Ο Ιωάννης Κονδυλάκης στο πασίγνωστο έργο του «Ο Πατούχας» περιγράφει ως εξής την εικόνα μικρού χωριού στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη τον 19ο αιώνα.
Οι Τούρκοι είχον ιδιαίτερα καφενεία και εις τα Χριστιανικά μετέβαινον μόνον δια να εύρουν ό,τι δεν εύρισκον εις τα δικά των, τον οίνον. Τας καθημερινάς λοιπόν ο Σμυρνιός ήνοιγεν επί τινας ώρας την καφεταρίαν, όσον ήρκει δια να ποτίση τους πελάτας του, κατά δε τας άλλας ώρας επότιζε τα δέντρα του και εκαλλιέργει τους αγρούς του. Ενώ δε ειργάζετο, εσκέπτετο πολλάκις ότι ΔΕΝ ΕΓΙΝΟΝΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΜΟΝΟΝ ΜΕ ΤΑ ΤΟΥΦΕΚΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΑΣ ΔΙΚΕΛΛΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΛΑΔΕΥΤΗΡΙΑ, ΜΕ ΤΟΝ ΠΗΧΥΝ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΚΑΝ. Και η φιλοπονία των Χριστιανών της Κρήτης, καθ’ όν χρόνον οι πλείστοι εκ των Τούρκων εσήποντο εις την αργίαν και την αβελτηρίαν, ήτο επανάστασις, χρονία μάλιστα επανάστασις, υπονομεύουσα την τουρκοκρατίαν, βραδέως μεν, αλλ’ αδιακόπτως και ασφαλώς.
Τρανήν δε τούτου απόδειξιν είχε προ των οφθαλμών του.
Προ της επαναστάσεως του ’21τα καλλίτερα και τα πλείστα των κτημάτων του χωριού ανήκον εις Τούρκους, αυθαιρέτως κατά το πλείστον αποκτηθέντα. Έπειτα όμως, όταν έπαυσε το δίκαιον της βίας και οι Χριστιανοί εξησφάλισαν μικράν τινά δικαιοσύνην εκ μέρους της κυβερνήσεως, κατώρθωσαν δια της εργασίας να ανακτήσωσιν μέγα μέρος της γης, εκτοπίζοντες βαθμηδόν τους Τούρκους, εκ των οποίων τινές, μη έχοντες πλέον περιουσίαν και μη δυνάμενοι να ζώσιν, όπως άλλοτε, εκ των κόπων των ραγιάδων, είχον αρχίσει να μεταναστεύουν εις την πόλιν. Ούτω δε, ενώ ο τουρκικός πληθυσμός ωλιγόστευε και εξηυτελίζετο βαθμηδόν, ο χριστιανικός τουναντίον ηύξανε κατ’ αριθμόν και δύναμιν. Ο Σμυρνιός προέβλεπεν ότι πολύ ταχέως θ’ ανεστρέφοντο οι όροι, και οι Τούρκοι, εις τα κτήματα των οποίων ειργάζοντο μέχρι τούδε οι Χριστιανοί, ως εργάται ή οι συμμισατόροι, θα ευρίσκοντο εις την ανάγκην ν’ αποδώσουν τα ίσα, γινόμενοι εργάται και υπόμισθοι των πρώην εργατών και των πρώην δούλων.
Επειδή δ’ εκτός του μεγάλου πόθου να ίδη την πατρίδα του ελευθέραν, είχε και τον πόθον να ίδη το χωριό του χωρίς Τούρκους, εφαντάζετο ότι έκαστον κτύπημα της δικέλης του ήτο κτύπημα επί των νώτων των απερχομένων.
Η σύγκρισις των ανωτέρω με τα όσα συμβαίνουν τώρα στην Κύπρο είναι τουλάχιστον αποκαρδιωτική. Κατά χιλιάδες Έλληνες Κύπριοι έλκοντες την καταγωγήν από την κατεχόμενη πατρίδα τους, ξεπουλούν την πατροπαράδοτη γη (ποτισμένη με ιδρώτα και αίμα) στους εισβολείς-κατακτητές.
Ο καθείς μπορεί να επικαλεστεί ποικίλους λόγους για να ερμηνεύσει ή να δικαιολογήσει αυτήν την κίνηση. Έναντι όμως της μνήμης, των γονέων και αδελφών μας που έπεσαν μαχόμενοι για να διατηρήσουν την Ελληνικότητα και ελευθερία της Κύπρου, δεν υπάρχει δικαιολογία.
Και είναι κρίμα που δεν υπάρχει στις ηγεσίες μας στοιχειωδώς η ευστροφία και προνοητικότης του ταπεινού ταβερνιάρη Σμυρνιού……
Νίκος Ερ. Ιωάννου
ιατρός καρδιολόγος
