ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΑΝΟΥΣΟΣ Γ.ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ
Η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη ξέφυγε από το ρεύμα του επαναστατικού και ανατρεπτικού κομουνισμού και λειτούργησε στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας.
“Πρόκειται ουσιαστικά για την γνωστή διαπάλη Μπερνστάιν και Κάουτσκι στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.”
Η Σοσιαλδημοκρατία στην μεταπολεμική Ευρώπη αντιπροσώπευσε τους εργαζόμενους των Ευρωπαϊκών βιομηχανιών, και πρωτοστάτησε για την δημιουργία κράτους πρόνοιας στην Ευρώπη.
Στις ημέρες μας η σοσιαλδημοκρατία υιοθέτησε πλήρως τα προτάγματα του νεοφιλελευθερισμού. Το είδαμε και στην Ελλάδα με το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη, να ανταγωνίζεται στον νεοφιλελευθερισμό την Ν.Δ, αλλά και την σκληρή νεοφιλελεύθερη πολιτική του Γιώργου Α. Παπανδρέου. Δημοσιεύουμε απόσπασμα δοκιμίου του καθηγητή πολιτικής επιστήμης κ. Κώστα Μελά για την ιστορική μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας.
«Σήμερα τα ιστορικά εργατικά κόμματα της Δύσης βιώνουν μία ακόμα κρίση, που τώρα όμως αγγίζει τον πυρήνα της ιστορικής τους ταυτότητας Η φάση του νέο αναθεωρητισμού χαρακτηρίζεται από την προσχηματική αδυναμία να προσδιοριστεί με ακρίβεια η σχέση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων με τον καπιταλισμό. Βρίσκονται στη φάση όπου περιορίζουν την μεταρρυθμιστική τους πολιτική σε εσωτερικές αλλαγές του καπιταλισμού σε ένα τετράγωνο πλαίσιο που τις πλευρές του αποτελούν οι οικονομικές έννοιες της ανταγωνιστικότητας, αποδοτικότητας , ευλυγισίας και ιδιωτικοποίησης. Παράλληλα διατυπώνεται και μια κάποια επίκληση ηθικών αρχών περί ελευθερίας και σε λιγότερες περιπτώσεις περί δίκαιης κοινωνίας. . Οι περιορισμοί αυτοί δεν μπορεί να εκφραστεί σε ένα ιδεολογικό και θεωρητικό λόγο διαφορετικό από αυτόν του οικονομικού φιλελευθερισμού εκτός από τη διέξοδο της επίκλησης ορισμένων αξιών του πολιτικού φιλελευθερισμού όπως αυτός διαμορφώθηκε την εποχή της μαζικοδημοκρατίας. Τα κόμματα αυτά δεν είναι σε θέση να πουν συνειδητά προς τα πού θέλουν να οδηγήσουν το σύστημα, εκτός εκείνων των κομμάτων που είναι σε χώρες σχετικά καθυστερημένες και επιδιώκουν να τις προσαρμόσουν στο επίπεδο των πιο προηγμένων όπως η Ελλάδα , η Ισπανία και η Πορτογαλία. Συνολικά, ο νέος αναθεωρητισμός δείχνει να γνωρίζει τι θέλει να εγκαταλείψει αποδεχόμενος πλήρως την οικονομική λογική του συστήματος , αλλά δεν μπορεί να προσδιορίσει πού θέλει να πάει, δεδομένου ότι έχει εγκλωβιστεί στις σημερινές δυνατότητες του καπιταλισμού και δεν μπορεί να σκεφτεί κάτι πέραν αυτών. Ακόμη περισσότερο ίσως να μην μπορεί να προσδιορίσει επειδή δεν υπάρχει κάτι να προσδιορίσει στο πλαίσιο της ακολουθούμενης λογικής του. Το αδιέξοδο είναι συνηθισμένη κατάληξη πολλών πολιτικών επιλογών στο παρελθόν και ως εκ τούτου και στο παρόν και στο μέλλον. Καθίσταται εμφανές ότι η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει , ως τέτοια , κάνοντας απλά κριτική στον άλλο πυλώνα του συστήματος τους χριστιανοδημοκράτες-λαϊκά κόμματα , απλά και μόνο για λόγους εκλογικής τακτικής. Στην πραγματικότητα παρακολουθούμε την αργή έκλειψη του σοσιαλδημοκρατικού / σοσιαλιστικού προτάγματος από την προοδευτική ευρωπαϊκή πολιτική. Σήμερα το σοσιαλιστικό πρόταγμα το συναντάμε ως ιδεοληψία, δημαγωγία ή νοσταλγία. Και πάντα ως απογοήτευση. 