Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ ΣΑΜΟΣΑΤΕΥΣ
(Σαμόσατα, Συρία περ. 120 – Αθήνα 180)
Ο επιφανέστερος σοφιστής και σατυρικός του β΄ αιώνα, σπούδασε τη ρητορική, ταξίδεψε στην Αντιόχεια, Μικρά Ασία, Ελλάδα, Μακεδονία, Ιταλία, Γαλατία, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και τέλειωσε τη ζωή του ως κρατικός αξιωματούχος στην Αίγυπτο. Στους διαλόγους και στα σατυρικά μυθιστορήματά του, καυτηριάζει τη δεισιδαιμονία, τη διαφθορά και την κενοδοξία των συγχρόνων του, προβάλλοντας το ελληνικό μέτρο και με τη γλώσσα και το ύφος του κατατάσσεται στους μεγάλους συγγραφείς της εποχής. Το έργο του, χαρακτηρίζεται από τον διαυγή και προσωπικό λόγο του, τον σκεπτικιστικό ορθολογισμό του και τη ζωντάνια του κειμένου του. Ο Λουκιανός αποτέλεσε πηγή γνώσεως και μιμήσεως στον καιρό του και αργότερα αγαπητό ανάγνωσμα, κατά την Αναγέννηση και τη νεότερη εποχή.
Έργα: Επιδεικτικοί λόγοι (Φάλαρις, Δίκη συμφώνων, Ζεύξις, Μυίας εγκώμιον, Δίκη φωνηέντων, Περί του ενυπνίου), Διάλογοι (Νεκρικοί διάλογοι, Θεών διάλογοι, Ενάλιοι διάλογοι, Εταιρικοί διάλογοι, έρωτες, περί ορχήσεως, Βίων πράσις, Φιλοψευδής, Ικαρομένιππος), Μυθιστορήματα (Αληθής ιστορία, Λούκιος ή Όνος), Επιστολαί (Πως δει ιστορίαν συγγράφειν, Αλέξανδρος ή ψευδομάντης, Περί της Πελεγρίνου τελευτής, Προς τον απαίδευτον και πολλά βιβλία ωνούμενον), Φιλοσοφικά.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Φλωρεντία (1496), T. Hemsterhays-J.F. Reitz, Άμστερνταμ (1743-1746), Loeb Classical Library, (1913-1967), 20 τόμ., Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήναι (1939), Μετάφραση Ι. Κονδυλάκη], Γ. Ζάκος, Χαρακτηρισμός του Λουκιανού του Σαμοσατέως, 1832, K.F. Hermann, Zur Charakteristik Lucians, 1849, Μ. Κρουαζέ, Δοκίμιο επί της ζωής και του έργου του Λουκιανού, 1882, Fr. Stockinger, Pädagogisches bei Lucian, 1921, Albin Lasky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, 1965, D.S. Richter, Lives and afterlives of Lucian of Samosate, 2005, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Δ. Μισυρλή), Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Ι.Αχ.).
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Οὐκ ἀν λάβοις παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος» (Λουκιανός, Νεκρικοί διάλογοι).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, ΝΕΚΡΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ (ΧΑΡΩΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΝΙΠΠΟΥ)
* * *
“Ο Φόϋερμπαχ δεν βλέπει, κατά συνέπεια, πως και η ίδια η “θρησκευτική διάθεση” είναι κοινωνικό προϊόν, και πως το αφηρημένο άτομο που αναλύει, στην πραγματικότητα ανήκει σε κάποια ορισμένη κοινωνική μορφή” (Marx, 7η θέση για τον Φόϋερμπαχ).
“Η βάση της αθρησκευτικής κριτικής είναι: ο άνθρωπος είναι εκείνος που κάνει τη θρησκεία, δεν είναι η θρησκεία που κάνει τον άνθρωπο… Ο άνθρωπος είναι ο κόσμος του ανθρώπου, το κράτος, η κοινωνία. Αυτό το κράτος, αυτή η κοινωνία γεννούν τη θρησκεία, αντίστροφη συνείδηση του κόσμου, γιατί είναι αυτοί οι ίδιοι ένας κόσμος απ’ την ανάποδη. Η θρησκεία είναι η γενική θεωρία αυτού του κόσμου το εγκυκλοπαιδικό του κεφάλαιο, η λογική του κάτω από λαϊκή μορφή, το πνευματικό του ζήτημα τιμής, ο ενθουσιασμός του, η ηθική του επικύρωση, το επίσημο συμπλήρωμά του, η παρηγοριά του και η δικαίωσή του. Είναι η φανταστική πραγματοποίηση του ανθρώπινου όντος, γιατί το ανθρώπινο ον δεν έχει αληθινή πραγματικότητα. Το ν’ αγωνίζεται κανείς ενάντια στη θρησκεία είναι λοιπόν ν’ αγωνίζεται έμμεσα ενάντια σ’ αυτόν εκεί τον κόσμο, που η θρησκεία του είναι το πνευματικό άρωμα.
Η θρησκευτική θλίψη είναι, για ένα μέρος, η έκφραση ενάντια στην πραγματική θλίψη και, για ένα άλλο, η διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική θλίψη. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεζομένου πλάσματος η ψυχή ενός κόσμου χωρίς καρδιά όπως είναι το πνεύμα των κοινωνικών συνθηκών απ’ όπου το πνεύμα αποκλείεται. Είναι το όπιο του λαού.
Η κατάργηση της θρησκείας σαν απατηλής ευτυχίας του λαού είναι η απαίτηση που διατυπώνει η πραγματική του ευτυχία… Είναι πρώτ’ απ’ όλα το έργο της φιλοσοφίας, που είναι στην υπηρεσία της ιστορίας, μια που καταγγέλθηκε η ιερή μορφή της αυτο-αλλοτρίωσης του ανθρώπου, να ξεσκεπάσει την αυτο-αλλοτρίωση στις μη ιερές μορφές της. Η κριτική του ουρανού μεταβάλλεται από κει σε κριτική της γης, η κριτική της θρησκείας σε κριτική του δικαίου, η κριτική της θεολογίας σε κριτική της πολιτικής” (Μarx, Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου).