Σήμα κινδύνου” στέλνει η μελέτη του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές περιφέρειες, που παρουσίασε πριν λίγες μέρες σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο Περιφερειακών Πολιτικών, σε σχέση με την ερήμωση και εγκατάλειψη περιοχών.
Πιο συγκεκριμένα καταγράφοντας δεδομένα για τις χρήσεις γης ανά τη χώρα καταγράφει ενδιαφέρονται στοιχεία, μεταξύ των οποίων δεσπόζει το ότι, σε σχέση με τον μέσο όρο στην ΕΕ, καταγράφεται ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό αχρησιμοποίητων και εγκαταλελειμμένων περιοχών. Κι αυτό χωρίς να έχει συμπεριληφθεί σενάριο για τις εξελίξεις στη Θεσσαλία, μετά και την καταστροφή του “Ντάνιελ”.
Οι αχρησιμοποίητες και εγκαταλελειμμένες περιοχές στο σύνολο της χώρας απασχολούν το 28% του ποσοστού της γης, το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο της ΕΕ-27 (14,8%). Σε περιφερειακό επίπεδο, οι περισσότερες αχρησιμοποίητες περιοχές βρίσκονται στις περιφέρειες του Νοτίου Αιγαίου (48,9%) και της Ηπείρου (40,9%), δεδομένης της γεωμορφολογίας του εδάφους αυτών.
Αντίθετα, οι περιφέρειες με Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (17%), Κεντρικής Μακεδονίας (18,5%) και Δυτικής Μακεδονίας (18,3%) κατέχουν το μικρότερο ποσοστό αχρησιμοποίητων και εγκαταλελειμμένων περιοχών συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιφέρειες – ωστόσο κι αυτές ξεπερνούν σε ποσοστό τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Χρήσεις Γης και Χωροταξία
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται, η μελέτη των χρήσεων γης κατά τη συγκριτική ανάλυση των περιφερειών της Ελλάδας είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Αφενός, η χρήση της γης επηρεάζει την οικολογική ισορροπία και την ποιότητα του περιβάλλοντος μιας περιφέρειας. Αφετέρου, ο τρόπος χρήσης της γης επηρεάζει την οικονομία και την κοινωνία, καθώς πολλοί τομείς όπως η γεωργία, ο τουρισμός και κοινωνικές υποδομές-πολεοδομία εξαρτώνται από αυτό.
Ειδικότερα, η χωροταξία ασχολείται με την οργάνωση του χώρου όσον αφορά τον τρόπο που χρησιμοποιείται για διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Περιλαμβάνει τη χωροθέτηση του τουρισμού, τη γεωργία, τις εμπορικές δραστηριότητες και άλλες χρήσεις.
Σημαντικό, ωστόσο, σημείο είναι ότι η Κρήτη, παρά την τουριστική της δυναμική, έχει μεγάλο τμήμα τους εδάφους της σε αγροτικές και κτηνοτροφικές χρήσεις, με μεγάλη μάλιστα διαφοροποίηση.
Η περίπτωση της Κρήτης
Εξετάζοντας μια πληθώρα χρήσεων γης, παρατηρείται ότι το ποσοστό χρήσεων γης για γεωργικές δραστηριότητες στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας, είναι μεγαλύτερο στην περιφέρεια της Κρήτης (52%). Το ποσοστό αυτό οφείλεται στο κλίμα της Κρήτης στην οποία οι ήπιοι χειμώνες και η άφθονη ηλιοφάνεια αλλά και εδαφικές συνθήκες ευνοούν την καλλιέργεια ποικίλων φυτών.
Επιπλέον, η γεωργία αποτελεί μακρόχρονη παράδοση στην περιφέρεια και πολλές οικογένειες εξακολουθούν να ασχολούνται με τη γεωργία, διατηρώντας την ως βασική δραστηριότητα. Μαζί με τα χαρακτηριστικά αυτά συμβάλλει και η καλή φήμη που έχουν τα κρητικά γεωργικά προϊόντα στους καταναλωτές όπως το ελαιόλαδο, το κρασί, τα φρούτα και τα λαχανικά, ενισχύοντας την οικονομία και την παραγωγή εσόδων για την περιφέρεια.
Ήπειρος
Αντίθετα, το μικρότερο ποσοστό συναντάται στην Ήπειρο (20,6%) λόγω της ορεινής γεωμορφολογίας του εδάφους, και στην Αττική (20,8%) λόγω της έντονης αστικοποίησης. Στο σύνολο της χώρας, το ποσοστό χρήσεων γης για γεωργικές δραστηριότητες βρίσκεται στο 36,8%, λίγο χαμηλότερα από το ευρωπαϊκό μέσο όρο της ΕΕ-27 (39,1%).
Σημειώνεται ότι από όλες τις περιφέρειες της ελληνικής επικράτειας το Βόρειο Αιγαίο παρουσιάζει σχεδόν ίδιο ποσοστό με την ΕΕ-27, με ποσοστό γεωργικών χρήσεων γης 39,9%.
Δασοκομία
Οι χρήσεις γης σχετικά με την δασοκομία, αφορούν δραστηριότητες διατήρησης, βελτίωσης και εκμετάλλευσης των δασών και την παραγωγή φυσικών προϊόντων όπως τα φρούτα, τα καυσόξυλα, η ξυλεία και άλλα.
