Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ – EUCLID
(Αλεξάνδρεια 4ος-3ος π.Χ. αιώνας)
Κορυφαίος έλληνας μαθηματικός της αρχαιότητας, ο «Στοιχειωτής», που διέπρεψε στην αλεξανδρινή Αίγυπτο επί Πτολεμαίου Α’ περί το 300 π.Χ., οργάνωσε το εκεί Πανεπιστήμιο και συστηματοποίησε τα επιστημονικά πορίσματα των προγενεστέρων του. Μολονότι δεν διαθέτομε πληροφορίες για τη ζωή του, φαίνεται ότι στις μαθηματικές του μελέτες στην Αθήνα οφείλει την πρόσκλησή του στην Αλεξάνδρεια, όπου παρήγαγε τα κύρια έργα του. Το έργο του άσκησε βαθιά επίδραση στην ανθρώπινη σκέψη και αποτέλεσε τη βάση της μεταγενέστερης μαθηματικής επιστήμης και των τεχνικών κατασκευών. Διέσωσε το θεώρημα της χρυσής τομής των πυθαγορείων και με το αξίωμα των παραλλήλων καθιέρωσε τη λεγόμενη ευκλείδειο γεωμετρία.
Έργα: Στοιχεία, Δεδομένα, Περί διαιρέσεων, Οπτικά ή Κατοπτρικά, Κατατομή κανόνος, Εισαγωγή αρμονίας, Μηχανική, (Πορίσματα, Περί κανόνος τομών, Ψευδάρια, Τόποι προς επιφάνεια, Φαινόμενα.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Στοβαίος, Simon Grynaeus, Βασιλεία (1533), Peyrard, Παρίσι (1814-1818), Ε. Σταμάτης, Αθήναι (1952-1957)], Thomas L. Heath, A history of greek mathematics, 1981, Carl B. Boyer, A history of mathematics, 1991, Benno Artmann, Euclid, The creation of Mathematics, 1999, Ronald Callinger, Euclid, 2005, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ε. Σταμάτη), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Σχολή των Αθηνών, τοιχογραφία (λεπτομέρεια), Ραφαήλ, Βατικανό, Άγαλμα, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ
«Μὴ εἶναι βασιλικὴν ἀτραπὸν ἐπὶ γεωμετρίαν» (Ευκλείδης προς Πτολεμαίο).
ΚΕΙΜΕΝΑ
ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ, ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΒΙΒΛ. Α’)
* * *
Ο κόσμος είναι κόσμημα, τακτοποιημένο σύνολο, τάξη και αρμονία. Πρώτος ο Πυθαγόρας μίλησε για τον κόσμο, από το ρήμα κοσμώ. Για την εξήγηση του κόσμου δεν έπαψε να ενδιαφέρεται ο άνθρωπος, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, χωρίς να μπορέσει να καταλήξει σε οριστικά συμπεράσματα. Από τις πρώτες μυθολογικές θεωρίες, πέρασε στις λογικές και στις επιστημονικές θεωρίες.
Κοσμολογία είναι η περί κόσμου διδασκαλία, δηλαδή αφ’ ενός κοσμογονία, θεωρία προέλευσης και δημιουργίας του κόσμου, αφ’ ετέρου βιολογία, επιστήμη της ζωής και της εξέλιξης. Η κοσμολογία επομένως είναι η φιλοσοφία της φύσης, του συνόλου των όντων και φαινομένων του εξωτερικού κόσμου που προσεγγίζομε με τις αισθήσεις. Ο Αριστοτέλης προσδιόρισε πρώτος το περιεχόμενο της φυσικής φιλοσοφίας (Μετά τα Φυσικά, Ε1, 1025b25), μολονότι φυσικοί φιλόσοφοι, φυσιολόγοι είναι όλοι οι προσωκρατικοί.