Η24η Απριλίου είναι η Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Τιμάται η μνήμη 1,5 εκατομμυρίου Αρμενίων που σφαγιάστηκαν ή εξαναγκάσθηκαν σε θάνατο από λιμό και εξάντληση και η μνήμη ανυπολόγιστου αριθμού ανθρώπων που βιάστηκαν και βασανίστηκαν από τους Τούρκους το 1915.

Ως απαρχή της γενοκτονίας και των πρακτικών αφανισμού κατά των Αρμενίων καταγράφεται η φυλάκιση, η απέλαση και ο απαγχονισμός εκατοντάδων Αρμενίων της Κωνσταντινούπουλης στις 24 Απριλίου 1915.

Το 1928, δεκατρία χρόνια μετά την τέλεση της Γενοκτονίας, όρος που καθιερώθηκε αρκετές δεκαετίες αργότερα, το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» δημοσιεύει τη μαρτυρία του στρατηγού Πομιανκόφσκυ, στρατιωτικού ακολούθου της Αυστρουγγαρίας στην Τουρκία.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 5.4.1928, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η απαρχή της Γενοκτονίας

«Με τας πρώτας ειδήσεις περί των λιποτακτικών κρουσμάτων και των ανταρσιών των Αρμενίων η τουρκική κυβέρνησις διέταξε τον αφοπλισμόν όλων των εν τω τουρκικών στραεύματι υπηρετούντων Αρμενίων, Ελλήνων και εν γένει χριστιανών, και την συγκρότησίν των εις εργατικά και μεταφορικά τάγματα.

»Μόνον μετά την νίκη εναντίον του ηνωμένου αγγλογαλλικού στόλου εις τα Δαρδανέλλια (σ.σ. Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος) εδόθη η μυστική διαταγή της μεταφοράς όλων των εν Μικρασία εγκατεστημένων Αρμενίων προς την Βόρειον Αραβίαν και την Μεσοποταμίαν εις τας περιοχάς της ερήμου παρά τον Ευφράτην.

»Η εφαρμογή της βαρβάρου αυτής διαταγής ισοδυνάμει εν τη πραγματικότητι προς την εξαφάνισιν της εν Μικρασία αρμενικής εθνότητος.

«Κατ’ Απρίλιον ήρχισαν αι οργανωμέναι σφαγαί εναντίον των μαχίμων Αρμενίων, προς εξουδετέρωσιν πάσης αντιστάσεως. Μετά ταύτα μέχρι φθινοπώρου του 1915 όλοι οι Αρμένιοι, ανεξαρτήτως γένους και ηλικίας εξεδιώχθησαν των εστιών των, και υπό την συνοδείαν Τούρκων χωροφυλάκων ωδηγήθησαν προς νότον.

Πορείες θανάτου

»Καθ’ οδόν οι νεώτεροι άνδρες κατεσφάζοντο, και αι ευειδείς Αρμενίδες ωδηγούντο διά της βίας εις τα χαρέμια. Όσοι απέμειναν, απέθνησκον από τας στερήσεις και τα μαρτύρια καθ’ οδόν.

»Μόνον ελάχιστα υπολείμματα έφθασαν εις τον Ευφράτην, όπου εγκαταλειφθέντα εις την τύχην των, αποδεκατίσθησαν.

»Εν εκατομμύριον Αρμενίων εξωντώθη μετά τον βάρβαρον αυτόν τρόπον. Δεδομένου δε ότι οι εν Μικρασία Αρμένιοι δεν υπερέβαινον το εν εκατομμύριον διακοσίας χιλιάδας, δικαίως εκαυχήθη περί τα τέλη του 1915 ο Ταλαάτ (σ.σ. πολιτικός, επικεφαλής των Νεότουρκων) ότι το αρμενικόν ζήτημα είχε πλέον λυθή και δεν υφίστατο εν Τουρκία.

(…)

Οι περιουσίες τους

»Δεδομένου ότι εις τους εκδιωκομένους Αρμενίους επετρέπετο να λαμβάνουν μεθ’ αυτών ελάχιστον μόνον μέρος της περιουσίας των, συνεστήθησαν εκτιμητικαί επιτροπαί προς εκκαθάρισιν των εγκαταλελειμμένων περιουσιών, το εκ της ρευστοποιήσεως των οποίων προΐον θ’ απεστέλλετο προς τους δικαιούχους.

»Η δράσις όμως των εκτιμητικών περιουσιών υπήρξεν αληθής κωμωδία. Οι περισσότεροι των δικαιούχων Αρμενίων, κατά προτίμησιν οι πλουσιώτεροι, κατεσφάζοντο, και διά κωμικών πλειστηριασμών η περιουσία των περιήρχετο αντί ευτελούς αποζημιώσεως εις τους εξασκούντας επιρροήν Μωαμεθανούς.

Ρώσοι στρατιώτες πάνω από κρανία και οστά Αρμενίων σε χωρίο που αφανίστηκε από τούρκους στρατιώτες και ατάκτους

Μυστικότητα

»Η εξόντωσις των Αρμενίων ετηρήθη τόσον μυστική, ώστε η αυστροουγγρική πρεσβεία ως και αι άλλαι ξέναι αντιπροσωπείαι εν Κωνσταντινουπόλει μόλις περί τα τέλη του 1915 έμαθαν κάτι περί αυτών, εις εποχήν δηλαδή καθ’ ας είχον ήδη προοδεύσει αι εκδιώξεις των Αρμενίων εκ των εστίων των.

»Ό,τι ηκούσαμεν ήσαν μόνον ωχραί λεπτομέρειαι. Την τρομοκρατικήν αλήθειαν εις όλην την τραγικήν της έκτασιν μόνον βαθμηδόν και κατ’ ολίγον την επληροφορήθημεν.

Εκδίκηση

«Βραδύτερον μετά τον πόλεμον (σ.σ. τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Αρμένιοι εδολοφόνησαν τους πρωτεργάτας των εξοντώσεων των ομοεθών των, τον Ταλαάτ εν Βερολίνω, τον Ντζεμάλ πασά εις την Τυφλίδα και τον εμμέσεως μόνον ευθυνότερον μέγαν βεζύρην Σαΐντ Χαλίλ πασά εν Ρώμη.

»Ήτο η μόνη εκδίκησις της αποδεκατισθείσης ατυχούς φυλής των».

Σοροί νεκρών Αρμενίων, στο πλάι επαρχιακού δρόμου. Ένα τραγικό αλλά σύνηθες θέαμα στην Τουρκία του 1915.

Μαρτυρίες

H ιστοσελίδα armeniangenocide100.gr έχει δημοσιεύσει μαρτυρίες ανθρώπων που είδαν με τα ίδια τους τα μάτια τις απάνθρωπες πρακτικές του τουρκικού κράτους έναντι των Αρμενίων, που μοναδικό στόχο είχε τον αφανισμό τους. Το κείμενο μέσα στο οποίο εμπεριέχονται οι μαρτυρίες είναι του Πασκουάλ Οχανιάν και η μετάφραση ανήκει στον Μίκυ Μοβσεσιάν

«Στις 21 Μαΐου του 1915, ο γιάτρος Γιοχάνες Λέπσιους πληροφορεί σε μια μυστική μαρτυρία:

«Είχαν περπατήσει για δύο μέρες κάτω από καταρρακτώδη βροχή χωρίς καθόλου τροφή. Είδα μια καημένη μικρούλα που είχε περπατήσει ξυπόλητη για πάνω από μια εβδομάδα, ενώ από τα ρούχα της είχε μείνει μόνο μια ξεσκισμένη ποδιά.

Έτρεμε από το κρύο και την πείνα και τα κόκκαλά της εξείχαν κυριολεκτικά από το σώμα της. Μια δωδεκάδα παιδιών θα πρέπει να είχε εγκαταλειφθεί στο δρόμο επειδή δεν μπορούσαν να περπατήσουν άλλο. Να πέθαναν από την πείνα; Ίσως!»

»Η Δανή νοσοκόμα, Φλώρα Α. Βέντελ Γιάρλεσμπεργκ, ανέφερε στο γιατρό Λέπσιους:

«Όταν τα παιδιά φώναζαν ή έκλαιγαν και δεν μπορούσαν να περπατήσουν άλλο, τους θρυμμάτιζαν το κρανίο…Πολλοί Τούρκοι ήρθαν επί τόπου για να πάρουν αγόρια και κορίτσια, με ή χωρίς τη συναίνεση των γονέων τους.

Δεν υπήρχε χρόνος για σκέψη, μιας και η πλειοψηφία βρισκόταν συνεχώς σε κίνηση υπό το μαστίγιο των έφιππων αστυνόμων.

