Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου *
Ενώ περίπου οι μισοί άνθρωποι στη Γη ζουν ήδη κάτω από το όριο φτώχειας, φέτος θα βρεθούμε μπροστά στην πιο βαθιά βύθιση της ανθρωπότητας στην πείνα και την ακραία φτώχεια στην ιστορία μας, πολύ πιο κάτω δηλαδή και από αυτό το «όριο φτώχειας», όπως το ορίζουν οι διεθνείς οργανισμοί. Οποιεσδήποτε πρόοδοι έγιναν παγκοσμίως για την καταπολέμηση της φτώχειας στη διάρκεια των τελευταίων 25 ετών θα εκμηδενιστούν και η κατάσταση θα επιδεινωθεί βάναυσα. Οι λόγοι; Η συνεχιζόμενη ανάγκη εξυπηρέτησης ενός τρομακτικού χρέους, η εκτίναξη των ανισοτήτων, η πανδημία και η αύξηση της τιμής των τροφίμων και της ενέργειας ως αποτέλεσμα του ουκρανικού.
Τη δραματική αυτή προειδοποίηση, αλλά και μια σειρά ριζοσπαστικών προτάσεων για να αποτραπεί το κακό, έκανε μια από τις παλιότερες, μεγαλύτερες και πιο αναγνωρισμένες οργανώσεις κατά της παγκόσμιας φτώχειας, η Oxfam, σε έκθεσή της που έδωσε στη δημοσιότητα, ενόψει των συνόδων των G20, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ τις επόμενες δύο εβδομάδες.
Πρώτα κρίση, μετά καταστροφή
Η έκθεση, με τον τίτλο «Πρώτα κρίση, μετά καταστροφή» (First Crisis, Then Catastrophe) αναφέρει ότι στα τέλη του 2022 θα αυξηθεί δραματικά, κατά περισσότερο από 250 εκατομμύρια, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε ακραία φτώχεια, φτάνοντας τα 860 εκατομμύρια και των ανθρώπων που δεν τρέφονται επαρκώς σε 827 εκατομμύρια.
Μιλάμε βέβαια, όπως ήδη αναφέραμε, μόνο για την ακραία φτώχεια και τον υποσιτισμό. Γιατί στην πραγματικότητα, περίπου η μισή ανθρωπότητα, 3,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι, αναμένεται ότι θα ζήσουν φέτος κάτω από το όριο φτώχειας (5,5 δολάρια την ημέρα) κατά την Oxfam.
O συνδυασμός της πανδημίας -που παρατείνεται εξαιτίας της άνισης πρόσβασης στα εμβόλια- και των επιπτώσεων της ουκρανικής κρίσης -αύξηση ρεκόρ τιμών σιτηρών και ενέργειας- απειλεί να οδηγήσει ακόμα 250 εκατομμύρια ανθρώπους σε ακραία φτώχεια. Πρέπει να μη γίνει κάτι τέτοιο, τονίζει η Oxfam, που δηλώνει ότι είναι απαράδεκτοι και ψευδείς οι ισχυρισμοί των κυβερνήσεων ότι δεν έχουν τα μέσα να βγάλουν την ανθρωπότητα από τη φτώχεια και την πείνα και να εξασφαλίσουν την υγεία και την ευημερία της.
Προτάσεις για την αποτροπή της καταστροφής
Τα μέτρα που πρέπει και μπορούν άμεσα να ληφθούν, σύμφωνα με την Oxfam, περιλαμβάνουν την ακύρωση του χρέους των φτωχοποιημένων κρατών -που έτσι κι αλλιώς δεν θα πληρωθεί- και τη φορολόγηση των τεράστιων κερδών των μεγάλων εταιρειών και του πλούτου των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Χωρίς τέτοια μέτρα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί η περαιτέρω επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομικής καχεξίας και ανισότητας, εξαιτίας της αύξησης του κόστους των τροφίμων και της ενέργειας.
Οι στατιστικές του θανάτου
Ήδη πριν ξεσπάσει το ουκρανικό η Παγκόσμια Τράπεζα υπολόγιζε ότι η πανδημία και οι εντεινόμενες ανισότητες θα αυξήσουν τον αριθμό των ακραία φτωχών κατά 198 εκατομμύρια το 2022. Στηριζόμενη στην έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Κέντρου για την Παγκόσμια Ανάπτυξη, η Oxfam εκτιμά τώρα ότι μόνο οι ανερχόμενες τιμές των τροφίμων θα προσθέσουν 65 εκατομμύρια στους ακραία φτωχούς φέτος. Η συνολική αύξηση του αριθμού των ακραία φτωχών, που ζουν με λιγότερο από 1,9 δολάρια ημερησίως, θα φτάσει τα 263 εκατομμύρια, ένας αριθμός που ισοδυναμεί με το άθροισμα του πληθυσμού της Ισπανίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας.
Η τρομακτική αυτή προοπτική μας κάνει να αρρωσταίνουμε ακόμα περισσότερο, γιατί ξέρουμε ότι ταυτόχρονα, τρισεκατομμύρια δολάρια έχουν πάει σε μια πολύ περιορισμένη ομάδα ανθρώπων που δεν έχουν κανένα συμφέρον να σταματήσουν αυτή τη διαδικασία, υπογράμμισε, παρουσιάζοντας την έκθεση, η επικεφαλής της Oxfam.
Παράλληλα με την ακραία φτωχοποίηση, παρατηρείται τώρα, σύμφωνα με την έκθεση, η πιο μεγάλη αύξηση του πλούτου των δισεκατομμυριούχων που σημειώθηκε ποτέ στην ιστορία. Οι μεγάλες επιχειρήσεις μοιάζουν να εκμεταλλεύονται το πληθωριστικό περιβάλλον για να αυξήσουν τα κέρδη τους εις βάρος των καταναλωτών. Η αύξηση των τιμών και των περιθωρίων (margins) της ενέργειας οδήγησε σε επίπεδα ρεκόρ τα κέρδη των πετρελαϊκών εταιρειών. Οι επενδυτές περιμένουν τις εταιρείες τροφίμων να γίνουν γρήγορα όλο και πιο κερδοφόρες καθώς αυξάνονται οι τιμές των τροφίμων. Ταυτόχρονα, οι χώρες χαμηλού εισοδήματος, που είδαν ήδη τα συναλλαγματικά τους αποθέματα να μειώνονται εξαιτίας της ανάγκης αντιμετώπισης του κορονοϊού και της αποπληρωμής τοκοχρεωλυσίων, εξαρτώνται από μια φούχτα χωρών που εξάγουν σιτηρά. Η έκθεση υπογραμμίζει το τρωτό και την ανισότητα των παγκόσμιων συστημάτων τροφής και ενέργειας.
Το φάσμα του λιμού
Καθώς αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα με απότομες αυξήσεις τού κόστους ζωής, έχοντας να διαλέξουν ανάμεσα στο να φάνε ή να ζεσταθούν ή να πληρώσουν ιατρικές δαπάνες, εκατομμύρια άνθρωποι, που ήδη υποφέρουν από κακή σίτιση και άλλα προβλήματα, θα αντιμετωπίσουν τώρα και την πιθανότητα μαζικής πείνας ή άλλων μορφών στέρησης, τονίζει η έκθεση της Oxfam.
Δεν χρειάζεται άλλωστε η έκθεση. Η καθημερινή ειδησεογραφία είναι από τώρα γεμάτη από τα προβλήματα πείνας που αντιμετωπίζουν χώρες όπως η Υεμένη, το Αφγανιστάν, η Αίγυπτος, ο Λίβανος, η Λιβύη, το Σουδάν, η Συρία, η Παλαιστίνη, η Σρι Λάνκα και τμήματα της Ανατολικής Αφρικής, με επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα την κλιματική αλλαγή με τις παρατεταμένες και ασυνήθιστα έντονες ξηρασίες που πλήττουν την τελευταία. Μόνο στην Ανατολική Αφρική, 28 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν κίνδυνο ακραίας πείνας καθώς δέχονται τις επιπτώσεις του ουκρανικού.
Η θηλιά του χρέους
Μια σειρά κυβερνήσεων είναι κοντά στη χρεοκοπία και είναι αναγκασμένες να μειώνουν δραστικά τις δημόσιες δαπάνες για να πληρώσουν τους πιστωτές και να εισάγουν τρόφιμα και καύσιμα, υπογραμμίζει η έκθεση της Oxfam.
Φέτος, οι φτωχότερες χώρες του πλανήτη πρέπει να πληρώσουν 43 δισ. δολάρια σε αποπληρωμή χρέους, ένα ποσό που θα μπορούσε να καλύψει το κόστος της εισαγωγής τροφίμων, με τους φτωχότερους να πλήττονται περισσότερο. Σύμφωνα με το ΔΝΤ το κόστος της τροφής αντιπροσωπεύει το 40% της καταναλωτικής δαπάνης στην Υποσαχάρια Αφρική, διπλάσιο ποσοστό από τις αναπτυγμένες χώρες. Αλλά ανάλογη ανισότητα εμφανίζεται και στο εσωτερικό των αναπτυγμένων χωρών, όπως οι ΗΠΑ, όπου το φτωχότερο 20% ξοδεύει τέσσερις φορές μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός του σε τρόφιμα από το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού.
H αύξηση των τιμών πιέζει περαιτέρω την αγοραστική δύναμη των μισθών, με ιδιαίτερα σκληρές επιπτώσεις στις γυναίκες, που αγωνίζονται να βρουν πληρωμένη απασχόληση, έχοντας ήδη υποστεί πολύ μεγάλες απώλειες θέσεων εργασίας λόγω της πανδημίας.
Ολόκληρες χώρες σπρώχνονται βίαια στη φτώχεια, υπογραμμίζει η έκθεση της Oxfam. Η covid-19 έπληξε τα οικονομικά όλων των κυβερνήσεων, αναγκάζοντάς τες σε έξτρα δαπάνες, όμως οι οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι χώρες του Νότου είναι μεγαλύτερες γιατί δεν τους επετράπη να έχουν ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια και τώρα αναγκάζονται να υιοθετήσουν μέτρα λιτότητας.
Ανάγκη φορολόγησης
Η Oxfam παρατηρεί ότι στη διάρκεια της πανδημίας ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων εκτοξεύθηκε, αυξανόμενος περισσότερο από ό,τι στο σύνολο των προηγούμενων 14 ετών. Παρά το γεγονός αυτό και παρά την αύξηση λόγω πανδημίας των κρατικών δαπανών, οι κυβερνήσεις -με ελάχιστες εξαιρέσεις- απέφυγαν να αυξήσουν τη φορολογία των πλουσιότερων.
Όπως υπογραμμίζει η έκθεση «ένας ετήσιος φόρος πλούτου, που να αρχίζει από το 2% για τους εκατομμυριούχους και να φτάνει το 5% για τους δισεκατομμυριούχους θα μπορούσε να αποδώσει 2,52 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, δηλαδή αρκετά για να βγουν 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι από την πείνα, να παραχθούν αρκετά εμβόλια για όλο τον κόσμο και να δοθεί πλήρης ιατροφαρμακευτική και κοινωνική κάλυψη σε όλους τους κατοίκους των χωρών μικρού και μεσαίου εισοδήματος».
Οι συντάκτες της έκθεσης απορρίπτουν τις απόψεις ότι οι κυβερνήσεις δεν έχουν τα χρήματα ή τα μέσα να βγάλουν όλους τους ανθρώπους από τη φτώχεια και την πείνα και να εξασφαλίσουν την υγεία και ευημερία τους. Αυτό που λείπει είναι η οικονομική φαντασία και η πολιτική βούληση. Μια τέτοια έλλειψη, όμως, είναι ασυγχώρητη τώρα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή της ιστορίας, με μια τέτοια κλίμακα ανθρώπινης οδύνης και ανισότητας, που χειροτερεύει από πολλαπλές παγκόσμιες κρίσεις.
