Του Ανδρέα Δενεζάκη
Τα ξημερώματα της 6ης Απρίλη 1941 τα ναζιστικά στρατεύματα εισβάλουν, ταυτόχρονα, στην Ελλάδα και την Γιουγκοσλαβία, με στόχο να εκδιώξουν τα βρετανικά στρατεύματα από την Ελλάδα και να εξασφαλίσουν τα μετόπισθεν προκειμένου να επιτεθούν στην Σοβιετική Ενωση.
Στη διασταύρωση Λεωφόρου Αλεξάνδρας και Κηφισίας, στους Αμπελόκηπους, 27 Απρίλη 1941, Κυριακή του Θωμά, στις 8.10 το πρωί, ο Στρατηγός Καβράκος, ο Δήμαρχος της Αθήνας Αμβρόσιος Πλυτάς, ο Δήμαρχος Πειραιά Μανούσος και ο Νομάρχης Αττικής Πεζόπουλος υποδέχονται τις πρώτες μηχανοκίνητες μονάδες των Γερμανών που εισβάλουν σε μια άδεια από κόσμο πρωτεύουσα. Ο λαός είναι κλεισμένος στα σπίτια του.
Στις 18 του Απρίλη 1941, Μεγάλη Παρασκευή, αμέσως μετά την κατάρρευση του μετώπου, δυο μέρες πριν την συνθηκολόγηση του Τσολάκογλου και 9 μέρες πριν μπουν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής στην Αθήνα, η «Ανεξάρτητη Κομματική Οργάνωση Αθήνας», με επικεφαλής τον Σπύρο Καλοδίκη, τον μετέπειτα Β΄ Γραμματέα της Επιτροπής Πόλης της ΚΟΑ του ΚΚΕ στα χρόνια της Κατοχής, οργάνωσε και πραγματοποίησε, με τις μικρές της δυνάμεις, μια τολμηρή συγκέντρωση στην Ομόνοια, παρά την απαγόρευση του στρατηγού Καβράκου. Ο κομμουνιστής ομιλητής Σπύρος Καλοδίκης μίλησε για τις προδοσίες της 4ης Αυγούστου και κάλεσε τον λαό της Αθήνας να υποδεχτεί με αγώνα τη χιτλεροφασιστική κατοχή.
Στην πλατεία της Ομόνοιας αντήχησαν τα συνθήματα: «Αντίσταση στους επιδρομείς», «Οπλα στο λαό», «Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας» κ.ά. Ήταν η πρώτη αντιστασιακή εκδήλωση στην Αθήνα κατά των κατακτητών.[1]
Το ίδιο βράδυ της εισόδου των Ναζί στην Αθήνα η κομμουνίστρια δασκάλα Φωτεινή Τσαμπάση μαζί με τον σ. Στέλιο Φραγκόπουλο γράφουν στον τοίχο του γηπέδου της Νήαρ Ηστ, στην Καισαριανή, το πρώτο αντιστασιακό σύνθημα: «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ».
Μαζί με το Γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη τον Οκτώβρη του 1940, είχαν μπει στέρεα τα θεμέλια για την μεγαλειώδη ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση του λαού μας.
Στον αντίποδα, μια βδομάδα νωρίτερα, στις 21 Απρίλη 1941, την ίδια μέρα που στο Βοτονόσι – Μετσόβου υπογραφόταν «Πρωτόκολλον παραδόσεως δια την Ανωτάτην Γερμανικήν Διοίκησιν» από τον αντιστράτηγο Γκρίφεμπεργκ και «διά την Ελληνικήν Στρατιάν Ηπείρου – Μακεδονίας» από τον στρατηγό Τσολάκογλου, ο «δημοκράτης» Ν. Πλαστήρας, από τη Νίκαια της Γαλλίας, έγραφε σε επιστολή του προς τον Κομνηνό Πυρομάγλου, στενό φίλο και συνεργάτη του, υπαρχηγό αργότερα του ΕΔΕΣ:
«Είμαι της γνώμης ότι πρέπει να γίνει κυβέρνησις φιλογερμανική για να καταστήσωμεν ολιγώτερον οδυνηράν την ήτταν. Αυτό πρέπει να γίνη και αν ακόμη θα ηξεύραμε ότι ο πόλεμος θα ετελείωνε και μετά τινας μόνον μήνας με τελείαν ήτταν του άξονος (όπερ απίθανον)»[2].
Δυο μέρες αργότερα, 29 Απρίλη, οι «Ελληνες» φασίστες, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Πέτερη, παραδίδουν με… πρωτόκολλο στους κατακτητές τους 625 δεσμώτες κομμουνιστές, από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, στην Ακροναυπλία. Ακολούθησε ο Μανιαδάκης που παρέδωσε 1.600 φυλακισμένους και εξόριστους κομμουνιστές πολιτικούς αντιπάλους του δικτατορικού καθεστώτος, στους φασίστες κατακτητές.
Η μαύρη περίοδος της Κατοχής, που κράτησε τρεισήμισι τρομακτικά χρόνια, είχε ξεκινήσει.
«Κατά τη διάρκειά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα απώλεσε το 13% του συνολικού πληθυσμού της. Εκθέσεις ελληνικών κρατικών φορέων που συντάχθηκαν αμέσως μετά το τέλος του πολέμου υπολογίζουν ότι 558.000 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους, ενώ 880.000 έμειναν ανάπηροι χωρίς να μπορούν να εργαστούν (έκθεση Αθ. Σμπαρούνη). Σε εφαρμογή της πολιτικής των τυφλών αντιποίνων και της συλλογικής ευθύνης του άμαχου πληθυσμού οι κατακτητές έκαψαν 1.170 χωριά, τα περισσότερα στην Ήπειρο. Η αγροτική και η βιομηχανική παραγωγή γνώρισαν δραματική πτώση. Το 23% των οικοδομών, περίπου ενάμισι εκατομμύριο σπίτια, καταστράφηκαν. Δεν απέμεινε καμία σιδηροδρομική γραμμή ενώ μόνο 618 από τις 7.810 μηχανές και βαγόνια παρέμειναν άθικτα. Από τα 18.000 μηχανοκίνητα οχήματα σώθηκαν ελάχιστα. Περίπου 1.000 γέφυρες καταστράφηκαν. Το ίδιο και οι περισσότερες από τις εγκαταστάσεις του πλήρως εκσυγχρονισμένου λιμανιού του Πειραιά. Ο εμπορικός στόλος της χώρας που προπολεμικά ήταν ο ένατος μεγαλύτερος σε χωρητικότητα συρρικνώθηκε από τους 1.900.000 τόνους μόλις στους 500.000 (απώλειες 72%). Ατελείωτος ο κατάλογος με τις καταστροφές στο οδικό και τηλεπικοινωνιακό δίκτυο, στις βιομηχανίες, στις επιχειρήσεις, στις υποδομές που εξαρθρώθηκαν.
Ο συνδυασμός Κατοχής και πολέμου στέρησε από την κατεχόμενη οικονομία τα μέσα για τη συντήρηση και την αναπαραγωγή της και προσέδωσε στον σφετερισμό των παραγωγικών πόρων και των αγαθών της κατεχόμενης χώρας καταστροφικές διαστάσεις. Η Ελλάδα αναγκάστηκε να πληρώσει τόσο για τη στρατιωτική της Κατοχή όσο και για την εκπλήρωση στρατιωτικών σχεδίων του Άξονα στην Ανατολική Μεσόγειο. Μόνο το 1941-42 εκτιμήθηκε ότι τα έξοδα Κατοχής ανέρχονταν στο ισοδύναμο του 113,7% του εθνικού εισοδήματος (έκθεση Αθ. Σμπαρούνη). Καθώς οι δαπάνες Κατοχής ολοένα αυξάνονταν για να λάβουν εν τέλει τρομακτικές διαστάσεις τα ελλείμματα του προϋπολογισμού αυξήθηκαν σε τρομακτικά επίπεδα : από 4% το 1938-9 σε 71% το 1941-2 και σε 93% το 1943-44 (εκθέσεις της Τράπεζας της Ελλάδος)»[3] .
Ογδόντα χρόνια μετά την γερμανική εισβολή στην Ελλάδα και εβδομήντα έξι χρόνια μετά την ήττα της Ναζιστικής Γερμανίας η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται, τυπικά, σε εμπόλεμη κατάσταση. Μοναδικό εμπόδιο στη σύναψη Συνθήκης με την Γερμανία, είναι ο προσδιορισμός και η καταβολή πολεμικών Αποζημιώσεων και Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα[4].
Οι οφειλές της Γερμανίας προς την Ελλάδα αποτελούν ζήτημα ηθικό, πολιτικό, οικονομικό, νομικό και πολιτισμικό. Συνοπτικά αποτελούν:
ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΙΣ: για τις υλικές καταστροφές, τις λεηλασίες και τις αρπαγές των υποδομών της χώρας κατά τη διάρκεια της κατοχής από τα στρατεύματα κατοχής.
ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ: για τα θύματα και τους συγγενείς των θυμάτων.
ΕΞΟΦΛΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΟΧΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΟΥ: το οποίο εξαναγκάστηκε η Τράπεζα της Ελλάδας να συνάψει με την Ιταλία και την Γερμανία στις 14.3.1942. Το δάνειο αυτό ανερχόταν στο ποσό των 3,5 δις δολαρίων σε τιμές του 1938. Σήμερα υπολογίζεται στα 56 δις ευρώ, χωρίς τους τόκους. Η περίπτωση αυτού του δανείου είναι μοναδική. Σε καμιά άλλη χώρα δεν υπήρξε αναγκαστικό δάνειο.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ: Αφορά τη λεηλασία, την καταστροφή και την κλοπή των πολιτιστικών θησαυρών της Ελλάδας.