2. Παρατηρώντας στην ιστορική διαδρομή την πορεία και την εξέλιξη των αριστερών / σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων μπορούμε αβίαστα να συνάγουμε ότι συνδέεται αποφασιστικά με την ιστορική φάση ανάδειξης του βιομηχανικού καπιταλισμού στην Κεντρική Ευρώπη και την μαζική και συγκεντρωμένη εργατική τάξη μέσα στους χώρους παραγωγής. Η σοσιαλδημοκρατία ευδοκίμησε σε ορισμένους κοινωνικούς σχηματισμούς που παρουσίαζαν όλοι κοινά χαρακτηριστικά: – Διέθεταν μία πλατιά εργατική τάξη, με ιστορικές ρίζες και αυτόνομες παραδόσεις. Εδώ και εκατό περίπου χρόνια η σοσιαλδημοκρατία εκφράζει πολιτικά την ευρωπαϊκή εργατική τάξη. – Διέθεταν ένα ισχυρό εργατικό κίνημα, που κάποια στιγμή διεκδίκησε το σοσιαλισμό, ως εναλλακτικό και αντιπαραθετικό προς τον καπιταλισμό πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης. Ως εκφραστής της εργατικής τάξης η σοσιαλδημοκρατία συνδέθηκε με τα επαναστατικά κηρύγματα και το σοσιαλιστικό πρόταγμα. Αναγκάσθηκε όμως να παρακολουθεί τις κοινωνικές αλλαγές που εξαφάνιζαν -ενάντια σε κάθε πρόβλεψη- το προλεταριάτο, μαζί με τις πολιτικές του παρακαταθήκες. – Διέθεταν αμιγή και ισχυρά εργατικά κόμματα, που διατηρούσαν οργανωτικούς δεσμούς με τα συνδικάτα και πλατειά εκλογική απήχηση. – Έφεραν, τέλος, από νωρίς τον προηγούμενο αιώνα, τα εργατικά αυτά κόμματα στην εξουσία. Τα καθήκοντα της διακυβέρνησης, και ότι αυτό συνεπάγεται την ωθεί να παρακολουθεί τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις ώστε να παραμένει κόμμα εξουσίας. Η σοσιαλδημοκρατία προκύπτει από το σοκ της σύγκρουσης των επαναστατικών οραμάτων με την πραγματικότητα της κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης. Ο γενετικός κώδικας της σοσιαλδημοκρατίας περιγράφεται έτσι από τη σύνδεση με το επαναστατικό πρόταγμα, τις ραγδαίες αλλαγές στην κοινωνική της βάση και τον κυβερνητικό προσανατολισμό της. Είναι παράλληλα η χρονική περίοδος που χαρακτηρίζεται από μια βασική αντίφαση. Ενώ τα αριστερά κόμματα προέβλεψαν με τον ένα ή άλλο τρόπο την υπέρβαση του καπιταλιστικού συστήματος , η συνδικαλιστική τους πολιτική βοήθησε σημαντικότατα στη διαιώνιση και την ανάπτυξή του. Συγχρόνως φαίνεται να δικαιώνεται η θέση του Λένιν , ο οποίος υποστήριζε ότι, αν αφεθεί στον εαυτό της η εργατική τάξη , χωρίς την ιδεολογική καθοδήγηση ενός πρωτοποριακού κόμματος , θα ανέπτυσσε «συνείδηση συνδικάτου» , και όχι επαναστατική, με τελική κατάληξη την παραμονή της και την περαιτέρω ενσωμάτωσή της στο κυρίαρχο ιδεολογικό πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Έχει παρατηρηθεί γενικά ότι η ακμή της σοσιαλδημοκρατίας στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης συνέπεσε ευρέως με τη μακρόχρονη , ραγδαία ανάπτυξη από τη δεκαετία του ’40 μέχρι τη δεκαετία του ’70. Στο νέο σύστημα ήταν ισχυρότατος ο ρόλος της οργανωμένης εργατικής τάξης μέσω των συνδικάτων, τα οποία μπορούσαν να επηρεάσουν την κατεύθυνση της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής με αποτέλεσμα σε κάποια κράτη να εφαρμοστεί το σύστημα γνωστό ως «εταιρισμός» στο οποίο η κυβέρνηση , το κεφάλαιο και η εργασία αναγνωρίζονταν ως τριμερή συμφέροντα σε μια συνεχιζόμενη διαπραγματευτική σχέση. Με τον τρόπο αυτό η εργασιακή διαμάχη μεταφέρθηκε από το πεδίο της ιδεολογίας στο πεδίο του συμφέροντος και έγινε διαπραγματεύσιμη. Το εργατικό ζήτημα δίχαζε την κοινωνία πάνω από πενήντα