Η Oxfam ζητά από τους G20, την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να προχωρήσουν άμεσα στη διαγραφή των χρεών και την αύξηση της βοήθειας προς τις φτωχότερες χώρες, δρώντας από κοινού για να προστατεύσουν τους απλούς ανθρώπους από μια καταστροφή που μπορεί να αποφευχθεί.
Ανάγκη για ένα Παγκόσμιο Σχέδιο Σωτηρίας
Για να αποφευχθεί η ταχεία αποδόμηση των προόδων στη μείωση της φτώχειας των τελευταίων 25 χρόνων και να προστατευθούν οι πιο ευάλωτοι από της σκληρές συνέπειες της σύγκλισης μιας έκτακτης υγειονομικής κατάστασης, της εκτόξευσης της ανισότητας και της αύξησης των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας που προκαλεί το ουκρανικό, η Oxfam ζητά ένα «παγκόσμιο οικονομικό σχέδιο σωτηρίας», από τους G20, την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ που θα περιλαμβάνει:
- Τη θεσμοθέτηση ενός εφάπαξ και μονίμων φόρων στη περιουσία, ώστε να χρηματοδοτηθεί μια δίκαιη και βιώσιμη ανάκαμψη από την πανδημία. Η Αργεντινή π.χ. υιοθέτησε μια εφάπαξ εισφορά (τον «φόρο των εκατομμυριούχων»), που απέδωσε περί τα 2,4 δισ. δολάρια.
- Τον τερματισμό της κερδοσκοπίας της κρίσης, εισάγοντας φορολογία στα υπερκέρδη για να συλληφθούν τα αστρονομικά κέρδη μεγάλων εταιρειών σε όλες τις βιομηχανίες. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Oxfam, μια τέτοια φορολογία μόνο στις 32 υπερκερδοφόρες πολυεθνικές θα μπορούσε να αποδώσει 104 δισ. δολάρια το 2020
- Ακύρωση όλων των αποπληρωμών χρέους για όλες τις χώρες που χρειάζονται επείγουσα βοήθεια τώρα. Η ακύρωση του χρέους θα απελευθέρωνε περισσότερα από 30 δισ. δολάρια κεφαλαίων που χρειάζονται ζωτικά 33 χώρες που αντιμετωπίζουν αδυναμία αποπληρωμής χρέους και κίνδυνο χρεοκοπίας (debt distress).
- Χρηματοδότηση της βοήθειας στην Ουκρανία και της περίθαλψης προσφύγων με νέα χρηματοδότηση και όχι με χρήση πόρων που προορίζονται για τις κρίσεις στις φτωχότερες χώρες
- Επανατοποθέτηση τουλάχιστον 100 δισ. δολαρίων Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων (SDR), χωρίς να επιβαρυνθούν οι χώρες με νέο χρέος ή επιβολή μέτρων λιτότητας. Οι G20 έχουν υποσχεθεί να παράσχουν 100 δισεκατομμύρια δολάρια ανακυκλωμένων SDR, αλλά μέχρι τώρα έχουν παρασχεθεί μόνο 36 δισ. Μια νέα έκδοση SDR πρέπει να αντιμετωπισθεί και να διατεθούν στη βάση των αναγκών των χωρών μάλλον παρά στα μερίδια των χωρών στο ΔΝΤ
- Να αναληφθεί δράση για την υπεράσπιση των λαών από τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων και να δημιουργηθεί ένα Παγκόσμιο Ταμείο Κοινωνικής Προστασίας για τη βοήθεια των φτωχότερων κρατών ώστε να παράσχουν ασφάλεια εισοδήματος στους πληθυσμούς τους και να διατηρήσουν αυτές τις υπηρεσίες σε καιρούς έντονης κρίσης.
(*) Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος