Η συγκλονιστική ιστορία της Κρητικιάς αγωνίστριας που θυσιάστηκε στον βωμό της Εθνικής Αντίστασης — Από την Ιατρική Σχολή στις εξορίες και την εκτέλεση στο Καζανάκι

Μια άγνωστη στο ευρύ κοινό αλλά βαθιά συγκινητική ιστορία έρχεται στο φως χάρη σε ανάρτηση της δημοσιογράφου Νέλλης Κατσαμά, η οποία βρέθηκε στον Βόλο για συνέδριο και, μέσα από τα βιβλία που της χάρισε ο συνάδελφός της Θανάσης Κ. Βογιατζής, γνώρισε τη μορφή της Αδαμαντίας Μανουσάκη. Η νεαρή Ηρακλειώτισσα από τη Μεσαρά, που είχε ξεκινήσει σπουδές στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα στο Καζανάκι του Βόλου στις 5 Αυγούστου 1949, σε ηλικία μόλις 33 ετών.

Η Μανουσάκη εντάχθηκε από νωρίς στον αντιστασιακό αγώνα. Η πρώτη της καταδίκη ήρθε το 1939, με εξορία στη Γαύδο μαζί με την αδελφή της Μαρία. Ακολούθησαν μεταγωγές στην Κίμωλο, αποδράσεις, συλλήψεις και νέα εξορίες. Δεν λύγισε ποτέ. Παρέμεινε στρατευμένη στις αξίες της Εθνικής Αντίστασης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Μετά τα Δεκεμβριανά, η καταδίκη της σε θάνατο από το Κακουργιοδικείο Χαλκίδας την ανάγκασε να αλλάξει ταυτότητα και πόλη, όπως υποδείχθηκε από το ΚΚΕ. Έτσι, το 1946 εγκαταστάθηκε στον Βόλο ως «Ελένη Λουκοπούλου». Πρώτος της σταθμός η Λάρισα, και από εκεί, μετά από συνεννόηση με κομματικά στελέχη, εντάχθηκε στη τοπική οργάνωση του Βόλου, όπου η κάλυψη ήταν πιο εφικτή.

Φιλοξενήθηκε αρχικά σε σπίτι φίλων της οργάνωσης, και πολύ σύντομα βρήκε στέγη στο πέτρινο διώροφο της οικογένειας Ξηραδάκη, στην οδό Βλαχάβα 31. Μοιραζόταν την καθημερινότητα με τους ενοίκους, φρόντιζε τα παιδιά σαν αδελφή τους και χρησιμοποιούσε όσα είχε μάθει από την Ιατρική για να τους βοηθά όταν αρρώσταιναν. Το όνειρό της να γίνει γιατρός, παιδίατρος, έμελλε να μείνει ανεκπλήρωτο.

Η δράση της ήταν στενά συνδεδεμένη με το παράνομο κομματικό δίκτυο. Η Μανουσάκη συμμετείχε στην έκδοση της εφημερίδας «Αναγέννηση» και στην προετοιμασία καμπανιών. Όμως η καταστολή δεν άργησε να έρθει. Μετά το χτύπημα του τυπογραφείου της οργάνωσης, η αστυνομία την εντόπισε και τη συνέλαβε. Υπάρχουν μαρτυρίες για βασανισμούς συναγωνιστών της που οδήγησαν στην αποκάλυψή της, ενώ άλλες αναφορές κάνουν λόγο για πληροφορία που έφτασε στην Ασφάλεια από συγγενή της.

Μαζί της συνελήφθη και η σπιτονοικοκυρά της, όμως η Μανουσάκη ανέλαβε την ευθύνη κατά τη δίκη, για να την προστατεύσει. Η απολογία της στο Στρατοδικείο Βόλου μεταδιδόταν από μεγάφωνα στην παραλία της πόλης. «Εάν εσείς που έχετε όλα τα μέσα και τους ανθρώπους κάνατε δύο χρόνια να με βρείτε, αυτή η χήρα γυναίκα, απλή, αγράμματη, πώς να καταλάβει ποια ήμουν;», είχε δηλώσει υπερασπιζόμενη τη γυναίκα που της πρόσφερε στέγη.

