Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ – NIKOLAJ KOPERNIK (COPERNICUS)
(Τορούν, Σιλεσία 1473 – Φρόμποργκ, Πολωνία 1543)
Διάσημος πολωνός αστρονόμος, γνώστης της ελληνικής και λατινικής, με σπουδές στα μαθηματικά και νομικά, στην αστρονομία, ιατρική και φιλοσοφία και διδακτορία στο κανονικό δίκαιο στη Φεράρα, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, καθολικός εφημέριος και «πρίγκιψ-επίσκοπος» της Warmia. Συνεργάτης της Βασιλικής Πρωσικής Δίαιτας για τη νομισματική μεταρρύθμιση, δικαστής και διπλωμάτης. Διατύπωσε την υπόθεση της περιστροφής της γης και των πλανητών γύρω από τον ήλιο, ερμηνεύοντας τα βασικά αστρονομικά φαινόμενα. Η διδασκαλία του, που ο ίδιος καθυστέρησε να εκδόσει λόγω του φόβου των αντιδράσεων, τροποποιώντας τη θεωρία του Πτολεμαίου, επανερχόμενη στην ιδέα του Αρίσταρχου του Σάμιου, αποτέλεσε καθοριστική στροφή στην ιστορία της σκέψης και της επιστήμης (Κοπερνίκεια ηλιοκεντρική επανάσταση).
Έργα: Περί της ανελίξεως των ουρανίων σωμάτων (1543), Commentariolius (1530), Narratio Prima (1540).
Βιβλιογραφία: Leop. Prowe, Nicolaus Copernicus, 1884, Μιχ. Ευγ. Αντωνιάδης, Ηλιοκεντρικό σύστημα και Κοπέρνικος, 1926, Thomas Kuhn, The Copernican revolution, Planetary astronomy in the development of western thought, 1957, Barb. Wienkowska, The scientific world of Copernicus, 1973, Josh. Sacolsky, Copernicus and modern astronomy, 2005, Νικ. Κυριακού, Χρύσανθος Νοταράς, ο αστρονόμος, 2007, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Σ. Χασάπη), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Άγνωστος, 1580, Rathaus, Thorn, Ο αστρονόμος Κοπέρνικος, Συνομιλία με το Θεό, πίνακας, Jan Matejko, 1873, Uniwersytetu Jagiellonskiego, Ανδριάντας, C. Godebski, Πανεπιστήμιο Κρακοβίας.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΝΙΚ. ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ, ΠΕΡΙ ΑΝΕΛΙΞΕΩΣ (ΠΡΟΛΟΓΟΣ)
* * *
Σχετικά με τον κόσμο, δύο προβλήματα μπορούμε να βάλομε. Το πρώτο, πως είναι φτιαγμένος ο κόσμος, το πρόβλημα της κατασκευής. Το δεύτερο, πως αλλάζει ο κόσμος, το πρόβλημα της λειτουργίας. Είναι προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοσμολογία (κόσμος, φύση, ύλη), η ανθρωπολογία (άνθρωπος, ψυχή, πνεύμα), η θεολογία (Θεός, κόσμος, άνθρωπος).
Στο πρόβλημα της κατασκευής μπαίνει το ζήτημα της ύλης, του υλικού. Η αρχική έννοια της ύλης άλλωστε είναι δένδρο, δάσος, ξυλεία, ξύλο, αντικείμενο για κατασκευή. Η ύλη είναι μια ουσία, ένα στερεό, ένα σώμα. Κάτι που γεμίζει το χώρο, έχει έκταση, έχει σχήμα. Η ύλη έχει προπαντός κίνηση. Η ύλη έχει ενότητα, οι φυσικές δυνάμεις έχουν ενότητα, υπάρχει ενότητα ύλης και ενέργειας.
Αλλά έχει και χαρακτήρα μεταφυσικό, είναι άμορφη, άπειρη, αόρατη (Πλάτων, Τίμαιος). Είναι αειδές και άμορφον, αόριστον, άγνωστος καθ’ αυτήν (Αριστοτέλης, Μετά τα φυσικά). Είναι το σταθερό υπόστρωμα της ουσίας, η “πρώτη υλη”, το δυνάμει ον, που μπορεί να μορφοποιηθεί, να γίνει “εσχάτη υλη”.
Η ύλη τέλος είναι μια φιλοσοφική κατηγορία που χρησιμεύει στο να υποδηλώνει την αντικειμενική πραγματικότητα, όπως τη δίδουν οι αισθήσεις, οι οποίες την αντιγράφουν, τη φωτογραφίζουν, την αντανακλούν, και που υπάρχει ανεξάρτητα από τις αισθήσεις (Lenin, Υλισμός και εμπειριοκρατισμός).
