Λίγο πριν ξεκινήσουν οι αλλεπάλληλοι βομβαρδισμοί στην Ουκρανία, πλησίαζε η ώρα για την πολυπόθητη στιγμή στο ημερολόγιο της επιχειρηματικής ελίτ της Γερμανίας: Η συνάντηση με τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η ετήσια συγκέντρωση που θα γινόταν στο Σότσι ή το Κρεμλίνο, θα πρόσφερε στους blue-chip CEOs της Γερμανίας μια σπάνια ευκαιρία να μιλήσουν με τον Ρώσο ηγέτη, να ακούσουν την άποψή του για τις διεθνείς υποθέσεις και, ναι, να μιλήσουν για τις δικές τους εταιρείες σε έναν από τους πιο ισχυρούς άντρες του πλανήτη.
Φέτος, αυτό είχε προγραμματιστεί για τις αρχές Μαρτίου μέσω βιντεοδιάσκεψης, όμως ακυρώθηκε καθώς η Ρωσία προετοίμαζε την εισβολή της στην Ουκρανία.
Το ότι κορυφαία στελέχη, από εταιρείες τόσο διαφορετικές, όπως η Volkswagen και η Metro (ο γίγαντας των Cash and Carry), ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν με τον Πούτιν, φανερώνει την πραγματικότητα σχετικά με τους περίπλοκους εμπορικούς δεσμούς της Γερμανίας-Ρωσίας: Ότι δηλαδή περιλαμβάνουν πολλά περισσότερα από το φυσικό αέριο.
Iδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ρόλος της εταιρικής Γερμανίας, στην απόκρουση των προσπαθειών αντιμετώπισης της ρωσικής επιθετικότητας, σημειώνει το Politico.
Πέρα από το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο, οι συναλλαγές της Γερμανίας με τη Ρωσία εκτείνονται από τη Mercedes έως το μούσλι. Το συνολικό εμπόριο με τη Ρωσία ανήλθε σε 60 δισεκατομμύρια ευρώ πέρυσι, καθιστώντας τη χώρα τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Γερμανίας από το πρώην σοβιετικό μπλοκ εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα εντυπωσιακό επίτευγμα όταν πρόκειται για ένα έθνος που αντιμετωπίζει δυτικές κυρώσεις από το 2014.
«Πάντα κάνατε ό,τι καλύτερο μπορούσατε για να υποστηρίξετε τους ρωσο-γερμανικούς εμπορικούς και οικονομικούς δεσμούς», είπε ο Πούτιν στους Γερμανούς επισκέπτες του στη συνάντησή τους στο Κρεμλίνο το 2016 – «παρά», σημείωσε, «τα γνωστά προβλήματα».
Περίπου δύο μήνες πριν από τη συνάντηση, οι ρωσικές δυνάμεις κατηγορήθηκαν ότι στόχευσαν σκόπιμα αμάχους σε αεροπορικές επιδρομές στη Συρία, όπου είχαν παρέμβει για να στηρίξουν το βάναυσο καθεστώς του Μπασάρ Άσαντ. Μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, η Ρωσία είχε προσαρτήσει την Κριμαία και είχε εξαπολύσει έναν αυτονομιστικό πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία.
«Η επιτροπή για την Ανατολή»
Η αποφασιστικότητα της Γερμανίας να συναλλάσσεται με τη Ρωσία είναι σε μεγάλο βαθμό έργο μιας ελάχιστα γνωστής, αλλά με μεγάλη επιρροή οργάνωσης γνωστής ως «Ost-Ausschuss», η οποία κυριολεκτικά μεταφράζεται ως Επιτροπή για την Ανατολή», αλλά η αποστολή της οποίας μοιάζει με αυτή του εξωτερικού εμπορίου.
Στεγασμένος πάνω από ένα μικρό αρτοποιείο και σούπερ μάρκετ σε μια πολυσύχναστη λεωφόρο στο κέντρο του Βερολίνου, ο όμιλος έχει λειτουργήσει ως ο κύριος βραχίονας λόμπι των γερμανικών επιχειρήσεων στην Ανατολική Ευρώπη από τότε που ιδρύθηκε, τη δεκαετία του 1950, κατόπιν εντολής του Ludwig Erhard, του Γερμανού υπουργού Οικονομίας που ήταν ο εγκέφαλος της μεταπολεμικής οικονομικής αναζωπύρωσης της χώρας.
«The next big thing» και το όραμα για σύνδεση με την Κίνα
Μετά, υπάρχει η Ρωσία. Με πληθυσμό 144 εκατομμυρίων κατοίκων και έκταση τέσσερις φορές μεγαλύτερη από αυτή της ΕΕ, για να μην αναφέρουμε τεράστιους φυσικούς πόρους, η Ρωσία υπήρξε το ιερό δισκοπότηρο της εταιρικής Γερμανίας.
Οι Γερμανοί ηγέτες έχουν εδώ και καιρό περιγράψει τη δέσμευση της χώρας με τη Ρωσία ως ιστορική υποχρέωση. Η αιματηρή ιστορία της Γερμανίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με τη Σοβιετική Ένωση, κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 25 εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες, αναφέρεται συχνά από τους Γερμανούς πολιτικούς ως ο λόγος για τον οποίο ενστερνίστηκαν τον Wandel durch Handel, και την ιδέα ότι η εμβάθυνση των εμπορικών δεσμών μπορεί να μεταμορφώσει τις διμερείς σχέσεις και να απελευθερώσει αυταρχικές κοινωνίες.
Ωστόσο, δεδομένου του εύρους των γερμανικών επενδύσεων στη Ρωσία και της προθυμίας των εταιρειών να επιμείνουν μπροστά στην καταπίεση των πολιτών της από τη Μόσχα και στην επιθετικότητα προς τους γείτονες και άλλους, ο κύριος λόγος για την αφοσίωση της Γερμανίας στη Ρωσία, είναι πιθανώς ο πιο προφανής: Τα χρήματα.
Για τη γερμανική βιομηχανία, η Ρωσία είχε πάντα την υπόσχεση να γίνει «το επόμενο μεγάλο πράγμα» (the next big thing) – και οι Γερμανοί, ήθελαν να είναι εκεί πρώτοι.
Επιπλέον, μια ισχυρή παρουσία στη Ρωσία θα μπορούσε μια μέρα να ανοίξει τη δυνατότητα δημιουργίας άμεσων συνδέσεων από εκεί με την Κίνα, μετατρέποντας τις φαντασιώσεις ενός απρόσκοπτου «ευρασιατικού» οικονομικού χώρου σε πραγματικότητα.
Μετά από δεκαετίες κομμουνιστικής διακυβέρνησης, η ρωσική οικονομία χρειαζόταν αυτό που κάνει καλύτερα η Γερμανία: μηχανήματα και εξελιγμένη μηχανική για να εκσυγχρονίσει την οικονομία της.
Πάνω από 3.600 γερμανικές εταιρείες – από τον κολοσσό προϊόντων οικιακής χρήσης Henkel έως τις αυτοκινητοβιομηχανίες BMW και Mercedes – έχουν ανοίξει καταστήματα στη χώρα.
Συνολικά, οι γερμανικές επιχειρήσεις έχουν περίπου 25 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδυμένο κεφάλαιο στη Ρωσία, σύμφωνα με την Bundesbank. Παρά τις κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας, οι επιχειρήσεις ήταν καλές για πολλές γερμανικές εταιρείες.
Για παράδειγμα, η BMW κατέγραψε άλμα 10% στις πωλήσεις αυτοκινήτων μόνο πέρυσι.
Οι «δυτικοί υπερασπιστές» του Πούτιν
Αν ο Πούτιν αντιστεκόταν στην παρόρμηση να εισβάλει στην Ουκρανία το 2014, οι γερμανικές επενδύσεις θα ήταν σχεδόν σίγουρα πολύ υψηλότερες.
Αντίθετα, οι Γερμανοί έχουν βρεθεί εκτός ελιγμών σε ορισμένους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των μηχανημάτων, από Κινέζους ανταγωνιστές που δεν χρειάζεται να ανησυχούν για την παραβίαση των κυρώσεων.
Αφού κορυφώθηκε στα 81 δισεκατομμύρια ευρώ το 2012, το εμπόριο της Γερμανίας με τη Ρωσία μειώθηκε σε μόλις 48 δισεκατομμύρια ευρώ το 2016 ως αποτέλεσμα των κυρώσεων.
Οι γερμανικές εξαγωγές στη Ρωσία αντιπροσωπεύουν λίγο λιγότερο από το ήμισυ του συνολικού όγκου εμπορίου, ενώ οι γερμανικές εισαγωγές ρωσικής ενέργειας αποτελούν περίπου το ένα τρίτο.
Η δραματική πτώση του ρωσο-γερμανικού εμπορίου εξηγεί γιατί πολλά Γερμανικά στελέχη, ανυπόμονα να αλλάξουν τα πράγματα, όχι μόνο έκλεισαν τα μάτια σε αυτό που σχεδίαζε ο Πούτιν, αλλά έγιναν και μερικοί από τους πιο ένθερμους υπερασπιστές του στη Δύση.
Μόνο λίγες μέρες μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία την άνοιξη του 2014, ο τότε Διευθύνων Σύμβουλος της Siemens, Joe Kaeser, μέλος της Ανατολικής Επιτροπής, ταξίδεψε στη Μόσχα για να συναντηθεί με τον Πούτιν.
Από τη στιγμή που επιβλήθηκαν οι πρώτες κυρώσεις στη Ρωσία μετά την κατάρριψη ενός αεροσκάφους της Μαλαισίας με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περίπου 300 άτομα, η γερμανική αντίσταση στην ανάληψη περαιτέρω δράσης ήταν έκδηλη.
Όταν οι χώρες της ΕΕ αποφάσισαν για πρώτη φορά να επεκτείνουν τις κυρώσεις τους κατά της Ρωσίας το 2015 λόγω της προσάρτησης, ο τότε πρόεδρος της Ανατολικής Επιτροπής, Eckhard Cordes, εξέφρασε την απογοήτευσή του σε μια συνέντευξη, λέγοντας ότι «ήθελε πολύ περισσότερο θάρρος από την πλευρά των ηγετών της ΕΕ για να κινηθείτε προς την κατεύθυνση της Ρωσίας».
Στις αρχές του 2016, ακριβώς τη στιγμή που η Ρωσία βομβάρδιζε τμήματα της Συρίας, ο νέος πρόεδρος της Ανατολικής Επιτροπής, Βόλφγκανγκ Μπικέλε, πίεσε για τον τερματισμό των κυρώσεων κατά της Μόσχας. «Πρέπει να βοηθήσουμε να βγει η Ρωσία από την απομόνωση», είπε ο Μπικέλε, που ήταν διευθύνων σύμβουλος της Linde, η οποία έχει σημαντικές επενδύσεις στη Μόσχα.
Την ίδια στιγμή, η Επιτροπή για την ανατολή ήταν ένθερμος υποστηρικτής του αγωγού «Nord Stream 2». Όταν ο Ρώσος αντιπολιτευόμενος πολιτικός και επικριτής του Πούτιν, Αλεξέι Ναβάλνι, δηλητηριάστηκε το 2020, ο πρόεδρος της Επιτροπής προειδοποίησε για περαιτέρω κυρώσεις.
«Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να εξελιχθεί αυτή η υπόθεση σε μακροπρόθεσμη ένταση στις διμερείς μας σχέσεις και να περιορίσει περαιτέρω τους γερμανο-ρωσικούς οικονομικούς δεσμούς», είχε πει ωστόσο, ενώ ο ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης πάλευε για τη ζωή του σε νοσοκομείο του Βερολίνου.
Οι στενοί δεσμοί με τους χορηγούς
Εκτός από τις δραστηριότητές της στο Βερολίνο, ένα άλλο σημαντικό φυλάκιο της Επιτροπή για την ανατολή ήταν το Μόναχο, όπου η ομάδα χρησιμοποίησε το τεράστιο δίκτυό της στις γερμανικές επιχειρήσεις για να προωθήσει μια φιλορωσική ατζέντα στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, την ετήσια συγκέντρωση αμερικανικών και ευρωπαϊκών πολιτικών ηγέτες, στελέχη ασφαλείας και στελέχη επιχειρήσεων.
Το «MSC», αν και ιδρύθηκε ως φόρουμ ασφαλείας για τη δυτική συμμαχία, επιδίωξε από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, να ενθαρρύνει περισσότερο διάλογο με τη Ρωσία (ήταν στο Μόναχο το 2007 που ο Πούτιν εκφώνησε μια ομιλία – ορόσημο, στην οποία επέκρινε τις Ηνωμένες Πολιτείες και ανέφερε ότι η Ρωσία απομακρύνθηκε από τη Δύση.)