Η Αδαμαντία Μανουσάκη εκτελέστηκε στο Καζανάκι στις 5 Αυγούστου 1949. Η τελευταία της επιθυμία, όπως μαρτυρά συγκρατούμενή της στην Κίτρινη Αποθήκη, ήταν να εντοπιστούν κάποια έγγραφα που είχε κρύψει στο σπίτι όπου διέμενε. Δεν βρέθηκαν ποτέ.

Σήμερα, η μνήμη της διατηρείται με σεμνότητα. Το όνομά της αναγράφεται στο μνημείο του Καζανακίου στον Βόλο, σε σχέδιο του γλύπτη Θανάση Φάμπα, με πρωτοβουλία της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ και συγγενών εκτελεσμένων.

Η ιστορία της Αδαμαντίας Μανουσάκη αποτελεί μια σπάνια μαρτυρία αφοσίωσης, θάρρους και ανθρωπιάς. Μια ιστορία που αξίζει να ειπωθεί ξανά και ξανά — όχι μόνο ως ανάμνηση ενός μαρτυρικού παρελθόντος, αλλά και ως υπενθύμιση της ανεκτίμητης αξίας της αντίστασης απέναντι στην αδικία.

Διαβάστε ολόκληρη την ανάρτηση της δημοσιογράφου Νέλλης Κατσαμά:

Βρίσκομαι στον Βόλο για ένα συνέδριο κι ένας συνάδελφος,ο Θανάσης Κ.Βογιατζής, μου χαρίζει τρία βιβλία του. Στο ένα από αυτά, πέφτω πάνω σε Ηρακλειώτισα από την Μεσσαρά, την Αδαμαντία Μανουσάκη, η οποία είχε ξεκινήσει να σπουδάσει γιατρός, αλλά εκτελέστηκε στις 5 Αυγούστου του 49 στο Καζανάκι στον Βόλο.

Δεν γνώριζα το παραμικρό γιαυτήν την αγωνίστρια. Μπήκε νωρίς στον αγώνα. 1η καταδίκη και εξορία στην Γαύδο, με την αδελφή της Μαρία το 39.

Τι εξορία λοιπόν, σε Γαύδο, σε Κίμωλο, τι αποδράσεις είχε στο ενεργητικό της… και πόσο άγνωστη στον τόπο της…..

Λοιπόν θα προσπαθήσω να αφηγηθώ την ιστορία της όπως την καταγράφει ο Θανάσης Κ Βογιατζής.

Η «Ελένη» είχε έρθει στο Βόλο, στα μέσα του ’46. Η «Ελένη» φθάνοντας στο Βόλο, πήγε για λίγο από τον παραλιακό δρόμο, έβλεπε την θάλασσα που πλημμύρισε τα μάτια της. Πόσο της είχε λείψει τόσο καιρό στην Αθήνα και μετά στην άγρια παρανομία. Η καταδίκη της ερήμην σε θάνατο από το Κακουργιοδικείο Χαλκίδας «για συμμετοχή της στην «ανταρσία» του Δεκεμβρίου» όπως αναφερόταν στο κατηγορητήριο, η Μανουσάκη, δεν είχε άλλο δρόμο, όπως εκτιμήθηκε και από την καθοδήγηση του Κόμματος «παρά μόνον, η συνέχιση της κομματικής δραστηριότητας κάτω από άλλο όνομα και σε άλλη πόλη».

Και με τα κριτήρια που ταίριαξαν σε μια λαϊκή αγωνίστρια, μπήκε νωρίς στον αγώνα για την δικαίωση των προσδοκιών του κόσμου της Εθνικής Αντίστασης, δέχτηκε την ολοκληρωτική στράτευσή της στην συμφωνία της και δύσκολες συνθήκες του αγώνα, ύστερα από την συμφωνία της Βάρκιζας χωρίς πικρίες αυτή συμφώνησε να μπεί σε αυτό τον δρόμο που μπορούσε να τις επιφύλασσε και την θυσία στον βωμό της λευτεριάς. Πρώτος σταθμός της η Λάρισα, όπου είχε συνάντηση με στέλεχος του γραφείου περιοχές, του ΚΚΕ, όπου τελικά επιλέχθηκε η ένταξή της στην οργάνωση του Βόλου, όπου υπήρχαν περισσότερες πιθανότητες κάλυψής της, μία πόλη μεγαλύτερη και όπου είχαν καταφύγει κι άλλοι καταδιωκόμενοι. Την άλλη μέρα βρέθηκε στο Βόλο και το πρώτο βράδυ φιλοξενήθηκε σε κάποιο φιλικό σπίτι στην είσοδο της πόλης. Η δουλειά, άλλωστε που ανέλαβε μετά την συνάντησή της και με τον εκπρόσωπο της Περιφερειακής επιτροπής Βόλου, περιελάμβανε και ως απαραίτητη προϋπόθεση να ζεί μόνη της. Την ανεύρεση του σπιτιού την ανέλαβε ένα έμπιστο γυναικείο στέλεχος από την οργάνωση του Βόλου η Μαρία Φαλιά, αποστολή που έφερε σε πέρας πολύ γρήγορα, βρίσκοντάς της ένα δωμάτιο, στο σπίτι μίας οικογένειας που είχε άμεση ανάγκη χρημάτων από την ενοικίαση χώρου. Αυτή η περίπτωση βρήκε αντανάκλαση στην ενοικίαση ενός δωματίου στο πέτρινο δίπατο σπίτι της οικογένειας του Νίκου Ξηραδάκη, στην οδό Βλαχάβα 31, που μόλις πρόσφατα είχε χάσει από αρρώστια, τον προστάτη της παλιό σιδηροδρομικό. Κάτω έμενε η οικογένεια του κουρέα Λευτέρη Τσατάλα και πάνω η οικογένεια Ξηραδάκη, μάνα με τρία παιδιά (τον Επαμεινώνδα, την Μαρία και το Βαγγέλη), που στριμώχθηκε στο ένα δωμάτιο.

Μία μέρα νωρίτερα η οργάνωση χάρις και στην βοήθεια ενός ενωμοτάρχη του Β΄ αστυνομικού τμήματος φίλα διακείμενου στο ΚΚΕ και δύο κομματικών μελών, που βεβαίωσαν ότι λέγεται «Ελένη Λουκοπούλου», γεννήθηκε στην Πάτρα και είναι ιδιωτική υπάλληλος, της έδωσαν της νέα «ταυτότητά της». Η επικύρωσή της έγινε από τον φανατικό αντικομμουνιστή μοίραρχο Αντυπάτη, που με την υπογραφή του, νομιμοποιούσε «την καινούργια ζωή» της Αδαμαντίας Μανουσάκη. Την ίδια μέρα εγκαταστάθηκε και στο νέο σπίτι της, το δεύτερο σπίτι αριστερά ανεβαίνοντας την Βλαχάβα ακριβώς μετά την Ρήγα Φεραίου και γρήγορα έγινε φίλη και με την Μαρία Φαλιά το σπίτι της ήταν το διπλανό και αυτή αποτελούσε το μόνιμο σύνδεσμό της με την οργάνωση του ΚΚΕ στο Βόλο. Η ίδια νησιώτισσα, Κρητικιά από τον Μεσσαρά του Ηρακλείου, από πολύ μικρή «στην ταξική πάλη» μαζί με την αδερφή της Μαρία, που και αυτή ζούσε στην παρανομία μετά την καταδίκη της σε θάνατο. Τώρα λέγεται «Ελένη Λουκοπούλου» σύμφωνα με την ταυτότητα που της είχε δώσει ο μηχανισμός του Κόμματος, «Σε τόση δύσκολη και καθοριστική στιγμή για το κίνημα» σκέφθηκε όταν «συνάντησε» την οδό Βλαχάβα, «να βρεί το νούμερο 31». Λίγο πιο πίσω την ακολουθούσε η νέα της φίλη. Εγκαταστάθηκε και δεν άργησε να γίνει αγαπητή στην σπι-τονοικοκυρά της «γιατί ήταν σπουδαίος άνθρωπος», θυμάται εξήντα έξι χρόνια μετά ο μικρός γιός της οικογένειας Ξηραδάκη, ο Βαγγέλης. Ασχολιόταν με τα παιδιά της η νοικάρισσα της, σαν να είναι η μεγάλη αδερφή τους. Και όταν αρρώσταιναν δίπλα τους εξασκούσε ότι είχε μάθει να κάνει όταν σπούδαζε στην Ιατρική σχολή της Αθήνας, πριν το πό λεμο. Το όνειρό της να γίνει γιατρός, παιδίατρος…

Το κτύπημα του Τυπογραφείου της «Αναγέννησης», στο σπίτι των Μάργαρη παραμονή της 28ης Οκτωβρίου και ενώ η Οργάνωση ετοιμάζονταν να κάνει μεγάλη καμπάνια και παρέμβαση με το ρίξιμο χιλιάδων προκηρύξεων, την έκδοση της εφημερίδας ανήμερα της επετείου, η σύλληψη μετά από δύο- τρεις μέρες και της «Ελένης» (Αδαμαντία Μανουσάκη), έκανε τον φόβο να κυριαρχήσει παντού.

«… Το 1939, συλληφθείσα για πρώτη φορά στην Αθήνα, φοιτήτρια της Ιατρικής σχολής, απεστάλη εξορία εις Γαύδον…», έγραφαν οι ασφαλίτες στο φάκελό της, που την ακολουθούσε και ας μην τον είχε διαβάσει ποτέ. Τότε εκεί στην Γαύδο, τώρα τόσο μακριά από τα δικά της μέρη, του γενέθλιο τόπο. «… Η ποινή της ανανεώθη επί εν έτος και μετεφέρθη εις Κίμωλον το 1940 όπου εσυνεχίσθη η εκτόπισίς της μέχρι της 20ης Μαίου οπότε και απέδρασε».

«… Συλληφθείσα και πάλιν την 19ην Ιουνίου 1941 μετήχθη και πάλιν εις Κίμωλον, διά να αποδράση διά δευτέραν φοράν την 24ην Ιουλίου 1942 καταφυγούσα και πάλιν εις Αθήνας». Πήρε μέρος, στην ανασυγκρότηση του κινήματος, στην ανάπτυξη των οργανώσεων του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, πήρε μέρος στον εθνικοα-πελευθερωτικό αγώνα. Όμως και πάλι συνελήφθη τις άγριες ημέρες του 1944 «την 10ην Φεβρουαρίου, φέρουσα πλαστήν ταυτότητα με το όνομα Γεωργιάδου Ευτυχία. Αφέθηκε ελεύθερη τις παραμονές της απελευθέρωσης, συνεχίζει το σημείωμα του φακέλου της «μετέσχε στο στασιαστικόν κομμουνιστικόν κίνημα των Αθηνών και ακολούθησε τους στασιαστάς κατά την εξ Αθηνών αποχώρησίν των. Εις τας Αθήνας επανήλθε μετά την συμφωνίας της Βάρκιζας, εδιώκετο έκτοτε δυνάμει της υπ’ αριθμόν 25 από 9/7/1946 ερήμην αποφάσεως του δικαστηρίου των εν Αθήναις συνέδρων δι’ ης κατεδικάσθη εις θάνατον διά φόνους». Αυτά τα χαρτιά, δεν αναφέρονται μόνον σε αυτήν αλλά και στην οικογένεια : «Έχει αδερφήν ονόματι Μαρίαν η οποία φέρει ψευδώνυμον Νίκη Λαζαρίδου και η οποία συλληφθείσα εις Χαλκίδαν, κατεδικάσθη του υπό εκεί Στρατοδικείου τρις εις θάνατον…». Την άλλη μέρα από το χτύπημα του Τυπογραφείου της Αναγέννησης οι ασφαλίτες ξαναπήγαν στο σπίτι της οδού Βλαχάβα 31. Είχαν βάλει λίρες σαν επικήρυξη… Έκαναν και την παραπλανητική κίνηση οι διώκτες της, ότι το είχαν βρεί «με μία δήθεν επιστολή που του είχαν στείλει και έλεγε για το μέρος που είναι εγκατεστημένο το Τυπογραφείο, στο σπίτι της οικογένειας Μάργαρη, πάνω στην Αχιλλοπούλου», ενώ στην πραγματικότητα, λέγεται, ήταν το ξύλο μέχρι σχεδόν θανάτου, που έφαγε εκείνος ο νεαρός φοιτητής μέλος της Επιτροπής πόλης του ΚΚΕ και τα ξέρασε όλα και τώρα τον έχει και σαν βασανιστή των παλιών του συντρόφων. Ωστόσο άλλη μαρτυρία λέει…

«… Άμα, δεν ήταν εκείνος ο αρχιμανδρίτης, ο θείος της λεγάμενης, να ει δοποιήσει τις αρχές για την ανηψιά του ότι μένει στο Βόλο μετά το γράμμα που πήρε από αυτή, σε κάποια στιγμή της απόλυτης μοναξιάς και αγωνίας, της ανάγκης να μιλήσει σε έναν «δικό της άνθρωπο». Αυτός ήξερε ότι η ανεψιά του καταζητούνταν από την Αστυνομία, είδαν την σφραγίδα του Ταχυδρομείου και κατάλαβαν ότι μένει στον Βόλο..Η Αδαμαντία Μανουσάκη συλαμβάνεται μαζί με την σπιτονοικοκυρά της.

Θυμάται η Καλουδίτσα Αντωνίου συγκρατούμενη της Αδαμαντίας Μανουσάκη στην Κίτρινη Αποθήκη «μου ζήτησε να πάω στο σπίτι της, όταν μπορέσω όταν βγώ από την φυλακή και να ψάξω να βρώ κάτι έγγραφα και άλλα χαρτιά που είχε αφήσει και κρύψει, λίγες ημέρες πριν συλληφθεί σε ένα παλιό δωμάτιο που υπήρχε στην αυλή του σπιτιού όπου διέμενε στην οδό Βλαχάβα 31, λίγο πριν την Αναλήψεως. Και προσθέτει: «Όταν μετά από καιρό με άφησαν, αφού πέρασα Στρατοδικείο στη Λάρισα, πήγα στο σπίτι αυτό και στο σημείο όπου μου είπε η Αδαμαντία, έψαξα στο σημείο όπου μου είπε, αλλά δει βρήκα τίποτα…».Η Αδαμαντία Μανουσάκη, θα περάσει στρατοδικείο τον Ιούλιο του ’49 και στις 5 Αυγούστου θα εκτελεσθεί στο Καζανάκι. Ήταν 33 ετών. Στην απολογία της στο Στρατοδικείο Βόλου που ακουγόταν στην παραλία του Βόλου από τα μεγάφωνα που είχαν τοποθετηθεί από τους διώκτες της θα πάρει την ευθύνη της ενοικίασης του σπιτιού, αθωώνοντας την σπιτονοικοκυρά της που δικαζόταν και εκείνη «για υπόθαλψη συμμοριτών…». Θα θυμηθεί ο Βαγγ. Ξηραδάκης: «Εάν εσείς που έχετε όλα τα μέσα και τους ανθρώπους κάνατε δύο χρό να για να με βρείτε ότι εγώ είμαι η Αδαμαντία Μανουσάκη, αυτή χήρα γυναίκα, απλή, αγράμματη που να καταλάβει ποια ήμουν..»

Η Αδαμαντία Μανουσάκη είναι ένα όνομα κάτω από μια ημερομηνία, της εκτέλεσης της στο Καζανάκι, όπου και το μνημείο σε σχέδιο του γλύπτη Θανάση Φάμπα, με έξοδα της ΠΕΑΕΑ-ΔΕΣ και επίγονοι.