Του Αντώνη Σανουδάκη – Σανούδο *
Έχει γραφεί από συνάδελφο, Νεοέλληνα ιστορικό, που παρουσίαζε το βιβλίο άλλων συναδέλφων, σχετικά με την ιδιορρυθμία που έχει να αντιμετωπίσει ότι ο κρίνων ένα βιβλίο έχει την άνεση να απαριθμήσει τα όποια προβλήματα, ενώ ο συγγραφέας ή οι συγγραφείς είχαν τη δυσκολία πώς να επιλύσουν προβλήματα, γράφοντας το βιβλίο. Έφερνε, μάλιστα, το παράδειγμα, λέγοντας ότι η διαφορά δυσκολίας ανάμεσα σε εκείνους, τους συγγραφείς, και στον κριτικό του βιβλίου, είναι τόση όση ανάμεσα σε κάποιους που κολυμπούν στη φουρτουνιασμένη θάλασσα και σε κάποιον που παρακολουθεί το θέαμα πίσω από το τζάμι παραλιακής οικίας. Ο κρίνων, δηλαδή, το βιβλίο έχει την απόλαυση του θεατή.
Εν προκειμένω, ο δικός μου ρόλος, του παρουσιαστή, κριτή των Πρακτικών του Συνεδρίου, με θέμα “Η μάχη Κρήτης, η Κατοχή και η Αντίσταση στην Κρήτη και τα πολεμικά αεροδρόμια της Κρήτης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο”, είναι, στην κυριολεξία, του θεατή πίσω από το τζάμι. Οι δυσκολίες ήταν των ομιλητών των ανακοινώσεων και κατ’ επέκταση συγγραφέων του τόμου των πρακτικών.
Παραλλήλως, όμως, όπως λεγόταν την περίοδο του “Ανένδοτου αγώνα” και της “γενιάς του 1-1-4” από κορυφαίο πολιτικό της εποχής, τον Γεώργιο Παπανδρέου, “και οι κρίνοντες κρίνονται”. Ως συμμετέχων, λοιπόν, στις εργασίες και ταυτοχρόνως περιλαμβανόμενος στα Πρακτικά του Συνεδρίου, είμαι κρίνων και κρινόμενος. Ως εκ τούτου, αιτούμαι την επιείκειά τους.
Εκ προοιμίου, οφείλω να συγχαρώ τον κ. Κώστα Μουτζούρη, Πρόεδρο του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας, αφενός για την επιτυχή πραγματοποίηση του Συνεδρίου και αφ’ ετέρου για την έκδοση των Πρακτικών, για τις άοκνες προσπάθειές του και την υπέρβαση των όποιων δυσκολιών ως προς την υλοποίηση και των δύο. Συγχαρητήρια οφείλονται επιπλέον και στα λοιπά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, όπως και στους επιμελητές και συντελεστές της έκδοσης, τον κ. Κώστα Μουτζούρη, την κ. Βούλα Επιτροπάκη, τον κ. Γιώργο Καλογεράκη, καθώς και την κ. Ελευθερία Μακρυγιάννη για την επιμέλεια και σχεδίαση του εξωφύλλου. Τέλος, την Περιφέρεια Κρήτης, για την υποστήριξή της καθώς και το τυπογραφείο “Τυποκρέτα”, ειδικά στον κ. Κώστα Καζανάκη για την εκτύπωση και βιβλιοδεσία του ανά χείρας καλαίσθητου τόμου.
Μια και έγινε λόγος περί της Ιστορίας, να τονίσουμε ότι ο όρος Ιστορία είναι δίσημος. Δηλώνει την ιστορική δράση των ανθρώπων που την πραγματοποιούν δρώντας, αλλά και την ιστορική αφήγηση της δράσης αυτής από τον μελετητή ιστορικό ή τον πηγαίο και απλό αφηγητή της ανθρώπινης προσπάθειας.
Να σημειώσουμε, επίσης, γενικώς, ότι το προϊόν κάθε επιστημονικής μελέτης ή βιβλίου, απευθύνεται σαφώς στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, τον απλό αναγνώστη, για λόγους ηθικοπλαστικούς, εθνικούς, ως διδακτικό στήριγμα, αν και υπάρχει διάλογος κατά πόσον η Ιστορία τελικά διδάσκει. Κι αυτό, γιατί η εμπειρία της ιστορίας και της ζωής είναι υπόθεση κάθε νέας γενιάς, δηλαδή δεν κληρονομείται, και επίσης κάθε γενιά θέλει να βιώσει τη δική της ιστορία.
Στην πραγματικότητα, λοιπόν, το ιστορικό βιβλίο απευθύνεται πλατιά σε όσους επιθυμούν να το αποκτήσουν. Ειδικότερα, θα λέγαμε, απευθύνεται στους “ομοίους” τού συγγραφέα, τους “συναδέλφους” ιστορικούς, της Τοπικής ή της Γενικής Ιστορίας, που το αξιολογούν με κριτήρια επιστημονικά, διαφορετικά από τα κριτήρια του αναγνωστικού κοινού.
Είναι, δηλαδή, όπως τον μαθητή που λέει το μάθημά του μέσα στην τάξη, ενώπιον των συμμαθητών του, αλλά πίσω του έχει τον δάσκαλο που θα αποτιμήσει και θα αξιολογήσει τη γνώση του μαθητή. Τον ενδιαφέρουν οι συμμαθητές, αλλά περισσότερη ή και αποκλειστική σημασία έχει για τον δάσκαλο η ποιότητα και ο βαθμός γνώσης του μαθητή.
Ας έρθουμε, όμως, στο θέμα μας. Από τις σαράντα πέντε ανακοινώσεις του προγράμματος, πραγματοποιήθηκαν και δημοσιεύονται οι σαράντα μία. Ο αριθμός αυτός είναι θετικός, αν ληφθεί υπόψη ότι το συνέδριο έλαβε χώρα σε τρεις διαφορετικούς τόπους, στο Καστέλλι, το Θραψανό και το Αρκαλοχώρι, στις 6, 7, 8 και 9 Ιουλίου 2017, με την πολυήμερη διάρκεια, εν μέσω καλοκαιριού και τις εγγενείς δυσκολίες που παρουσιάζει ένα αποκεντρωμένο Συνέδριο.
Μετά τα καθιερωμένα, λοιπόν, προλογικά σημειώματα, το “καλωσόρισμα” της τότε έναρξης του Συνεδρίου εκ μέρους του Προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής, Κώστα Μουτζούρη, έπεται το “καλωσόρισμα-ευλογία” από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου-Βιάννου κ. Ανδρέα. Επίσης, ο χαιρετισμός από τον τότε Δήμαρχο “Μινώας” Πεδιάδας κ. Ζαχαρία Καλογεράκη.
Ακολουθεί ο χαιρετισμός από τον Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρο Αρναουτάκη, σχετικά με την έκδοση του τόμου των Πρακτικών, ο οποίος συγχαίρει όλους όσους συνέβαλαν στην έκδοση.
Ως προς τις ίδιες τις ανακοινώσεις έχουμε να παρατηρήσουμε ότι κάλυψαν μια μεγάλη γκάμα θεμάτων, όπως ήταν τα δεδομένα του προγράμματος. Επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι, λόγω του πλήθους των ανακοινώσεων, η προσέγγιση και παρουσίαση εκ μέρους μου έγινε με βάση τα θέματα, δηλαδή τα αεροδρόμια, τους τόπους και τις μαρτυρίες-αυτοβιογραφίες, χωρίς αναφορά στους συγγραφείς. Κι αυτό, γιατί θα καθίστατο κουραστική η αναφορά των τίτλων των ανακοινώσεων και των συντελεστών τους. Ως εκ τούτου, ζητώ την επιείκειά τους. Αρχίζοντας τιμητικά από το Καστέλλι, λόγω της φιλοξενίας, θα λέγαμε ότι για το Καστέλλι και το αεροδρόμιό του έγιναν τέσσερις ανακοινώσεις. Για το αεροδρόμιο Ηρακλείου τρεις ανακοινώσεις και δύο για το αεροδρόμιο του Μάλεμε, ενώ μία καλύπτει γενικώς τα τρία αεροδρόμια του νομού Ηρακλείου. Περί του Λασιθίου συμπεριλαμβάνονται στον τόμο δύο εργασίες. Μεμονωμένες εργασίες είναι μία για το παραπλανητικό αεροδρόμιο Γουβών και άλλη μία για το μικρό αεροδρόμιο Ομαλού Χανίων, κατάλληλο μόνο για τα στούκας και τα δίπτερα αεροπλάνα.
Συλλογική έρευνα τεσσάρων συνεργατών είναι η εργασία για τα σιδηροδρομικά δίκτυα στα πολεμικά αεροδρόμια της Κρήτης.
"google ad"
Ως προς τους τόπους αναφοράς, έχουμε ανακοινώσεις για το Αμάρι, το Αβδού, την Πυργού, από δύο εισηγητές, τα Αστερούσια και το Μουχτάρω (Ευαγγελισμό).
Τέσσερις βιογραφίες προσώπων έχουμε, εκ των οποίων οι δύο αναφέρονται σε Έλληνες, μία στον Γερμανό αξιωματικό Χάρτμαν και, επίσης, απόσπασμα προσωπικής βιογραφίας του Γερμανού αλεξιπτωτιστή Erns Kleilein, με σχετικά στοιχεία προπαγάνδας. Μεμονωμένες εργασίες είναι για την επαναχρησιμοποίηση του πολεμικού υλικού για ειρηνικούς σκοπούς, οι σημειώσεις του Γιάννη Κακριδή περί γερμανικών ωμοτήτων με τον Νίκο Καζαντζάκη, οι κλοπές αρχαιοτήτων στην Επαρχία Πεδιάδας, η εργασία για τη Μάχη Κρήτης και την Αντίσταση στον κινηματογράφο, όπως και η αντίστοιχη εργασία για τη Λογοτεχνία ως προς τη Μάχη και Αντίσταση Κρήτης. Το βιβλίο των ανακοινώσεων κλείνει σχετικά με το αίτημα για τις λεγόμενες πολεμικές αποζημιώσεις από τη Γερμανία.
Το σύνολο των εργασιών προσφέρονται στο αναγνωστικό κοινό και ιδίως τους ιστορικούς προς κρίση και χρήση στην μικροϊστορία, την Τοπική Ιστορία ή τη Γενική, μνημειώδη Ιστορία.
Ας επιτραπεί, όμως, να αναφερθούμε ιδιαιτέρως σε πέντε εργασίες από το σύνολο των προαναφερθέντων θεμάτων, όχι αξιολογικά, αν και θα μπορούσαμε να το επιχειρήσουμε, αλλά τις αναφέρουμε γιατί ξεφεύγουν από τον στενό τοπικό χαρακτήρα, την Τοπική Ιστορία. Έχουν θέμα πλατύτερο, θα το αποκαλούσαμε θέμα διεθνές, απτόμενο της γενικής ή μνημειώδους Ιστορίας, εκ πρώτης όψεως. Και αυτά είναι: Ο ελλαδικός και διεθνής Τύπος για τη Μάχη Κρήτης, το αεροδρόμιο Τυμπακίου μέσα από αμερικανικά, βρετανικά και γερμανικά αρχεία. Το σαμποτάζ αεροδρομίου Ηρακλείου (4-5 Ιουλίου 1943) ως αντιπερισπασμός στην απόβαση Σικελίας (16 Ιουλίου 1943). Η συμβολή των Ελλήνων στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τέλος η Μάχη Κρήτης και τα εγκλήματα των Γερμανών, σχετιζόμενο και με τις αποζημιώσεις στην Ελλάδα.
Μπορούμε να απoδελτιώσουμε, επίσης, δώδεκα εργασίες με προφορικές μαρτυρίες, στα πλαίσια της σύγχρονης προφορικής Ιστορίας, οι οποίες μαρτυρίες, μαζί με τις γραπτές πηγές, αποτελούν τα στοιχεία για τη συγγραφή της Τοπικής και της Γενικής ή μνημειώδους Ιστορίας. Προσωπικά χαιρόμεθα που την ξεκινήσαμε με καταγραφές στη χώρα μας το 1977 και ως επιστήμη καθιερώθηκε στα εγχώρια Πανεπιστήμια το 1997. Eξ αυτών, οι δέκα εργασίες στηρίζονται αμιγώς σε προφορικές μαρτυρίες και δυο χρησιμοποιούν μερικώς, ως βοηθητικό υλικό τις μαρτυρίες. Αμιγώς εργασίες με προφορικές μαρτυρίες είναι: οι εξιστορήσεις Καραβαδιανών, οι ιστορίες του Πολεμικού αεροδρομίου Καστελλίου, η προσωπική μαρτυρία για την Κασταμονίτσα, οι μαρτυρίες για το Αβδού, οι αγγαρείες του αεροδρομίου Ηρακλείου μέσα από μαρτυρίες. Η προσωπική μαρτυρία για το σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου, καθώς και άλλη μία για την κατασκευή του αεροδρομίου Τυμπακίου.
Επίσης, οι μαρτυρίες των αγωνιστών του Αμαρίου και οι προσωπικές μαρτυρίες του Στυλιανού Γιαπιτζάκη και της γυναίκας του Ισμήνης. Αποσπάσματα μαρτυριών χρησιμοποιούνται στην εργασία για την “καταναγκαστική εργασία” στο Καστέλλι και για το παραπλανητικό αεροδρόμιο Γουβών, με προσωπικές μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα.
Το βιβλίο πρακτικών ολοκληρώνεται με τον απολογισμό του Συνεδρίου, τους έξι λόγους της επιτυχίας του, υπογραφόμενο, εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής, από τον Πρόεδρο, Κώστα Μουτζούρη.
* Ο κ. Σανουδάκης είναι επιτ. καθηγητής Ιστορίας της Π.Α.Ε.Α.Κ., συγγραφέας