Της Ιωάννας Σφακιανάκη
Λεγόταν Εμμανουήλ Στυλιανού Παναγιωτάκης, καταγόταν από τα Παλαιά Ρούματα του τότε Δήμου Δρομόνερου της Επαρχίας Κισσάμου Χανίων, αλλά όλοι τον γνώρισαν σαν «Καπετάν Βαβουλέ». Το όνομα Βαβουλές το έλαβε εκ του τοπωνυμίου τω(ν) Βαβουλέδω(ν) όπου κατοικούσαν οι Παναγιωτάκηδες, αυτό ήταν που έλαβε ως ψευδώνυμο όταν πολεμούσε ως Μακεδονομάχος στη λίμνη των Γιαννιτσών και με αυτό έμεινε κατόπιν γνωστός. Η τοποθεσία ονομάστηκε Βαβουλέδες ίσως επειδή η περιοχή είχε πολλές βαβούλες (βατόμουρα) ή επειδή οι Παναγιωτάκηδες ήταν σε συνοχή τόσο δεμένοι σαν τα τσαμπιά τις «βαβούλες» που έχουν πυκνό όγκο και κρέμονταν σαν σταφυλάκια στα κλαδιά τους.
Ο καπετάν Βαβουλές έγινε θρύλος από τα κατορθώματα του, αλλά κυρίως από τον Λοφ, τον ηρωικό Μακεδονομάχο σκύλο του. Τον Λοφ, με τα Τρία Ασημένια Αστέρια, τον πιστό τετράποδο Μακεδονομάχο, στον οποίο, για τις υπηρεσίες του, του απονεμήθηκε τιμής ένεκεν ο βαθμός του Λοχαγού!
Με τον Λοφ ο καπετάν Βαβουλές έζησε όλη του τη ζωή και δεν τον αποχωρίστηκε λεπτό! Ήταν ο πιστότερος σύντροφος γι’ αυτόν! Ο Λοφ συντρόφευε τον Εμμανουήλ Στυλ. Παναγιωτάκη ή «καπετάν Βαβουλέ» και τα παλικάρια του, στη λίμνη των Γιαννιτσών και στον κάμπο της Αλμωπίας (Καρατζόβας), στην κορύφωση του Μακεδονικού Αγώνα από το 1904 έως το 1908. Η λίμνη των Γιαννιτσών ήταν τέλειο κρησφύγετο για κάθε καταδιωγμένο, αντάρτη, ανυπότακτο, κατατρεγμένο, δραπέτη ή ληστή. Σκεπασμένη από πυκνή πράσινη φυτεία το καλοκαίρι, δάσος από ξερά καλάμια το χειμώνα, κλεισμένη πυκνοφυτεμένη, απρόσιτη, σχεδόν απόρθητη. Τούρκικος στρατός ποτέ δεν είχε μπει στη Λίμνη, που ήταν γνωστή ως καταφύγιο ληστών. Εκεί έδρευαν οι Βούλγαροι κομιτατζήδες και οι Κρητικοί αντάρτες έδωσαν μεγάλες μάχες για να τους εξολοθρεύσουν.
Πάνω από τον ήρωα Μακεδονομάχο σκύλο σφύριζαν εκατοντάδες σφαίρες από «γκράδες». Εκείνος όμως, πάντα κατάφερνε να γλιτώσει και να επιστρέψει πίσω στη γενέτειρά του, την Κρήτη, απ’ όπου είχε ξεκινήσει μαζί με τον ιδιοκτήτη του, για να σώσουν την Μακεδονία από τους Βουλγάρους κομιτατζήδες που την ορέγονταν. Έγραψε κι αυτός, την δική του ιστορία, αν και δεν έγινε ποτέ γνωστή, όσο εκείνη του «Μάγκα», που ύμνησε στα «Μυστικά του Βάλτου», η Πηνελόπη Δέλτα.
Όλα ξεκίνησαν από την Αθήνα. Στο κέντρο, που είχε αναλάβει την συγκρότηση σωμάτων από εθελοντές-αγωνιστές για την Μακεδονία, παρουσιάστηκε ένας πανύψηλος Κρητικός, έχοντας μαζί του τον σκύλο του. «Δεν μπορείς να τον πάρεις μαζί σου! Είναι επικίνδυνο! Θα γαυγίζει και θα σας προδώσει! Εκεί, είναι πολύ άγρια τα πράγματα!», είχε τις αντιρρήσεις του ο υπεύθυνος στρατολόγησης.
Ο καπετάν Βαβουλές, ένας γεροδεμένος και πανύψηλος άνδρας, γύρω στα 30 χρόνια του, ατάραχος, μα ανένδοτος απάντησε: «Είναι κι αυτός σύντροφός μου. Θα έρθει μαζί με τα παλικάρια μου! Μάλιστα θα μας βοηθήσει, γιατί είναι εκπαιδευμένος!» Κι αμέσως έδωσε μερικά παραγγέλματα: «Λοφ, κρύψου! Εχθρός!». Ο σκύλος στη στιγμή έγινε άφαντος. «Έλα! Πρηνηδόν!». Κι εκείνος παρουσιάστηκε κι έγινε ένα με το πάτωμα σερνάμενος. «Πάρτε τον, μαζί σας!», λύγισε ο υπεύθυνος που έδωσε την έγκρισή του για να περάσει μαζί με το εκστρατευτικό σώμα στη Μακεδονία και ο «Λοφ».
Ο καπετάν Βαβουλές είχε συνεργαστεί με πολλούς αρχηγούς του Μακεδονικού Αγώνα, όπως τον Δεσπότη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη, τον Σπύρο Σπυρομήλιο (καπετάν Μπούα), τον Άγρα κι άλλους. Τη Μακεδονία πρωτο-ανέβηκε το 1904 με τον Τσόντο Βάρδα. Επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια, με υπαρχηγό τον συντοπίτη του Ηλία Χειλαδάκη κι άλλους Κρητικούς πολέμησαν με τους Βουλγαρο-κομιτατζήδες στην περιοχή της Αλμωπίας, μέσα στους βάλτους των Γιαννιτσών, έχοντας στο πλευρό τους τον ηρωικό σκύλο.
Εκείνος τους είχε σώσει άπειρες φορές, όταν τους προειδοποιούσε με ένα ελαφρό γρύλισμα για εχθρική ενέδρα, καθώς τους αντιλαμβανόταν από πολύ μακριά. Πολλές φορές, του έδιναν πράγματα στο στόμα και τον έστελναν να τα παραδώσει σε συναγωνιστές που βρίσκονταν σε άλλο σημείο της λίμνης. Σε μια μάχη, ορισμένα από τα παλικάρια της ομάδας, είχαν αποκοπεί σε κάποιο σημείο, όπου τους χτυπούσαν οι εχθροί και κινδύνευαν να συλληφθούν, καθώς τους τελείωναν τα πυρομαχικά τους. Ο καπετάν Βαβουλές έδεσε τις σφαίρες πάνω στο σώμα του σκύλου και τον πρόσταξε: «Πήγαινέ τις στα παιδιά!». Ο Λοφ, κολυμπώντας πέρασε απέναντι και τις παρέδωσε στους συντρόφους του, οι οποίοι κατάφεραν να αποκρούσουν την επίθεση!
Το 1912 στον Ηπειρωτικό αγώνα εντάχθηκε αρχικά με τα ξαδέλφια του Ιωάννη Σταύρου Παναγιωτάκη και Εμμανουήλ Μιχαήλ Παναγιωτάκη και τον ομοχωριανό του Στυλιανό Γεωργίου Θωμάκη στο Σώμα του Μάρκου Α. Παπαγιαννάκη από την Αγία Ειρήνη Σελίνου Χανίων, όπου έδρασε μέχρι το 1913 σαν οπλαρχηγός, υπαρχηγός δίπλα στον Γεώργιο Μάρκου Παπαγιαννάκη, γιο του προηγούμενου. Οι Παπαγιαννάκηδες με τον Βαβουλέ (Εμμ. Στυλ. Παναγιωτάκη) ήταν ξαδέλφια από μια οικογένεια με πατριάρχη της οικογένειας τον παπά Νικόλα Παναγιωτάκη γιο και εγγονό παπά, με πολλούς γιούς. Ο Μάρκος γιος του παπά Νικόλα με την οικογένεια του έφυγε από την Αγία Ειρήνη Σελίνου για τα Ρούματα -όπου ίδρυσαν το Βαβουλέδω-, μα κράτησαν το παραδοσιακό επώνυμο. Οι Παπαγιαννάκηδες προέρχονται από τον άλλο γιο του παπά Νικόλα τον Γιάννη Παναγιωτάκη ο οποίος ήταν κι αυτός παπάς και οι απόγονοί του πήραν το παπα-Γιάννης και το έκαναν Παπαγιαννάκης για να διαχωρίσουν την φαμελιά και περιουσία τους από τους υπόλοιπους. Αυτοί έμειναν στην Αγία Ειρήνη στο Σέλινο. Από αυτή την οικογένεια κατάγεται ο Σελινιώτης Οπλαρχηγός Α’ Τάξεως Γεώργιος Μάρκου Παπαγιαννάκης.
Οι Βούλγαροι είχαν λυσσάξει με τον σκύλο του καπετάν Βαβουλέ και πολλές φορές επιχείρησαν να τον σκοτώσουν. Δεν τα κατάφεραν, γιατί εκείνος είχε μάθει να τρέχει σαν τον άνεμο και να κρύβεται πίσω από κορμούς δένδρων και πέτρες. Ήταν ένας τετράποδος… κομάντο! Οι άνδρες της ομάδας του καπετάν-Βαβουλέ έπιναν νερό στο όνομά του, γιατί ήταν πάμπολλες οι φορές που τους είχε γλιτώσει! Αυτά τα κατορθώματα του Λοφ ήταν η αιτία που η επιμελητεία του Μακεδονικού Αγώνα αναγνώρισε τις υπηρεσίες του και του απένειμε τον τίτλο του Λοχαγού!
Κατά την επιστροφή του στην Κρήτη, ο καπετάνιος είχε πάντα στο πλευρό του τον σκύλο του. Καθώς λέγεται έκανε τον Ψαρά και έτσι τον αναφέρει κι ο Γιάννης Μάντακας στα βιβλία του για τους ήρωες Μακεδονομάχους. Μερικές φορές από το Βαβουλέδω πήγαινε κι έμενε στης αδελφής του, στις Βουκολιές Χανίων. Ένα Σάββατο, ήταν παζάρι και αυτός ετοίμασε δυο κιλά ψάρια και τα έδωσε στον Λοφ, για να τα πάει στο σπίτι της, το οποίο απείχε δυο χιλιόμετρα! Κάποιοι δεν το πίστευαν και ο Βαβουλές τους προκάλεσε: «Στοίχημα 500 δραχμές, ότι θα τα παραδώσει στην αδελφή μου. Κι εσείς, αν θέλετε, δοκιμάστε να του τα πάρετε». Εκείνοι, δέχτηκαν και …έχασαν!! Παρόλο, που έστησαν καρτέρι στον σκύλο, αυτός τους αντιλήφθηκε, τους απέφυγε και πήγε τα ψάρια στη Βαγγελιώ!
Αυτό γινόταν σαν παιχνίδι με τον Βαβουλέ και τους φίλους, που κάθε φορά ήθελαν να τον πειράξουν, με τον ηρωικό Μακεδονομάχο σκύλο του..
Ο καπετάν Βαβουλές, όταν έμεινε στης αδελφής του της Βαγγελιώς, είχε τη συνήθεια να κατεβαίνει νωρίς το πρωί για μπάνιο στο ποτάμι. Μια φορά, περνούσε από εκεί ένας νεαρός (ονόματι Μπουλταδάκης, από το χωριό Κεφαλάς) καβάλα στο μουλάρι του. Το ζώο τρόμαξε και τον έριξε κάτω κι εκείνος, με βρισιές, όρμησε πάνω στον λουόμενο, θεωρώντας τον υπεύθυνο για το περιστατικό.
Ο Λοφ, που ήταν δεμένος στο σπίτι της αδελφής του, έσπασε το σκοινί και σαν… σφαίρα έφτασε και έπεσε πάνω στον νέο που είχε πιαστεί στα χέρια με το αφεντικό του, καταδαγκώνοντάς τον. Η υπόθεση έφτασε και στο Δικαστήριο, ύστερα από μήνυση του νεαρού Μπουλταδάκη. Ο πρόεδρος ζήτησε από τον Βαβουλέ να περιγράψει το γεγονός. Εκείνος τα είπε με το νι και με το σίγμα: «Με το σκυλί ήμασταν μαζί στην Μακεδονία κύριε Πρόεδρε! Με έσωσε από Βουλγάρους! Κι εμένα και τους συντρόφους μου! Το ίδιο έκανε και τώρα, που είδε ότι δέχτηκα επίθεση! Είναι εκπαιδευμένος!».
Και αμέσως, είπε στον πρόεδρο του δικαστηρίου: «Κρύψτε το πορτοφόλι μου, όπου θέλετε και θα το βρει». Το πήρε ο γραμματέας και το έβαλε κάτω από το τραπέζι. Ο καπετάν Βαβουλές φώναξε τον σκύλο που καθόταν έξω από την πόρτα: «Λοφ, μου έκλεψαν το πορτοφόλι, μωρέ! Βρες το!». Εκείνος, οσμίστηκε τον αέρα, πέρασε από όλο το ακροατήριο και κατευθύνθηκε στην έδρα. Μπροστά στον γραμματέα, στάθηκε γρυλλίζοντας! «Μην τον πειράξεις! Μονάχα, φέρε μου το πορτοφόλι» διέταξε ο Βαβουλές. Ο Λοφ το πήρε και το ακούμπησε στο χέρι του αφεντικού του.
Ο πρόεδρος σηκώθηκε και ανακοίνωσε: «Αθώος ο κατηγορούμενος!», και αμέσως πρόσταξε: «Σηκωθείτε όλοι και σταθείτε προσοχή για να τιμήσουμε τους δυο Μακεδονομάχους: τον καπετάν Μανώλη και τον σκύλο του!».
Ο βραβευμένος Μακεδονομάχος καπετάν Λοφ ο θρυλικός σκύλος του Βαβουλέ, έγινε σύμβολο, ήρωας και πασίγνωστος στην περιοχή. Μάλιστα, ο αείμνηστος Χανιώτης, Ιωάννης Μάντακας, είχε στο μουσείο που δημιούργησε ο ίδιος, σε περίοπτη θέση μια μεγάλη φωτογραφία του καπετάν Βαβουλέ με δυο παλικάρια του και τον Λοφ να ποζάρει ξαπλωμένος στα πόδια τους. Δυστυχώς, το μουσείο αυτό καταστράφηκε από πυρκαγιά, η φωτογραφία όμως διασώθηκε από την κληρονομιά που μας άφησε ο Ι. Μάντακας στα περίφημα βιβλία του.
«Ο Μανωλιός ο μπάρμπας μου, ήταν κυνηγός και δεινός σκοπευτής. Σε ένα γλέντι, αρραβώνα ή βάπτισης, οι άνδρες έκαναν σκοποβολή και τον προκάλεσαν: ”παίξε και συ, μωρέ Μανωλιό!”. Από τους πυροβολισμούς είχαν πετάξει τρομαγμένα δυο περιστέρια. Αυτός τράβηξε το πιστόλι του και τα πέτυχε και τα δυο στον αέρα. Από τον Λοφ, κρατήσαμε πολλούς απογόνους στην οικογένειά μας: ήταν ο Λέων, η Σπίθα, η Ήρα, παλιά και σήμερα έχω την Στούπα. Διαβάζαμε για τον Φλοκ στον λοχαγό Μαρκ. Θαυμάζαμε στην τηλεόραση, την Λάσυ, αλλά έχουμε κι εμείς σκύλους ήρωες!», μας λέει ο Μάρκος Παναγιωτάκης, από τα Παλαιά Ρούματα Χανίων, του οποίου ο παππούς ήταν πρωτοξάδελφος με τον πατέρα του καπετάν Μανώλη Βαβουλέ.
Κι ευθύς ο πολυπράγμων Μάρκος Παναγιωτάκης σκαρώνει δυο μαντινάδες:
«Σκύβω, το χώμα το φιλώ, εις τη Μακεδονία, εκεί που αίμα χύθηκε για την Ελευθερία…».
«Όποιος φοβάται τη φωτιά, τσοι μπάλας το ντουμάνι, αφήνει την πατρίδα του και του την παίρνουν άλλοι».
«Μορφή γίγαντα του είχαν δώσει εδώ στο χωριό, μας λέει ο κ. Παναγιωτάκης … Ιστορίες ατελείωτες με τα κατορθώματα του καπετάν Μανώλη. Τον άκουγες και «ψαρά». Γιατί όλη τη ζωή του την είχε φάει στους πολέμους και μη έχοντας περιουσία όταν γύρισε από το Μακεδονικό μέτωπο πουλούσε ψάρια και όλοι αγόραζαν από σεβασμό προς το πρόσωπό του. Τον εκτιμούσαν και τον σέβονταν τον καπετάν Βαβουλέ κι εκείνος έσερνε πάντα το σκύλο μαζί του που τον είχε εκπαιδεύσει. Και ήταν σαν Άνθρωπος ο σκύλος του. Πήγαινε στο εστιατόριο στις Βουκολιές και ότι έτρωγε ο Μανώλης, έτρωγε και ο σκύλος δυο μερίδες. Στο τέλος πέθανε στο δρόμο πάμφτωχος, ως άλλος Νικηταράς! Ένα στοιχείο ακόμη για τον Βαβουλέ είναι πως ήταν εύζωνας στο παλάτι και μάλιστα κυκλοφόρησε και στην Κρήτη με τη φουστανέλα. Ήταν ψηλός, επιβλητικός, λεβέντης… Τόσο όμορφος και με ευθυτενή κορμοστασιά που τον επέλεξαν για εύζωνο στο Παλάτι…»
Ο κύριος Μάρκος Παναγιωτάκης κάθε χρόνο δεν παραλείπει να ανεβαίνει στην αδελφή Μακεδονία για να προσκυνήσει στα Άγια χώματα που πολέμησε ο ήρωας πρόγονός του καπετάν Βαβουλές, μαζί με άλλους Παναγιωτάκηδες προγόνους του, όπως τον Ιωάννη Στ. Παναγιωτάκη, τον Εμμανουήλ Μιχ. Παναγιωτάκη κ.α. Με τους απογόνους του Λοφ τη Στούπα ή με τα άλλα του σκυλιά κάθε χρόνο θα επισκεφτεί την Μακεδονία τις περισσότερες φορές για να συντροφεύσει τους κυνηγούς Μακεδόνες στην έναρξη της κυνηγετικής περιόδου.
«Τρεις χιλιάδες Κρητικοί στον Μακεδονικό Αγώνα»
Η Μακεδονία οφείλει πολλά στους Κρήτες που αγωνίστηκαν για τη σωτηρία της. Από τους 6.000 εθελοντές, οι 3.000 ήταν… σταυραετοί από τις κορφές του Ψηλορείτη και της Μαδάρας. Οι 700 δεν γύρισαν πίσω. Ο πρώτος νεκρός μη Μακεδόνας που έπεσε στο πεδίο της μάχης ήταν ο Σφακιανός Γεώργιος Σεϊμένης (εξ Ανωπόλεως), που θρυλείται πως όταν τον αποκεφάλισαν, η κομμένη του κεφαλή συνέχιζε να φτύνει κατάμουτρα τους εχθρούς. Από τους τρεις Γενικούς αρχηγούς του Αγώνα, ο ένας ήταν ο Παύλος Μελάς από την παλιά Ελλάδα και οι άλλοι δυο Κρητικοί: ο Γεώργιος Κατεχάκης, με το ψευδώνυμο Καπετάν Ρούβας, από το Ηράκλειο Κρήτης, κι ο Γεώργιος Τσόντος, με ψευδώνυμο Καπετάν Βάρδας, από τ’ Ασκύφου Σφακίων. Από τους είκοσι πολίτες αρχηγούς, οι δεκατέσσερις ήταν Κρητικοί, κι από τους ογδόντα δύο σημαιάρχες, οι δεκαεννέα πάλι Κρητικοί.
Η λαϊκή μούσα δεν παρέλειψε το χρέος της να υμνήσει τους Κρήτες Μακεδονομάχους με τους παρακάτω στίχους:
Συντάσσονται οι αρχηγοί, τα δέκα κομιτάτα
να πολεμήσουν την Τουρκιά μέσ’ στην Μακεδονία.
Παίρνουν λαχνίζουν τα χωριά λαχνίζ’ ν τες πολιτείες
ο Βάρδας πάει Μορίχοβο ο Λίτσας στα Μπιτόλια
και ο Μελάς στην Καστοριά και στα Καστανοχώρια…
Μεριάστε ο Βάρδας να διαβεί να πάει στο Μοναστήρι
κει που ‘ν’ ο πόλεμος χαρά κι η μάχη πανηγύρι…
Οι σφαίρες δε σε τρόμαζαν γιατί ’σουν αντρειωμένος
ήσουν σεμνός κι αντρόπιαστος, απ’ όλους διαλεγμένος
Ποιοι ήταν που περάσανε στα πάρωρα της νύχτας
κι ακούστηκε το διάβα των κι ανατριχιάζει ο κόσμος;
Ξυπνούν τ’ αηδόνια απ’ τσοι φωλιές και τα στοιχειά ξυπνούνε
Ο Καραβίτης είναι ο γεις και ο άλλος ο Μπολάνης
Κι ο Νικολούδης κι ο Μακρής κι ο γέρος ο Καούδης
Που τσοι Βουλγάρους κυνηγούν εις τη Μακεδονία…
Ο Καπετάν Βαβουλές πολέμησε στο Μακεδονικό 1903-1908, στον Ηπειρωτικό αγώνα 1912-13-14 και στη Μάχη της Κρήτης το 1941.
*Τα στοιχεία για να γραφτεί το παραπάνω άρθρο, το οποίο είναι ένα μικρό δείγμα της αντρειάς του προγόνου του, Εμμανουήλ Παναγιωτάκη ή καπετάν Βαβουλέ, και του ηρωικού σκύλου του Μακεδονομάχου Λοχαγού Λοφ, μας έδωσε ο καλός φίλος της ομάδος μου και προσωπικός μου φίλος κ. Μάρκος Παναγιωτάκης από τα Παλαιά Ρούματα Χανίων, τον οποίο ευχαριστώ ιδιαίτερα. Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του Ιωάννη Μάντακα.