα πάντα θα ζει στις καρδιές όλων όσων των γνώρισαν, είτε μέσα από το τεράστιο έργο του, είτε μέσα από τα βιβλία και τους λόγους του.
Ο Εμμανουήλ Χαλκιαδάκης, ο εξαίρετος αυτός ιστορικός, τον ανέστησε, έδωσε πνοή, παρών και μέλλον στον Γεώργιο Ξενουδάκη, με το σπουδαίο αυτό πόνημα. Η έρευνα του εμπεριστατωμένη με λεπτομερή περιγραφή, το βιβλίο του, γάργαρο νερό με ευχάριστη ροή και λόγο, δεν κουράζει τον αναγνώστη όπως ένα συνηθισμένο ιστορικό βιβλίο. Αντίθετα, τον μεταφέρει ευχάριστα στα ιστορικά γεγονότα, τον βάζει μαγικά στην εποχή, στους αγώνες, εξιτάροντας την ανάγκη του να δει παρακάτω, τι άλλο θα παρουσιάσει. Ο συγγραφέας ενορχηστρώνει όλα τα τεκμήρια άψογα, δημιουργεί μια σύνθεση, μια μελωδία ιστορική, που σε ταξιδεύει γαλήνια με τον απλό, καθημερινό λόγο του, κι όχι με μια ξύλινη επιστημονική γλώσσα. Ο βίος, οι λόγοι του Ξενουδάκη, τα τεκμήρια, τα έγγραφα, οι επιστολές, οι φωτογραφίες, οι εφημερίδες της εποχής, οι πηγές, συμπληρώνουν και συνθέτουν ένα καλά τεκμηριωμένο, βιογραφικό και ιστορικό σύγγραμμα. Ο εκδοτικός οίκος ΗΡΟΔΟΤΟΣ, σε μια πολυτελή έκδοση προσέφερε τα μάλα και αξίζουν πολλά εύσημα στον εκδότη κύριο κ. Δημήτριο Κ. Σταμούλη αλλά και στον Δήμο Σφακίων για το εξαιρετικό αυτό βιβλίο.
