Η “σφαγή στην Μπούτσα” της Ουκρανίας είναι ένα γεγονός που δεν έχει εξακριβωθεί. Οι Ουκρανοί κατηγορούν τους Ρώσους όμως οι Ρώσοι αρνούνται ότι είναι αυτοί υπαίτιοι των εικόνων που διακινούνται σημειώνοντας ότι είχαν φύγει από την περιοχή στις 30 Μαρτίου ενώ οι φωτογραφίες δόθηκαν στη δημοσιότητα 4 ολόκληρες μέρες μετά. Σημειώνουν επίσης ότι σχετικές δηλώσεις είχε κάνει τόσο ο Δήμαρχος της περιοχής οσο και η αστυνομία δίχως να αναφέρουν τίποτα απ’ όσα μετά κυκλοφόρησαν.
Όμως χθες κυκλοφόρησε νέο δορυφορικό φωτογραφικό υλικό, αυτή τη φορά απο τους New York Times σε συνεργασία με την αμερικανική εταιρεία Maxar, στο οποίο φαινεται ότι τα πτώματα των ανθρώπων βρίσκονταν παρατημένα στους δρόμους εδώ και τρεις εβδομάδες. Η μια φωτογραφία καταγράφει την απόλυτη καταστροφή στην πόλη, ενώ οι άλλες φέρονται να έχουν καταγράψει τα πτώματα με ημερομηνίες από τις 11 Μαρτίου, δηλαδή την περίοδο που οι Ρώσοι ήταν εκει.
Τα ερωτήματα βεβαίως παραμένουν, για ποιο λογο τα πτώματα έμειναν παραιτημένα επί βδομάδες στους δρόμους, ακόμα και μέρες μετά τη φυγή των Ρώσων από την περιοχή και γιατί οι εικόνες κυκλοφόρησαν μετά την φυγή και όχι νωρίτερα.
Άλλωστε, οι ουκρανικές αρχές μας έχουν συνηθίσει να δίνουν στη δημοσιότητα άμεσα υλικό – ακόμα και χωρίς εξακρίβωση (όπως στην περίπτωση του βομβαρδισμού του εβραϊκού μνημείου στο Κιέβο).
Είναι προφανές ότι τα συμφέροντα που διακυβεύονται στον πόλεμο στην Ουκρανία δεν αφορούν μόνο τους εμφανείς εμπλεκόμενους, δηλαδή τη Ρωσια και την Ουκρανία αλλά δια της εξέλιξης του πολέμου επηρεάζονται παγκόσμιες ισορροπίες.
Ως εκ τούτου καλό είναι να παραμένουμε καχύποπτοι και να ζητούσε όλα τα δεδομένα. Η παρουσίαση κάποιων δορυφορικών φωτογραφιών στη σημερινή εποχή δεν αρκεί. Χρειάζεται αυτοί που παρουσιάσαν το υλικό να προσκομίσουν όλα τα στοιχεία που να αποτυπώνουν δίχως αμφιβολία την αυθεντικότητά του.
Κι αυτό γιατί, στην εποχή μας, μεσω των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης είναι πλέον σχετικά εύκολο όχι μόνο να δημιουργήσουν deepfake εικόνες ή βίντεο του Τομ Κρουζ αλλά και deepfake γεωγραφία.
Ανησυχία για την επέκταση χρήσης deepfake δορυφορικών φωτογραφιών
Όπως σημειώνει σε πρόσφατο άρθρο του το The Verge, οι γεωγράφοι ανησυχούν από την επεκταση της χρήσης ψεύτικων εικόνων, deepfake δορυφορικών φωτογραφιών που παράγονται από προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης. Αυτές οι φωτογραφίες μπορούν να παραπλανήσουν με μια πλειάδα τρόπων. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη διάδοση ψευδών ειδήσεων περί πυρκαγιών ή πλυμμύρων ή για την δημιουργία σύγχυσης ή αμφισβήτησης πραγματικών εικόνων από δορυφόρο. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για παραπλάνηση στον πόλεμο.
Παρόμοιες είναι οι διαπιστώσεις και σε άρθρο του Wired όπου σημειώνεται ότι μέσω των νέων τεχνολογίων γίνεται πολύ πιο δύσκολη να εξακριβωθει κατά πόσο είναι πραγματικά πραγματικές οι δορυφουρικών εικόνες που διακινούνται ή ψεύτικες.
