Σε μια θαυμάσια φωτογραφία, μάλλον πλανόδιου φωτογράφου της δεκαετίας του 1930, οι δυο μεγαλύτερες κοπέλες ποζάρουν στολισμένες με τις επίσημες ενδυμασίες της εποχής και, βέβαια, με τους εξαίρετους αμπρακάμους, το πιο γνωστό και το πιο διαδεδομένο κόσμημα της Κρήτης! Γάμος δεν γινόταν τότε χωρίς αυτά τα τυποποιημένα περιδέραια που κατέληγαν σε περίτεχνους σταυρούς. Μαζί με τα κρητικά μποτόνια είχαν γράψει λαμπρές σελίδες στην ιστορία της τοπικής κοσμηματοτεχνίας!
Μου άρεσε η φωτογραφία, μου άρεσε η πόζα, μου άρεσε το ύφος κι η φορεσιά του γέροντα Κρητικού, μου άρεσε η τελετουργία της φωτογράφησης και σκέφτηκα πως θα ταίριαζε πολύ καλά σε εξώφυλλο σημερινού κρητικού περιοδικού. Με τούτη τη φωτογραφία, λοιπόν, κυκλοφορεί το ανοιξιάτικο τεύχος του ΥΠΕΡ – Χτων Σ/Μ Χαλκιαδάκη.
Τοπεριοδικό εκδίδεται από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, κυκλοφορεί τέσσερις φορές τον χρόνο με πολλά κρητικά λαογραφικά, ιστορικά και άλλα θέματα και διανέμεται πάντα δωρεάν στα καταστήματα της εταιρείας. Σ’ αυτό έχω την τιμή να δημοσιεύω κείμενά μου.
Νίκος Ψιλάκης
Μ’ αμπρακάμους με μποτόνια
και μ’ ολόχρυσα κορδόνια!
(Παύλος Βλαστός)
ΤΟ ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:
Η λαλούσα σιωπή της εικόνας!
ΜΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
Κρήτη, πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια μεσαρίτικη οικογένεια ποζάρει μπροστά στον φακό του πλανόδιου φωτογράφου. Αντί για τα ζωγραφικά φόντα των φωτογραφικών στούντιο βλέπομε εδώ κλαδιά ελιάς και φοίνικα, κομμένα για κάποιον άγνωστο λόγο. Πιθανότατα για στολισμό. Ή για κάποια τελετή. Ίσως και για να σχηματίσουν αψίδα. Στην πίσω μεριά της φωτογραφίας σημειώνεται απλώς ότι ήταν ημέρα γιορτής.
Η οικογένεια ποζάρει σε κάποια γωνιά του σπιτιού της, στη χωματένια αυλή ή στον δρόμο. Και η πόζα της πρέπει να ήταν βιαστική. Οι πλανόδιοι φωτογράφοι εκείνης της εποχής συνήθιζαν να απλώνουν πίσω από τις πλάτες των ανθρώπων κουβέρτες και σεντόνια· έτσι απομόνωναν ένα κομμάτι του χώρου και δημιουργούσαν την ψευδαίσθηση ότι επρόκειτο για στούντιο. Τούτος δεν το έκαμε. Να θεώρησε ικανοποιητικό σκηνικό τους πετρόχτιστους τοίχους; Ή να βιαζόταν να φωτογραφίσει και άλλες φαμίλιες;
Τον φαντάζομαι να στήνει τον τρίποδα. Και να βάζει χαμηλή ταχύτητα. Απόδειξη το χέρι του βρέφους. Το κούνησε τη στιγμή του κλικ και βγήκε θολό. Η ποιότητα της εικόνας είναι πολύ καλή, με καθαρή εστίαση, αν και ο φωτογράφος φαίνεται μάλλον αρχάριος, αφού άφησε τον γέροντα με… μισό στιβάνι. Και η αρχική εικόνα ήταν αρκετά στραβή (εδώ δημοσιεύεται ισιωμένη και ο επιχρωματισμός της στηρίχτηκε σε ανάλυση των διαβαθμίσεων του γκρίζου).
Οι ηλικίες διαφορετικές. Να είναι πατέρας με τέσσερις θυγατέρες κι έναν λιλιπούτειο διάδοχο, γιο ή εγγονό; Άγνωστο!
Πολύ ενδιαφέρουσες οι παραδοσιακές μεσαρίτικες φορεσιές. Ο γέρος με κούκο, με τσόχινο γιλέκο, βράκα, και με τη χαρακτηριστική κρητική ζώνη. Ο νεότερος (μελλοντικός) άντρας με παιδική φουφούλα – αυτός είναι καθισμένος κατάχαμα (τα αιώνια παιδιά!). Οι γυναίκες με επίσημα ρούχα και πολλά κοσμήματα. Χρυσά βραχιόλια, σκουλαρίκια, δακτυλίδια. Οι δυο μεγαλύτερες είναι στολισμένες με τους χαρακτηριστικούς αμπρακάμους της Κρήτης και τον επίσης χαρακτηριστικό σταυρό· μας θυμίζουν ότι σε ολόκληρο το νησί δεν υπήρχε εργαστήριο χρυσοχόου που να μην ειδικευόταν στην κατασκευή μποτονιών και αμπρακάμων. Ήταν τα πιο συνηθισμένα μα και τα πιο επίσημα κοσμήματα! Συνήθως προσφέρονταν από τους γαμπρούς, αλλά οι στολισμοί των νέων γυναικών με αυτά δεν αποτελούσαν πάντοτε αποδείξεις οικογενειακής κατάστασης. Αμπρακάμους δεν φορούσαν μόνον οι παντρεμένες γυναίκες· συχνά τα μεγάλα κορίτσια της οικογένειας κυκλοφορούσαν με τα κοσμήματα των μανάδων και των γιαγιάδων. Φουστάνια καλοραμμένα. Μακριά ως κάτω. Πουκαμίσες υφαντές. Μπόλικο το μετάξι, μπόλικα και τα πλουμίδια. Μα διακριτικά, δεν φωνάζουν.
Τίποτ’ άλλο δεν ξέρομε γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Κι όμως, είναι σαν να ξέρομε τόσα ώστε να μην μας χρειάζονται περισσότερα. Γιορτή σημαίνει επισημότητα. Η έξοδος των γυναικών στον δημόσιο χώρο κατά τις επίσημες ημέρες είναι από μόνη της γεγονός. Τούτες εμφανίζονται στολισμένες. Και όμορφες. Για να προκαλέσουν τα βλέμματα. Τα πολύτιμα κοσμήματα φανερώνουν το οικονομικό στάτους της οικογένειας. Και η κοινή πόζα είναι μια οικογενειακή τελετή!
Σταματούμε στον γέρο. Κρατά ένα μαντήλι και μια κατσούνα. Με μεταλλικό περιτύλιγμα στον λαιμό της λαβής. Πώς να μη «διαβάσει» κανείς την αναγάλλια του; Το ύφος σοβαρό, η τελετουργία της φωτογράφισης δεν επέτρεπε χαμόγελα. Μα τούτος ο γέροντας βρήκε τον τρόπο να φανερώσει σ’ όλους τους μελλοντικούς θεατές της εικόνας τα συναισθήματά του: Γελά με τα μάτια!