χρόνια , ωστόσο με το θεσμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων δημιουργήθηκε ένα οικοδόμημα κοινωνικής ειρήνης. Θεμελιώδης αιτία γι’ αυτή την αλλαγή ήταν η οικονομική ανάπτυξη των αναπτυγμένων χωρών της Δ. Ευρώπης. Οι υψηλοί ρυθμοί μεγένθυσης των δυτικοευρωπαϊκών οικονομιών , η εσωτερική τους ανάπτυξη δηλαδή , εξαρτιόνταν από την επέκταση της στη διεθνή οικονομία και εδώ οι ΗΠΑ διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο στη διατήρηση ενός διεθνούς οικονομικού συστήματος βασισμένου στη μετατρεψιμότητα δολαρίου με τον χρυσό. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών ’50 και ’60 , ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες του ΟΟΣΑ ήταν σχεδόν 5% ανά έτος και αυτή ήταν η βάση για την ραγδαία ανάπτυξη των κοινωνικών δαπανών ως % του ΑΕΠ στις χώρες της Δ. Ευρώπης. Παράλληλα οι υψηλοί ρυθμοί μεγένθυσης επέτρεπαν τη διατήρηση της πλήρους απασχόλησης και τις δαπάνες για την κοινωνική πρόνοια χωρίς να υπονομεύεται η δυνατότητα κέρδους ή τα συμφέροντα του ιδιωτικού κεφαλαίου. Οι κοινωνικές δαπάνες αποτελούσαν το 1949 κατά Μ.Ο το 9% του ΑΕΠ σε 13 χώρες της Δ. Ευρώπης . Το 1960 μόλις το 11% ενώ μέχρι το 1970 είχαν αγγίξει το 15,8% , φθάνοντας το 22,4% μέχρι το 1977 σημειώνοντας την περίοδο αυτή την μεγαλύτερη ετήσια κατά ΜΟ αύξηση , 5,4%. Τη δεκαετία του ’70 όμως το παγκόσμιο οικονομικό αρχιτεκτόνημα εισέρχεται σε βαθιά ύφεση[2] , την περίοδο δηλαδή που οι κοινωνικές δαπάνες έχουν αγγίξει το υψηλότερο σημείο τους. Το 1974 ο μέσος όρος του ρυθμού μεγένθυσης των χωρών του ΟΟΣΑ ήταν 2% , ενώ τον επόμενο χρόνο εννέα χώρες του ΟΟΣΑ παρουσίασαν αρνητικούς ρυθμούς μεγένθυσης.. Το 1975 η ανεργία στις οικονομίες του ΟΟΣΑ βρισκόταν στο υψηλότερο επίπεδο μεταπολεμικά και ήταν της τάξεως των 15 εκατομμυρίων , μέγεθος που διπλασιάστηκε μέσα στην επόμενη δεκαετία, συνοδευόμενη από φθίνουσες επενδύσεις και κέρδη. Οι κυβερνήσεις αποτύγχαναν να επιτύχουν τους βασικούς στόχους στους οποίους είχε βασιστεί η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων : η οικονομική μεγέθυνση , η πλήρης απασχόληση , ο χαμηλός πληθωρισμός Αυτό που επεδίωξε η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, με πρωτοπόρο το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Σουηδίας , πριν ακόμα εμφανιστεί η πολιτική του New Deal με τον Φραγκλίνο Ρούσβελτ στις ΗΠΑ αλλά και η κεϋνσιανή «Γενική Θεωρία», ήταν η μετατροπή του δημοσίου από απλό τροφοδότη αγαθών και υπηρεσιών που για τεχνικούς δεν μπορούσαν να παραχθούν από τον ιδιωτικό τομέα σύμφωνα με την οικονομική θεωρία , σε μια «πολιτική αγορά» με βασικές κατανεμητικές εξουσίες οι οποίες να υποκαθιστούσαν εν μέρει τις λειτουργίες της καπιταλιστικής αγοράς αφού βεβαίως τις λάμβαναν υπόψη. Το όλο επιχείρημα προσέβλεπε στη δημιουργία μιας «πραγματικής δημόσιας σφαίρας», ενός «γνήσιου δημόσιου χώρου» μιας συγκρουσιακής πολιτικής αρένας όπου εκτός των δημοσίων αναγκών θα εκφράζονταν και θα επιλύονταν και οι ιδιωτικές επιθυμίες . Η όλη προσπάθεια στηρίχθηκε στην ανάληψη από το δημόσιο ορισμένων νέων καθηκόντων μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτά ήταν : Η επιβολή μιας κανονιστικής οικονομικής πολιτικής . Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 είχε δείξει ότι μόνο η συνειδητή δράση της κρατικής εξουσίας θα μπορούσε να δημιουργήσει τις απαραίτητες συνθήκες μακροχρόνιας επιβίωσης του συστήματος.»
