Τον Απρίλιο του 2015 μια επίσημη διαδικασία αποκομμουνιστικοποίησης ξεκίνησε στην Ουκρανία μετά την έγκριση των σχετικών νόμων, στους οποίους μεταξύ άλλων, τα κομμουνιστικά σύμβολα τέθηκαν εκτός νόμου.
Στις 15 Μαΐου 2015 ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο υπέγραψε το σύνολο των νόμων οι οποίοι έθεταν περίοδο έξι μηνών για την αφαίρεση των κομμουνιστικών μνημείων (εκτός από τα μνημεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου) και την μετονομασία των δημόσιων χώρων με ονόματα από θέματα σχετικά με τον κομμουνισμό. Επίσης ανακοινώθηκε ότι 22 πόλεις και 44 χωριά έπρεπε να μετονομαστούν. Μέχρι τις 21 Νοεμβρίου 2015 οι δημοτικές κυβερνήσεις είχαν την εξουσία να εφαρμόσουν τον νόμο, και αν αποτύχαιναν οι επαρχιακές αρχές είχαν δικαίωμα αλλαγής ονομάτων έως τις 21 Μαΐου 2016. Αν μετά από αυτή την ημερομηνία ο οικισμός διατηρούσε την παλιά του ονομασία το Υπουργικό Συμβούλιο της Ουκρανίας θα έπρεπε να αποφασίσει ένα νέο όνομα για τον οικισμό. Το 2016, 51.493 οδοί και 987 πόλεις και χωριά είχαν μετονομαστεί και 1.320 μνημεία του Λένιν και 1.069 μνημεία άλλων σημαντικών κομμουνιστών είχαν αφαιρεθεί.
Η παραβίαση του νόμου μπορεί να επιφέρει ποινές φυλάκισης έως 5 χρόνια.
Στις βουλευτικές εκλογές του 1998 το KPU έλαβε 121 θέσεις, καταντώντας το 19.5% των θέσεων του κοινοβουλίου. Τα θετικά αποτελέσματα οδήγησαν το KPU στο να κατεβάσει δικό του υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές του 1999, τον Πρώτο Γραμματέα του κόμματος, Πέτρο Σιμονένκο.Ο Σιμονένκο έλαβε το 23.1% των ψήφων στον πρώτο γύρο, πίσω τον πρώτο Λεονίντ Κούσμα (Леонід Кучма) που έλαβε το 38.0% των ψήφων. Στο δεύτερο γύρο της εκλογικής διαδικασίας ο Σιμονένκο έλαβε 38,0%, χάνοντας από τον Κούσμα ο οποίος έλαβε το 57.7% των ψήφων.
Στις εκλογές του ουκρανικού κοινοβουλίου το 2012 έλαβε 13.18% και λόγω εκλογικού νόμου μόλις 32 στις 450 έδρες.
Το Φεβρουάριο του 2014, το κόμμα ήρθε σε πλήρη αντίθεση με την Euromaidan (εισαγωγή της χώρας την Ευρωπαϊκή Ένωση και διαδηλώσεις εναντίον του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς που θεωρήθηκε ότι προτιμούσε τις σχέσεις με τη Ρωσική Ομοσπονδία) θεωρώντας το κίνημα ως πραξικόπημα ανατροπής της εκλεγμένης κυβέρνησης και αντικατάστασής της από φιλο-ΝΑΤΟϊκό καθεστώς και σε ανοιχτή έκκληση του Πρώτου Γραμματέα, κάλεσε τα κομμουνιστικά και τα αριστερά κινήματα ανά τον κόσμο να καταδικάσουν τα γεγονότα ως τέτοια.
Παρόμοιοι νόμοι προτάθηκαν στο Ουκρανικό Κοινοβούλιο το 2002, το 2005, το 2009, το 2011 και το 2013, αλλά όλες τις φορές απέτυχαν να εγκριθούν.
Μετά την ανατροπή του Βίκτορ Γιανουκόβιτς τον Φεβρουάριο του 2014, το κόμμα έχει απειληθεί με απαγόρευση των δραστηριοτήτων του με την κατηγορία ότι εμπλέκεται στο κίνημα απόσχισης από την Ουκρανία στις ανατολικές περιοχές αλλά και στο ότι η ιδεολογία του κομουνιστικού κόμματος ισοδυναμεί με τη Ναζιστική Γερμανία – Τρίτο Ράιχ και θεωρείται ένα από τα βασικά αίτια της γενοκτονίας του Ουκρανικού λαού.
Στις 24 Ιουλίου 2015, το Ουκρανικό Υπουργείο Εσωτερικών έθεσε εκτός νόμου το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας (ανανεωμένο) και το Κομμουνιστικό Κόμμα των Εργατών και Αγροτών, των οποίων το δικαίωμα για συμμετοχή στις εκλογές είχε αφαιρεθεί τον Ιούλιο του 2014 για να τερματιστεί η εγγραφή κομμουνιστικών κομμάτων στην Ουκρανία. Επίσης δήλωσαν ότι θα συνεχίσουν τον δικαστικό αγώνα. Από τις 16 Δεκεμβρίου 2015, τα τρία αυτά κόμματα είχαν απαγορευτεί στην Ουκρανία, ωστόσο, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας έχει προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την ανατροπή της απόφασης. Αυτή η προσφυγή είναι ακόμα σε εκκρεμότητα και το ΕΣΔΑ δεν έχει καταλήξει σε μια απόφαση.
Κατά τη διάρκεια του κινήματος Euromaidan, η πτώση του μνημείου του Λένιν στο Κίεβο στις 8 Δεκεμβρίου 2013, σηματοδότησε την αρχή της αφαίρεσης/καταστροφής πολλών μνημείων και αγαλμάτων του Λένιν από τους διαδηλωτές.
Τον Απρίλιο του 2014, ένα χρόνο πριν από την επίσημη, σε εθνικό επίπεδο διαδικασία αποκομμουνιστικοποίησης στην Ουκρανία οι τοπικές αρχές αφαίρεσαν και να άλλαξαν κομμουνιστικά σύμβολα και ονόματα, για παράδειγμα στο Ντνιπροπετρόφσκ
Στις 9 Απριλίου 2015, το ουκρανικό κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της αποκομμουνιστικοποίησης,]η οποία υποβλήθηκε από την δεύτερη κυβέρνηση Γιατσενιούκ, η οποία απαγορεύει την προώθηση των συμβόλων των “Κομμουνιστικών και του εθνικοσοσιαλιστικώνολοκληρωτικών καθεστώτων“.
Μία από τις βασικές διατάξεις του νομοσχεδίου ήταν η αναγνώριση της Σοβιετικής Ένωσης ως “εγκληματία” και ότι “ακολούθησε πολιτική κρατικής τρομοκρατίας”. Η νομοθεσία απαγορεύει τη χρήση των Κομμουνιστικών συμβόλων και προπαγάνδας και επίσης απαγορεύει όλα τα σύμβολα και την προπαγάνδα του εθνικοσοσιαλισμού και τις αξίες του, καθώς και οποιεσδήποτε δραστηριότητες Ναζιστικών ή φασιστικών ομάδες στην Ουκρανία. Η απαγόρευση ισχύει και για τα μνημεία, τα τοπωνύμια και τα ονόματα των δρόμων. Η απαγόρευση δεν ισχύει για τα μνημεία του Β΄ Παγκοσμίου Πόλεμου μνημεία καθώς και τα σύμβολα που βρίσκονται σε νεκροταφεία. Η έκφραση φιλοκομμουνιστικών απόψεων δεν έγινε παράνομη. Η απαγόρευση κομμουνιστικών συμβόλων, είχε ως αποτέλεσμα την αφαίρεση εκατοντάδων αγαλμάτων, την αντικατάσταση εκατομμυρίων πινακίδων και την μετονομασία κατοικημένων περιοχών, συμπεριλαμβανομένων και των μεγαλύτερων πόλεων της Ουκρανίας όπως το Ντνιπροπετρόφσκ και των περιφερειών Ντνιπροπετρόφσκ και Κιροβοχράντ. Η διοίκηση της πόλης του Ντνιπροπετρόφσκ εκτίμησε τον Ιούνιο του 2015 ότι 80 δρόμοι, επιχωματώσεις, πλατείες και λεωφόροι, έπρεπε να μετονομαστούν.