Η Ρωσία συνήθως στέλνει μια μεγάλη αντιπροσωπεία στην εκδήλωση, αποτελούμενη από κυβερνητικούς αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, και εξέχοντα στελέχη επιχειρήσεων όπως ο Αλεξέι Μορντάσοφ, πρόεδρος μέτοχος Severstal, της μεγαλύτερης εταιρείας χάλυβα και εξόρυξης της χώρας. Ο Μορντάσοφ, σύμφωνα με το Forbes, είναι το πλουσιότερο άτομο της Ρωσίας, με περιουσία σχεδόν 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Ορισμένα μέλη υψηλού προφίλ της Επιτροπής – συμπεριλαμβανομένων των Siemens, Linde, BASF και Allianz και Deutsche Bank – έχουν επίσης συνδεθεί με το MSC.
Ο Kaeser, ο οποίος αποσύρθηκε πέρυσι ως διευθύνων σύμβουλος της Siemens και ο οποίος είναι τακτικός στις συναντήσεις της Επιτροπής με τον Πούτιν, υπηρετεί ως πρόεδρος του συμβουλευτικού συμβουλίου της MSC.
Συνοδεύεται από τους συναδέλφους βετεράνους της Επιτροπής για την Ανατολή, τον πρόεδρο της Deutsche Bank, Paul Achleitner, τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της Allianz, Oliver Bäte και τον Πρόεδρο της Linde, Wolfgang Reitzle. Ο Χέρμαν Γκρεφ, επικεφαλής της ρωσικής Sberbank, είναι επίσης μέλος.
Πράγματι, οι δεσμοί μεταξύ Επιτροπής, MSC και των χορηγών του συνεδρίου είναι τόσο εκτενείς που είναι δύσκολο να πούμε πού τελειώνει η μία ομάδα και πού αρχίζει η άλλη. Επιπλέον, οι απόψεις τους για τη Ρωσία ήταν σχεδόν πανομοιότυπες.
Η Ρωσία αποφάσισε να παραλείψει φέτος το MSC, το οποίο πραγματοποιήθηκε λίγες μόλις ημέρες πριν από την επίθεση της 24ης Φεβρουαρίου στην Ουκρανία. Στην τελευταία προσωπική συνάντηση το 2020, ο Πρόεδρος της Ανατολικής Επιτροπής, Hermes, ενθάρρυνε τους καλεσμένους του να κάνουν πραγματικότητα το όραμα του Πούτιν για μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών από την ανατολική πλευρά της Ρωσίας μέχρι τον Ατλαντικό.
Τίτλοι τέλους
Αυτή η χρονιά, προοριζόταν να είναι άκρως εορταστική, για να σηματοδοτήσει την 70η επέτειο της Επιτροπής για την Ανατολή. Αντίθετα, τα μέλη προσπαθούν να εξηγήσουν πώς έκαναν τόσο λάθος για τη Ρωσία – αν φυσικά μιλούν.
Ένας εκπρόσωπος της οργάνωσης αρνήθηκε να σχολιάσει στο Politico. Ο δε πρόεδρος, ήταν σε διακοπές και δεν ήταν διαθέσιμος να μιλήσει, σύμφωνα με εκπρόσωπό του.
Από τότε που ξεκίνησε το ρωσικό σφυροκόπημα στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου, οι γερμανικές εταιρείες έχουν δεχθεί σημαντική διεθνή πίεση να παύσουν τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία.
Αν και πολλοί το έχουν πράξει, άλλοι, συμπεριλαμβανομένης της Henkel, πιο γνωστής ως κατασκευαστής του απορρυπαντικού πλυσίματος Persil, και της Metro, της αλυσίδας χονδρικής πώλησης σούπερ μάρκετ, έχουν μέχρι στιγμής αρνηθεί.
Η Επιτροπή για την Ανατολή από την πλευρά της, άλλαξε ξαφνικά τη στάση της. Η ομάδα έχει καταδικάσει την εισβολή της Ρωσίας και έχει υποστηρίξει πλήρως τις δυτικές κυρώσεις. Ο ιστότοπός της αείναι πλέον γεμάτος από ουκρανικές σημαίες!