«Στη σημερινή εποχή , της αμερικανικής μονοκρατορίας τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πρωτοστάτησαν στη δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης με σαφή νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά.. Στο πλαίσιο αυτό το ζήτημα του Πολιτικού εκλείπει παντελώς από τη σημερινή συζήτηση για το πολιτικόν μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης είναι πασιφανές και σε όλους γνωστόν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο στερείται στη μέχρι σήμερα πορεία της πολιτικής ολοκλήρωσης το πλέον βασικό, δηλαδή μιας αυτοδύναμης «πολιτικής ύπαρξης» αλλά αρνείται ευσχήμως την όποια συζήτηση περί αυτού. Η όποια «πολιτική» έκφραση υπάρχει σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί τη συνισταμένη των «διακυβερνητικών» βουλήσεων των εθνικών κυβερνήσεων. Οι βουλήσεις αυτές ουσιαστικά συνίστανται σε μια διεύρυνση της εσωτερικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και οι εθνικές κυβερνήσεις δρουν πρωτίστως και αποκλειστικώς ως εκφραστές των εθνικών συμφερόντων. Η «κοινή υπόθεση» της Ευρώπης δεν μπορεί να είναι στόχος «διακρατικών» συμφωνιών, αλλά το κοινό αγαθόν μιας ενιαίας πολιτικής βούλησης. Μέχρι τώρα υπάρχει υπεραπασχόληση με την οικονομική οργάνωση της ενώ ουδόλως απασχολεί η πολιτική της υπόσταση. Το θέμα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας που αφορά στην καθαυτή «πολιτική» ύπαρξη της Ενωμένης Ευρώπης, σιωπηρά παραπέμπεται εις «τας ελληνικάς καλένδας». Η πολιτική υπόσταση της, κυριολεκτικά έχει «ανατεθεί» στις ΗΠΑ. Παρότι τα κράτη που συμμετέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτουν στρατό, τούτος βρίσκεται ενταγμένος στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, την ηγεσία του οποίου ασκούν με απόλυτο και αδιαμφισβήτητο τρόπο οι ΗΠΑ. Στο διαμορφούμενο νέο διεθνές σκηνικό, κανένας λόγος δεν γίνεται για τον πολιτικό ρόλο της Ενωμένης Ευρώπης και αν γίνεται, αφορά σε συζητήσεις περιθωριακές, αντιφατικές και ελάχιστα πειστικές. Σιωπηρώς ισχύει η αρχή της «υποταγής» και μέσω της «υποταγής» εξασφαλίζεται η πολιτική προστασία από την υπερδύναμη της αντίπερα όχθης του Ατλαντικού. Ενώ στο οικονομικό πεδίο επανειλημμένως οριοθετούνται ως ανταγωνιστές, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία και μάλιστα πλείστα όσα αναφέρονται για τους επερχόμενους «οικονομικούς πολέμους», στο Πολιτικό επίπεδο που αποτελεί το ΛΟΓΟ ΥΠΑΡΞΗΣ κάθε Οντότητας , η Ενωμένη Ευρώπη αναζητεί ακόμη τον υποτιθέμενο ΕΧΘΡΟ της σε χώρους όπως η τρομοκρατία , η μετανάστευση και τη διακίνηση των ναρκωτικών , δηλώνοντας απερίφραστα ότι η « φιλελεύθερη ευημερία» αποτελεί το ύψιστον πολιτικόν αγαθό. Η ιστορία της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας δείχνει με τρόπο κατηγορηματικό , πώς οι εθνικοποιήσεις , οι κρατικοποιήσεις και γενικά η δημιουργία ενός δημόσιου τομέα οδηγούσαν την αριστερά σε αδιέξοδα και όχι στην πραγματοποίηση μιας αυθεντικά “μικτής οικονομίας”, διότι έπαιρνε πάνω της το ρίσκο να υπερασπίζεται τη λειτουργικότητα του αστικού κράτους.