Ο Μαξίμ Εριστάβι της Hromadske.TV εκτιμώμενη στα τέλη του Απριλίου 2015 ότι η μετονομασία σε εθνικό επίπεδο, θα κοστίσει περίπου $1.5 δις (€1.38 δισ.ευρώ). Η νομοθεσία επίσης χορήγησε ειδικό νομικό καθεστώς για τους βετεράνους του “αγώνα για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας” από το 1917 έως το 1991 (η διάρκεια ζωής της Σοβιετικής Ένωσης). Την ίδια ημέρα, το κοινοβούλιο ψήφισε ένα νόμο που αντικατέστησε τον όρο “Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο” στο εθνικό λεξικό με το “Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο” από το 1939 έως το 1945,[15] μια αλλαγή μεγάλης σημασίας, δεδομένου ότι στο αρχικό τμήμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ΕΣΣΔ είχε υπογράψει σύμφωνο μη επίθεσης με τη Γερμανία και εισέβαλε σε έξι χώρες, σε συντονισμό με τους συνεπιτιθέμενους Ναζί.
Στις 15 Μαΐου 2015 ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο υπέγραψε τους Νόμους αποκομμουνιστικοποίησης.
Αυτό άρχισε μια περίοδο έξι μηνών για την αφαίρεση των κομμουνιστικών μνημείων και μετονομασία δημοσίων χώρων με ονόματα προερχόμενα από θέματα σχετικά με τον κομμουνισμού
Οι νόμοι Ποροσένκο, οι οποίοι υπεγράφησαν στις 15 Μαΐου 2015 περιλαμβάνουν τέσσερις πράξεις:
- “Σχετικά με την καταδίκη των Κομμουνιστικών και του εθνικοσοσιαλιστικών (Ναζιστικών) ολοκληρωτικών καθεστώτων στην Ουκρανία και την απαγόρευση της προπαγάνδας των συμβόλων”
- “Σχετικά με την πρόσβαση σε αρχεία των κατασταλτικών γραφείων του Κομμουνιστικού ολοκληρωτικού καθεστώτος, 1917–1991”
- “Για την διαιώνιση της νίκης κατά του Ναζισμού στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1939–1945″
- “Σχετικά με το νομικό καθεστώς και τιμώντας τη μνήμη του αγωνιστή για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας στον 20ο αιώνα”
Ο ουκρανικός νόμος αποκομμουνιστικοποίησης ισχύει, αλλά δεν περιορίζεται στα ακόλουθα:
- την Σημαία της Σοβιετικής Ένωσης
- την Σημαία της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και των 14 υπόλοιπων δημοκρατιών
- το Κρατικό Έμβλημα της Σοβιετικής Ένωσης και τα εμβλήματα των δημοκρατιών
- το Κρατικό Ύμνο της Σοβιετικής Ένωσης και αυτούς των δημοκρατιών[nb 1][nb 1]
- το Κόκκινο αστέρι
- το Σφυροδρέπανο
- εικόνες που φέρουν το ομοίωμα του Βλαντιμίρ Λένιν και του Ιωσήφ Στάλιν
- στρατιωτικές στολές
Οι νόμοι δημοσιεύτηκαν στο Χολός Ουκραγίνι στις 20 Μαΐου 2015. Η ισχύς των νόμων ξεκίνησε την επόμενη ημέρα.
Στις 3 Ιουνίου 2015, το Ουκρανικό Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης δημοσίευσε μια λίστα με 22 πόλεις και 44 χωριά τα οποία θα μετονομαστούν. Τα περισσότερα από αυτά τα μέρη βρισκόντουσαν στην περιοχή Ντονμπάς στην Ανατολική Ουκρανία. Τα υπόλοιπα μέρη βρίσκονταν στην Κεντρική Ουκρανία και τη Νότια Ουκρανία.
Υπό τον νόμο αποκομμουνιστικοποίησης οι δήμοι έπρεπε να αλλάξουν μέχρι τις 21 Νοεμβρίου 2015 το όνομα του οικισμού που κυβερνούν. Για τους οικισμούς που απέτυχαν να μετονομαστούν, οι επαρχιακές αρχές έπρεπε να τους μετονομάσουν μέχρι τις 21 Μαΐου 2016. Αν μετά από αυτή την ημερομηνία ο οικισμός διατηρούσε ακόμη το παλιό του όνομα το Υπουργικό Συμβούλιο της Ουκρανίας μετονόμαζε τον οικισμό.
Στις 24 Ιουλίου 2015, ένα διάταγμα βασισμένο στους νόμους αποκομμουνιστικοποίησης, το Ουκρανικό Υπουργείο Εσωτερικών αφαίρεσε το δικαίωμα συμμετοχής στις εκλογές στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας, στο ανανεωμένο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας και στο Κομμουνιστικό Κόμμα των Εργατών και Αγροτών, και δήλωσαν ότι θα συνεχίσουν τον δικαστικό αγώνα (που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2014) για να τερματιστεί την εγγραφή των κομμουνιστικών κομμάτων της Ουκρανίας.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2015, το περιφερειακό Διοικητικό Δικαστήριο του Κιέβου απαγόρευσε το Κομμουνιστικό Κόμμα των Εργαζομένων και των Αγροτών και το ανανεωμένο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας, ωστόσο δεν άσκησαν έφεση.