Οι συνολικές απαιτήσεις της Ελλάδας υπολογίζονται από 300 δις. ευρώ έως 341 δις ευρώ. Ο Τελευταίος υπολογισμός είναι του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, το οποίο συνυπολόγισε και 9 δις. ευρώ απαιτήσεις από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά το βασικό θέμα είναι η ηθική διάσταση των θεμάτων και η αποκατάσταση του δικαίου. Σύμφωνα με τον Μανώλη Γλέζο: «Ακόμα και ένα μάρκο να ήταν…».
Στην Ανακοίνωση της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ για τα 80 χρόνια από την κατάληψη της Αθήνας από τους Ναζί σημειώνεται έντονα:
«Ωστόσο, σήμερα, 80 χρόνια μετά, η ΟΔ Γερμανίας αρνείται να πληρώσει τις Πολεμικές Επανορθώσεις-Αποζημιώσεις που έχουν αναγνωριστεί σε διεθνείς διασκέψεις (Παρίσι, Λονδίνο, Μόσχα) υπέρ της Ελλάδας. Τεράστιες είναι οι ευθύνες, των Ελληνικών κυβερνήσεων που, στο όνομα των “καλών σχέσεων” με την ΟΔ Γερμανίας, αποφεύγουν να διεκδικήσουν, ουσιαστικά, στην πράξη και με συγκεκριμένες πολιτικές ενέργειες τις Γερμανικές Επανορθώσεις. Ακόμα χειρότερα, με τη συμφωνία και συμμετοχή των Ελληνικών κυβερνήσεων σε Ελληνογερμανικά Ιδρύματα (Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον, Ελληνογερμανικό Ιδρυμα Νεολαίας) και προγράμματα δημιουργίας μνημείων και άλλων έργων που χρηματοδοτούνται από το ΥΠΕΞ ΟΔ Γερμανίας και αποδυναμώνουν το δίκαιο αίτημα του Ελληνικού λαού για τις Επανορθώσεις -πολεμικές αποζημιώσεις από την ΟΔ Γερμανίας. Επίσης με την επεξεργασία προγραμμάτων όπως πχ “Μνήμες Κατοχής στην Ελλάδα” που χρηματοδοτούνται επίσης από το ΥΠΕΞ ΟΔ Γερμανίας, συναινούν και συμφωνούν στην επιδίωξη για την αναθεώρηση της Ιστορίας του Β’ Παγκόσμιου πολέμου και την άμβλυνση της ιστορικής μνήμης για τα ναζιστικά εγκλήματα που διαπράχτηκαν στη χώρα μας.
Η Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και το ΚΚΕ, σταθερά θέτουν το ζήτημα και στις ελληνικές κυβερνήσεις με πολύμορφες ενέργειες, όπως το υπόμνημα που κατέθεσε η ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ στο ΥΠΕΞ, την ερώτηση που κατέθεσαν οι βουλευτές του ΚΚΕ και ξανάφεραν το αίτημα στη Βουλή ή την κατάθεση σχετικής Αναφοράς της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ στην Ευρωβουλή και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν λίγα χρόνια και αγωνίζονται, επιτέλους, να προχωρήσει σε συγκεκριμένες ενέργειες διεκδίκησης η κυβέρνηση».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Πέτρου Ρούσου, Η Μεγάλη Πενταετία 1940 -1945, τόμος Α΄, Τρίτη έκδοση, σελ. 64-65. Κατ΄ άλλους η συγκέντρωση της ΑΚΟΑ στην Ομόνοια έγινε την ώρα που μπαίνανε οι Γερμανοί στην Αθήνα, στις 27 Απρίλη 1941 (Βασίλης Μπαρτζιώτας, Η Εθνική Αντίσταση στην Αδούλωτη Αθήνα, σελ. 13) και Νίκανδρος Κεπέσης, Ριζοσπάστης 29.11.2003. Ο Δημήτρης Σέρβος τοποθετεί την συγκέντρωση την επόμενη μέρα, 28 Απρίλη 1941, Ριζοσπάστης 26 Απρίλη 1998. Το σημαντικό όμως είναι ότι η συγκέντρωση στην Ομόνοια έγινε και οι Κομμουνιστές, πριν καλά –καλά ξεκινήσει η γερμανική κατοχή, καλούσαν το λαό να οργανώσει την Αντίστασή του στους κατακτητές.
[2] ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 14.9.1997, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 21.9.1997
[3] Βασιλική Λάζου, «Από την υποταγή στη διεκδίκηση», Ημεροδρόμος 10.2.2015
[4] «Να τελειώσει επιτέλους ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Να υπογραφεί Συνθήκη Ειρήνης με την Γερμανία», Ημεροδρόμος 27.12.2016
*Στη φωτογραφία που συνοδεύει το θέμα, Κυριακή 27 Απρίλη 1941,
γερμανικές μονάδες διασχίζουν τη Βασιλίσσης Σοφίας.Βασισμένο στον ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟ 27 Απρίλη 2018