Στα περίχωρα της πόλης, ο δρόμος προς το Κεμάχ – Μπογάζ χωρίζεται από τον κεντρικό. Σε αυτό το σημείο, το σκηνικό μετατρεπόταν σε αληθινό σκλαβοπάζαρο. Πήραμε μια οικογένεια με έξι παιδιά, από τριών έως δεκατεσσάρων ετών, που κρεμάστηκαν από πάνω μας όπως και ένα μικρό κοριτσάκι…

Πήγαμε στην πόλη για να πάρουμε άδεια, ώστε αυτά τα παιδιά να ταξιδέψουν μαζί μας…Καταλύσαμε σε ξενοδοχείο του Ερζιντζάν…Ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου άρχισε να μιλάει υψηλόφωνα και όλοι άκουγαν τι έλεγε: ‘Ο θάνατος αυτών των γυναικών και των παιδιών διατάχθηκε στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Χότζας του νοσοκομείου μας, μπήκε στην κουβέντα και μεταξύ άλλων μας είπε: ‘Αν ο Θεός δεν τους δείχνει έλεος, γιατί πρέπει να τους δείξουμε εμείς;. Έμοιαζε ίδιος με δαίμονα και ο βηματισμός του επιβεβαίωνε αυτήν την εντύπωση…’

Αναφώνησε: ‘Οι γυναίκες δεν πρέπει να ανακατεύονται με την πολιτική αλλά να υπακούουν στην κυβέρνηση!’

Μας απαγόρεψε να πάρουμε τα παιδιά και έστειλε αμέσως έναν αστυφύλακα να τα βγάλει από το δωμάτιό μας….

Τη στιγμή της αναχώρησής μας, μας είπαν ότι τα είχαν ήδη σκοτώσει…Στο δρόμο συναντήσαμε ένα μεγάλο καραβάνι εξορίστων που μόλις είχαν αφήσει τα χωριά τους…Ποτέ δε θα ξεχάσουμε εκείνο το θέαμα.

Ένας μικρός αριθμός ανδρών, μερικές γυναίκες και ένα πλήθος από παιδιά. Πολλά από αυτά είχαν ξανθά μαλλιά και μεγάλα γαλανά μάτια, που μας κοίταζαν με τη σοβαρότητα του θανάτου και με τέτοια φυσική ενέργεια που έμοιαζαν με τους αγγέλους της Κρίσης.

Προχωρούσαν με απόλυτη ησυχία, μικροί και μεγάλοι, δεμένοι μεταξύ τους, με προορισμό την καταραμένη εκείνη κοιλάδα του Κεμάχ- Μπογαζί, από τα πέτρινα υψώματα έως τα νερά του Ευφράτη…»

Αναμένοντας τη σφαγή…Αρμένιοι συγκεντρώνονται και περιμένουν να εκκενώσουν την πολη τους, ύστερα από εντολη των τουρκικών αρχών. Λίγη ώρα αργότερα, και αφού μόλις έχουν βγει από την πόλη τους, θα σφαγιαστούν.

Ο Φράνσις Χ. Λέσλι, αντιπρόξενος των ΗΠΑ στην Ούρφα, έγραψε στην Αμερικανική Επιτροπή για την Αρωγή των Αρμενίων και των Συρίων, στις 14 Ιουνίου του 1915:

“Τα κορίτσια ατιμάζοταν εγκλήματικά κάθε μέρα, τόσο από τους φρουρούς, όσο και από αδυσώπητους χωρικούς από τα χωριά της διαδρομής, αφού οι πρώτοι επέτρεπαν στους δεύτερους να εισέρχονται τη νύχτα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των εξόριστων, ενώ διένεμαν ακόμα και κορίτσια σε αυτούς”

O αιδεσιμότατος Ρόμπερτ Σ. Στάπελτον, αντιπρόξενος των ΗΠΑ στο Ερζερούμ, αναφέρει: “Έβαζαν τις μητέρες σε γραμμή και μπροστά στα μάτια τους ξεκοίλιαζαν τα μωρά τους και κρεμούσαν τα ματωμένα κορμάκια σε αρμαθιές στον τοίχο, όπως τα κρέατα σε κρεοπωλείο.

“Οι μητέρες, μέσα στον αφόρητο πόνο τους και ουρλιάζοντας από τη φρίκη, αναγκάζονταν με μαστιγώματα να σηκωθούν και να συνεχίσουν το δρόμο τους, ενώ τα σώματα των παιδιών τους, ακόμα παλλόμενα εγκαταλείπονταν στα όρνεα”.

»Ο Ενβέρ, Υπουργός Αμύνης, δήλωσε στον Χένρι Γουντ: “Μας είναι δύσκολο να κάνουμε εξαιρέσεις ανάμεσα σε 2.000.000 Αρμένιους και να διαχωρίσουμε τους αθώους από τους ενόχους. Εξολοθρεύοντάς τους όλους είμαστε βέβαιοι ότι θα πετύχουμε και τους ενόχους.