Με το ξεκίνημα των δράσεων της Μουσικής Ακαδημίας Κρήτης, ο Γιώργος Κλάδος, εκείνος ο δήμαρχος που δεν ήθελε να γίνει Υπουργός Πολιτισμού, ξεκίνησε από τα Ανώγεια κι έφτασε στη Ρηγίλλης, στο νούμερο 17, όπου συνάντησε τον Μάνο Χατζιδάκι στο σπίτι του. Επί λέξει, όπως διηγιόταν ο Μάνος, του είπε:
Εγώ δημαρχεύω σε ένα ορεινό χωριό της Κρήτης. Έχω λίγα χρήματα για τον πολιτισμό στο ταμείο του δήμου, ήρθα να σου τα εμπιστευθώ και να αποφασίσεις εσύ αν θα κάνεις κάτι στα Ανώγεια. Εκτός από τα χρήματα, έχω τη διαβεβαίωση των κατοίκων του χωριού, επειδή οι υποδομές είναι υποτυπώδεις, ότι θα δώσει κάθε σπίτι ένα δωμάτιο να φιλοξενηθούν καλεσμένοι των γιορτών για όσο αυτές διαρκέσουν!
Και ο Διονύσης Σαββόπουλος βρέθηκε εκεί, δίνοντας μια συναυλία εκτός προγράμματος των γιορτών, συνοδεία της τότε Οπισθοδρομικής Κομπανίας!
Ίσως η πιο αστεία ιστορία από τις Μουσικές Γιορτές Ανωγείων: επρόκειτο να τερματιστούν με μια μεγάλη συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου, όπως και έγινε! Τραγούδησαν ο Γιάννης Κούτρας και άλλοι ερμηνευτές κάποιους πιο λόγιους κύκλους τραγουδιών του Μικρούτσικου. Μόνο που έγινε και κάτι άλλο! Λίγα μέτρα παραδίπλα από το ανοιχτό θέατρο που δινόταν η συναυλία, ένας Ανωγειανός χωρικός είχε δέσει τον γάιδαρο του! Τη στιγμή, λοιπόν, που ακουγόταν το έργο τάδε για φωνή, κόρνο, τρομπέτα και ξέρω γω τι άλλο, ο γάιδαρος άρχισε να… γκαρίζει και το κοινό, όπως ήταν αναμενόμενο, να…γελάει! Μπράβο, αναφώνησε ο Μάνος Χατζιδάκις, απευθυνόμενος με χιούμορ στο ζωντανό, προξενώντας ακόμη περισσότερο το γέλιο του κοινού! Την επόμενη, στο μεϊντάνι, την πλατεία του χωριού, όλοι μιλούσαν για το έργο του Θάνου Μικρούτσικου για μια φωνή, ένα κόρνο, μία τρομπέτα και… έναν γάιδαρο!
Το παρόν είχε δώσει και ο συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης, άξιος συνάδελφος και φίλος του Χατζιδάκι, ο οποίος εκλήθη να δώσει τη δική του μουσικολογική διάλεξη! Μόνο ο Μίκης Θεοδωράκης δε μπόρεσε να παραστεί, δηλώνοντας σε μία επιστολή που έστειλε, απασχολημένος με μια μουσική που έγραφε για την Επίδαυρο.
Όταν αδιάκοπα ζεις καθημερινά την αθλιότητα των Αθηνών, με την επίσημη αστική διάβρωση της, τότες η άνοδος των Ανωγείων είναι περίπου άνοδος των Ηλυσίων Πεδίων. Κι όταν η Τέχνη η σοβαρή, η επίσημη και η ντελαλημένη, γίνεται Τέχνη για νεκρούς, για επιτήδειους κι εχθρούς, για σαρκοβόρους ατάλαντους, Τέχνη για συνδικάτα εγκλήματος, για αρρώστους και αναπήρους, τότες η Λύρα η Κρητική, με τις βαθιές της ρίζες, φαντάζει αθάνατη πηγή με άγιο νερό που ξεδιψάει τους αιώνες…
Αυτά είπε ο Μάνος Χατζιδάκις τον Ιούλιο του 1979 στο κοινό των Μουσικών Γιορτών Ανωγείων κι ύστερα πήρε μαζί με τους συνεργάτες του από το Τρίτο Πρόγραμμα την απογευματινή πτήση και επέστρεψαν από το Ηράκλειο στην Αθήνα.
Ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις σε ένα από τα “Σχόλια του Τρίτου” προγράμματος της ΕΡΤ που ήταν διευθυντής εκείνη την περίοδο, περιγράφει με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο την σημασία των εκδηλώσεων αυτών:
«Άνοδος Ανωγείων σημαίνει, εξ Ηρακλείου σεβαστή απόσταση κι ένα ξεδίπλωμα φανταστικής ενδοχώρας, πού τήνε λούζουν αφρικανικοί αγέρηδες κι ένα ατελείωτο μεσογειακό φως. Μια ανοδική πορεία πού όταν σταθείς, βλέπεις τους κάμπους να χύνονται ασταμάτητα στις θάλασσες και τα βουνά τ’ αντικρινά, ερωτικά ν’ ασπάζονται τον ίσκιο σου. Κι Αγώνες Λύρας πάει να πει, συνάθροιση Λυράρηδων από παντού της χώρας σ’ ένα χωρίς διάλειμμα ευγενικό αγώνισμα πού αρχίζει πέντε τ’ απόγευμα και πού τελειώνει πέρ’ απ’ τις μια, μετά το μεσονύχτι. Και μες σ’ αυτό, το ξέσπασμα τ’ ομαδικό, επιβραβεύεται αυτός, πού με τη μαστοριά και το βαθύ του αίσθημα, θα ξεδιπλώσει τους αυτοσχέδιους μαιάνδρους, πού θα περιέχουν την παράδοση ολοζώντανη, ενώ συγχρόνως θα στοχεύει και τα μελλοντικά. Θ’ αποκαλύπτει μυστικά. Τα Ανώγεια ζούνε για δυο μέρες μια μουσική εμπειρία μοναδική. Χωρίς επίσημους και τελετές, χωρίς λογύδρια εθνικά, μες στην πλατεία του χωριού, παρουσιάζεται ολόγυμνη ή φαντασία, ή έμπνευση κι ή μουσική ευαισθησία ενός ολόκληρου λαού. Του κρητικού λαού. Κι ενός νησιού. Της Κρήτης. Όταν αδιάκοπα ζεις καθημερινά την αθλιότητα των Αθηνών, με την επίσημη αστική διάβρωση της, τότες ή άνοδος των Ανωγείων είναι περίπου άνοδος των Ηλυσίων Πεδίων.
Κι όταν ή Τέχνη ή σοβαρή, ή επίσημη και ή ντελαλημένη, γίνεται Τέχνη για νεκρούς, για επιτήδειους και εχθρούς, για σαρκοβόρους ατάλαντους, τέχνη για συνδικάτα εγκλήματος, γι’ αρρώστους κι αναπήρους, τότες ή Λύρα ή Κρητική, με τις βαθιές της ρίζες, φαντάζει αθάνατη πηγή με άγιο νερό πού ξεδιψάει τους αιώνες.
Στ’ Ανώγεια όλα είναι αληθινά. Δεν υπάρχουνε πλαστικά, ούτε υποκατάστατα. Υπάρχει πέτρα, ξύλο, χρώμα και πράσινο της Γης. Ευγένεια από τη φύση κι όχι από σκοπιμότητα. Νερό και υφαντά, με ύφανση δύσκολη και μπλεγμένη, αλλά με ένα αποτέλεσμα, θάλεγα, θεϊκά απλό. Υπάρχουνε οι κάτοικοι, εντατικά γραμμένοι, λες κι ήρθαν στον κόσμο χτες. Υπάρχει και ή φωνή τους. Περήφανα κι όχι αδιάκριτα δυνατή. Για ν’ ακουστεί στην αντικρινή πλαγιά, στην παρακάτω χώρα και στα δυο άκρα του νησιού. Στ’ Ανώγεια υπάρχει ή Κρητική ματιά, πού λέει ό Καζαντζάκης. Ή εκ βαθέων δύναμη, ή από Θεού – πού λεν οι Χριστιανοί. Μόνο στην Κρήτη λειτουργεί τόσο δραματικά παρούσα ή μνήμη, και επιλέγει το ουσιαστικό για να το σπείρει στο Μέλλον.
Τ’ Ανώγεια έχουν και ένα δήμαρχο πού δεν το περιμένεις. “Ένα δήμαρχο πού δεν φιλοδοξεί να γίνει Υπουργός Πολιτισμού. Άλλα πού έχει πολύ μεγαλύτερη σχέση με τον Πολιτισμό από όση έχει ολόκληρο το Υπουργείο πού ανέφερα. Δικό του τ’ όνειρο για τους Αγώνες Λύρας – και να πού φέτος γίνονται οι δεύτεροι.
Εκείνο πού έχει σημασία είναι να στρέψουμε τη μουσική παιδεία μας έξω από το λάθος των Ωδείων και των ηλιθίων μουσικών, πού δίνουν μια απελπιστική εικόνα γι’ αυτό πού συνηθίσαμε να ονομάζουμε Μουσική. Και οι Αγώνες Λύρας αποτελούν μιαν ελπιδοφόρα αρχή και ένα κέντρισμα στο μέλλον να συνηθίσουμε ν’ ακούμε Μουσική, όχι αισθηματικά, όπως γινόταν ως τα σήμερα, αλλά με την καρδιά μαζί και με το νου. Να μάθουμε να παρακολουθούμε την μελωδική ανάπτυξη σαν μια ιδέα πού ξεδιπλώνεται αποκαλυπτικά και μας αφορά βαθύτατα και σαν ‘Έλληνες και σαν πολίτες του σήμερα. Να μάθουμε ν’ ακούμε Μουσική κι όχι σοβαροφανείς αμηχανίες ή ατάλαντες συμφωνικές σοβαροφάνειες. Οι Αγώνες Λύρας στ’ Ανώγεια είναι μια Ελληνική αρχή, για Μουσική.”
Μάνος Χατζιδάκις (Κυριακή, 13 Αυγούστου 1978)