Τον Οκτώβριο του 2015, ένα άγαλμα του Λένιν στην Οδησσό μετατράπηκε σε ένα άγαλμα του Νταρθ Βέιντερ του Star Wars.
Στις 16 Δεκεμβρίου του 2015, το περιφερειακό Διοικητικό Δικαστήριο του Κιέβου επικύρωσε το αίτημα του Υπουργείου Δικαιοσύνης για την απαγόρευση των δραστηριοτήτων του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας.
Το κόμμα άσκησε έφεση κατά της απαγόρευσης στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Τον Μάρτιο του 2016, τα αγάλματα του Λένιν, του Φέλιξ Ντζερζίνσκι, του Σεργκέι Κίροφ και το μνημείο της Κομσομόλ αφαιρέθηκαν ή κατεβάστηκαν στην ανατολική πόλη της Ζαπορίζια. Το επιβλέπων άγαλμα του Υδροηλεκτρικού Σταθμού του Δνείπερου (παλαιότερα ήταν γνωστός ως Φράγμα Λένιν) ήταν το μεγαλύτερο εναπομείναν άγαλμα του Λένιν στην Ουκρανία.
Στις 19 Μαΐου 2016, το κοινοβούλιο της Ουκρανίας ψήφισε την μετονομασία της τέταρτης μεγαλύτερης πόλης της Ουκρανίας, από Ντνιπροπετρόφσκ σε “Ντνίπρο”.
Η μετονομασία διάφορων τοποθεσιών υπογράφηκε σε νόμο στις 20 Μαΐου 2016.
Τον Ιούλιο του 2016, το κοινοβούλιο της Ουκρανίας ανακήρυξε ότι τα νέα τοπωνύμια πόλεων στην Κριμαία, η οποία είναι υπό πλήρη ρωσικό έλεγχο από την ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, “θα τεθούν σε ισχύ με την επιστροφή του προσωρινά κατεχόμενου εδάφους της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης, υπό την γενική δικαιοδοσία της Ουκρανίας.”
Mία δημοσκόπηση πάντως πό τον Νοέμβρη του 2016 έδειξε ότι οι πολίτες δεν ήταν ξεκάθαρα υπέρ αυτού που συνέβαινε στην Ουκρανία αφού το 48% υποστήριζε την απαγόρευση της Κομμουνιστικής ιδεολογίας στην Ουκρανία, 36% ήταν ενάντια στις απαγορεύσεις και 16% ήταν αναποφάσιστοι. Επίσης μόλις 41% ήταν υπέρ της καταστροφή των μνημειων του Λένιν στη χώρα όταν το 48% ήταν ενάντια στην καταστροφή τους και 11% ήταν αναποφάσιστοι.
Κριτική
Στις 18 Μαΐου 2015 ο ΟΑΣΕ εξέφρασε την ανησυχία ότι οι νόμοι θα μπορούσαν να επηρεάσει αρνητικά την ελευθερία του τύπου στην Ουκρανία. Ο ΟΑΣΕ εξέφρασε τη λύπη του ότι εκλαμβάνεται ως έλλειψη ευκαιριών της κοινωνίας των πολιτών να συμμετάσχουν σε δημόσιες συζητήσεις σχετικά με τους νόμους.
Η Ομάδα Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Χάρκοβου δήλωσε τον Μάιο του 2015 ότι οι νόμοι είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές ποινικοποιήσεις της δημόσιας έκφρασης απόψεων από πολλούς Ουκρανούς”.
Ρώσοι νομοθέτες έχουν υποστηρίξει (τον Απρίλιο του 2015) ότι ήταν “κυνικοί” στην τοποθέτηση των Κομμουνιστικών και Ναζιστικών συμβόλων στο ίδιο επίπεδο με την Ουκρανία, και οι φιλορώσοι αντάρτες του Πόλεμου στο Ντονμπάς (περιοχή της ανατολικής Ουκρανίας) καταδίκασαν το νέο νόμο Ο Αλεξάντερ Ζαχαρτσένκο, επικεφαλής των ανταρτών της Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ, δήλωσε στα τέλη του Φεβρουαρίου του 2016 ότι όταν οι μετονομασμένες πόλεις “θα επιστρέψουν στη δικαιοδοσία μας” θα μετονομαστούν στα ονόματα πριν την αποκομμουνιστικοποίηση.
Τον Μάιο του 2015 ο Πρόεδρος της Πολωνίας Μπρονίσλαφ Κομορόφσκι δήλωσε ότι η τιμωρία για τη συζήτηση του ρόλου των ουκρανικών εθνικιστικών οργανώσεων Οργάνωση των Ουκρανών Εθνικιστών και Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός θα είναι επιβλαβής για τις ουκρανοπολωνικές σχέσεις.
Στις 18 Δεκεμβρίου 2015 η Επιτροπή της Βενετίας δήλωσε ότι οι ουκρανικοί νόμοι αποκομμουνιστικοποίησης δεν συμμορφώνονταν με τα Ευρωπαϊκά νομοθετικά πρότυπα, και ότι είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την απαγόρευση των Κομμουνιστικών κομμάτων
«Επικίνδυνο προηγούμενο»
Την απόφαση πάντως καταδίκασε και η Διεθνής Αμνηστία, η οποία υποστήριξε ότι πρόκειται για «κατάφωρη παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης και του συνεταιρίζεσθαι».
Η οργάνωση υπογραμμίζει ότι η απόφαση «δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο» τονίζει ότι «με αυτή τη χειρονομία, η Ουκρανία πισωγυρίζει και δεν προχωράει στον δρόμο των μεταρρυθμίσεων και του μεγαλύτερου σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Η απόφαση αυτή «μπορεί να θεωρείται από τους απολογητές της ένας τρόπος αντιμετώπισης των επιβλαβών απομειναριών του σοβιετικού παρελθόντος», αλλά «έχει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα καθώς καταφεύγει στην ίδια μέθοδο δρακόντειων μέτρων με στόχο την κατάπνιξη κάθε διαφωνίας», αναφέρεται στην ανακοίνωση της οργάνωσης.
Αποτελέσματα
Από τις 16 Δεκεμβρίου 2015 τρία κομμουνιστικά κόμματα είναι απαγορευμένα στην Ουκρανία (το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας, Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας (ανανεωμένο) και το Κομμουνιστικό Κόμμα των Εργατών και των Αγροτών). Το μόνο κόμμα που άσκησε έφεση κατά της απαγόρευσης είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουκρανίας, του οποίου η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εκκρεμεί από τον Δεκέμβριο του 2015.
Η Ουκρανία είχε 5,500 μνημεία του Λένιν το 1991, τα οποία μειώθηκαν σε 1300 τον Δεκέμβριο του 2015.
Περισσότερα από 700 μνημεία του Λένιν είχαν αφαιρεθεί ή καταστραφεί από τον Φεβρουάριο του 2014 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2015. Στις 16 Ιανουαρίου 2017, το Ουκρανικό Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης ανακοίνωσε ότι 1,320 μνημεία του Λένιν διαλύθηκαν κατά τη διάρκεια της αποκομμουνιστικοποίησης.
Στις 16 Ιανουαρίου 2017, το Ουκρανικό Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης δήλωσε ότι 51,493 οδοί, πλατείες και “άλλες εγκαταστάσεις” είχαν μετονομαστεί λόγω της αποκομμουνιστικοποίησης. Μέχρι τον Ιούνιο του 2016 είχαν μετονομαστεί 19 ραγιόν, 27 αστικές περιοχές, 29 πόλεις, 48 οικισμοί αστικού τύπου, 119 αγροτικοί οικισμοί και 711 χωριά. Στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, Χάρκοβο, περισσότεροι από 200 οδοί, 5 διοικητικά ραγιόν, 4 πάρκα και 1 σταθμός του μετρό είχαν μετονομαστεί από τις αρχές του Φεβρουαρίου του 2016.
Σε όλο το 2016, 51,493 οδοί και 987 πόλεις και χωριά μετονομάστηκαν, 25 ραγιόν είχαν μετονομαστεί και 1,320 μνημεία του Λένιν και 1,069 μνημεία άλλων σημαντικών προσώπων του κομμουνισμού είχαν αφαιρεθεί. Σε κάποια χωριά τα αγάλματα του Λένιν ανακατασκευάστηκαν σε “μη-κομμουνιστικά ιστορικά στοιχεία” για την εξοικονόμηση χρημάτων.