Μάλιστα ο Αμερικάνικος στρατός είχε προειδοποιήσει για αυτές τις εξελίξεις από το 2019. O Todd Myers, αναλυτής της Εθνικής Γεωχωρικές Υπηρεσιάς Πληροφοριών των ΗΠΑ περιέγραψε ένα σενάριο σύμφωνα με τον οποίο ο στρατιωτικός σχεδιασμός μέσω προγράμματος τροφοδοτείται με ψεύτικα δεδομένα που δείχνουν μία γέφυρα σε ένα λάθος σημείο. “Οπότε από τακτική πλευρά κατά τον σχεδιασμό μιας επιχείρησης, σχεδιάζεις τα στρατεύματα να περάσουν από ένα συγκεκριμένο σημείο το οποίο όμως δεν υπάρχει. Άρα μπορείς να βρεθείς μπροστά σε μεγάλες εκπλήξεις”, ειπε.
Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων είναι να γνωστοποιήσεις στους ανθρώπους ότι υπάρχει πρόβλημα, λέει ο Bo Zhao, βοηθός καθηγητής Γεωγραφιας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον.
Όπως σημειώνει, “οφείλουμε να απομυθοποιήσουμε την πίστη μιας απόλυτης αξιοπιστίας των δορυφορικών εικόνων και να ενημερώσουμε τους πολίτες για τη δυνατότητα της επιρροής που μπορούν να τους ασκήσουν deep fake εικόνες γεωγραφίας”.
“Το να ψεύδεσαι με χάρτες είναι φαινόμενο πολλών εκατονταετιών”
Ο Zhao τονίζει ότι να ψεύδεσαι με τη χρήση χαρτών έχει μια μακρά και πλούσια ιστορία. “Είναι ένα φαινόμενο πολλών αιώνων” λέει όμως προσθέτει ότι οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν νέαα προβλήματα. “Είναι καινούργιο αυτό που ζούμε γιατί οι deepfake δορυφορικές εικόνες μοιάζει τόσο απίστευτα ρεαλιστικές. Το μη εκπαιδευμένο μάτι πολύ εύκολα τις αναγνωρίζει ως αυθεντικές”
Είναι σίγουρα πιο εύκολο να δημιουργήσεις ψεύτικες δορυφορικές εικόνες από ψεύτικα βίντεο με ανθρώπους. Η χαμηλή ποιότητα είναι εξισου βοηθητική και η δορυφορική εικόνα είναι ένα μέσα που εύκολα το πιστεύουμε ως αληθινό. Ο λόγος μπορεί να βρίσκεται στη γνώση μας του οπόσο ακριβές είνα αυτές οι φωτογραφίες για να παραχθούν καθώς και η προέλευσή τους. “Καθώς η πλειοψηφία αυτών των δορυφορικών φωτογραφιών παράγονται από επαγγελματίες ή κυβερνήσεις, το κοινό προτιμά να πιστεύει ότι ειναι αυθεντικές”
To ζήτημα πλέον είναι να εξακριβωθεί πραγματικά τι συνέβη στην περιοχή Μπούτσα της Ουκρανίας γιατί στην εποχή που ζούμε πολλές φορές αυτό που φαίνεται, δεν είναι. Πρέπει οι όποιες αποφάσεις να ληφθούν στη βάση σωστών πληροφοριών μετά την απόλυτη εξακριβωση για την πραγματικοτητα των δεδομένων και των γεγονότων από ανεξάρτητους οργανισμούς.
Και αυτό αφορά βεβαίως και τις δορυφορικές φωτογραφιες που παρουσιάστηκαν από τους New York Times οι οποίες πρέπει να εξεταστούν από ομάδα ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων.
Άλλωστε, η εταιρεία Maxar η οποία παρέδωσε το φωτογραφικό υλικό στους New York Times είναι γνωστό ότι συνεργάζεται με τον αμερικάνικο στρατό και έχει εντρυφήσει βαθιά και στη χρήση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, οπως κάθε άλλη υψηλής τεχνολογίας εταιρεία. Δε σημαίνει ότι το υλικό είναι ψεύτικο, όμως χρειάζεται επιβεβαίωση από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, λαμβάνοντας υπόψη και πόσο μεγάλο είναι το διακύβευμα.