Το μεγαλύτερο ποσοστό γης που χρησιμοποιείται σε δασοκομικές δραστηριότητες εντοπίζεται στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (44,6%) με τα δάση της Ελατιάς στην Δράμα, το Μεγάλο Δάσος στα Στενά του Νέστου, την Ορεινή Ξάνθη, το Δασοχώρι της Ξάνθης, τα δάση της Σαμοθράκης κ.α Το μικρότερο ποσοστό συναντάται στις περιφέρειες του Νοτίου Αιγαίου (4,1%) και Κρήτης (8%). Σε επίπεδο χώρας, σύμφωνα με τα δεδομένα του 2018 το 28,6% της ελληνικής επικράτειας χρησιμοποιείται για δασοκομικές δραστηριότητες με ποσοστό λίγο χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο της ΕΕ-27 (35,9%)15 .
Οι Υδατοκαλλιέργειες
Οι χρήσεις γης σχετικά με την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια σε επίπεδο χώρας απασχολούν το 0,6% της γης της επικράτειας, ποσοστό λίγο μεγαλύτερο από το 0,5% για την ΕΕ-27. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία το μεγαλύτερο ποσοστό εντοπίζεται στην Δυτική Μακεδονία (2,2%) με αλιεύματα πέστροφες, κυπρίνους, ψάρια υφάλμυρων νερών, κ.α αλλά και στην Δυτική Ελλάδα (2,1%) στην θαλάσσια ζώνη του Αστακού στην Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνανίας.
Οι χρήσεις γης που αφορούν σε δίκτυα όπως μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, διανομή ενέργειας, αποθήκευση και άλλα προστατευτικά έργα στο σύνολο της χώρας αποτελούν το 2,5% των συνολικών χρήσεων γης λίγο χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο της ΕΕ-27 ο οποίος βρίσκεται στο 3%.
Στην περιφερειακή διάσταση, η Αττική (7,7%), το Νότιο Αιγαίο (3,9%) και η Κεντρική Μακεδονία (3,4%) βρίσκονται πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ-27, ενώ οι περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (1,6%), της Ηπείρου (1,2%) και της Πελοποννήσου (1,7%) βρίσκονται κάτω από τον εθνικό και ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Επιπλέον αναφορικά με τις χρήσεις γης για εμπορικές, οικονομικές, επαγγελματικές δραστηριότητες καθώς και για υπηρεσίες πληροφόρησης, οι περιφέρειες Αττικής (1,6%), Νοτίου Αιγαίου (0,5%) και Ιονίων Νήσων (0,4%) παρουσιάζουν την μεγαλύτερη ποσοστιαία έκταση, δεδομένων των εκτεταμένων αστικών και τουριστικών δραστηριοτήτων τους αντίστοιχα. Σε επίπεδο χώρας, η Ελλάδα βρίσκεται στον μέσο όρο της ΕΕ-27, ενώ όλες οι υπόλοιπες περιφέρειες παρουσιάζουν ποσοστό για δίκτυα και υπηρεσίες μεταξύ 0,1-0,2%.
Κατοικίες
Η χρήση γης για κατοικίες στο σύνολο της χώρας βρίσκεται στο 1,7% αρκετά χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο της ΕΕ-27 (2,9%) ενώ μεγαλύτερο ποσοστό παρουσιάζουν οι περιφέρειες της Αττικής (10,7), του Νοτίου Αιγαίου (4,2%) και των Ιονίων Νήσων (4,3%). Τα χαμηλότερα ποσοστά κατοικημένων περιοχών βρίσκονται στην Ήπειρο (0,6%) λόγω του ορεινού της αναγλύφου και της Δυτικής Μακεδονίας (0,7%).
Βιομηχανία
Τέλος, οι χρήσεις γης που αφορούν μεταποιητικές και βιομηχανικές δραστηριότητες σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat σημειώνουν μεγαλύτερο ποσοστό στην περιφέρεια του Βόρειου Αιγαίου (0,5%), και στην περιφέρεια της Αττικής (0,4%).
Τα μικρότερα ποσοστά (0,1%) παρατηρούνται στις περιφέρειες Πελοποννήσου, Ηπείρου, Κεντρικής Μακεδονίας και Κρήτης. Για τις υπόλοιπες περιφέρειες η Eurostat δεν έχει δημοσιεύσει τα σχετικά στοιχεία, ωστόσο η ΕΛΣΤΑΤ μέσω διαφορετικής κατηγοριοποίησης σημειώνει ποσοστά χρήσεων γης για βιομηχανικές και εμπορικές ζώνες στα επίπεδα του 12,3% για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, 5,6% για τη Δυτική Μακεδονία, 0,4% για τα Ιόνια Νησιά, 4,3% για την Δυτική Ελλάδα, 4,8% για την Στερεά Ελλάδα και 7,3% για το Νότιο Αιγαίο σε σχέση με το Σύνολο της Χώρας.
Σε εθνικό επίπεδο, το 0,1% της έκτασης της επικράτειας φιλοξενεί βιομηχανικές και μεταποιητικές δραστηριότητες ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι χρήσεις γης για βιομηχανία και μεταποίηση ανέρχονται στο 2% του συνόλου του ευρωπαϊκού χώρου.
Συμπερασματικά, η μελέτη των χρήσεων γης στις περιφέρειες της Ελλάδας είναι σημαντική λόγω των επιπτώσεών τους στο φυσικό περιβάλλον, στην οικονομία και στην κοινωνία. Η Κρήτη παρουσιάζει υψηλά επίπεδα χρήσεων γης για γεωργία λόγω καταλλήλων κλιματικών και εδαφικών συνθηκών. Η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη παρουσιάζει το υψηλότερο επίπεδο χρήσεων γης για δασοκομία, ενώ η Δυτική Ελλάδα και η Δυτική Μακεδονία σημειώνουν υψηλά ποσοστά χρήσεων γης για αλιεία και υδατοκαλλιέργειες.
Οι αχρησιμοποίητες περιοχές είναι υψηλές σε Νότιο Αιγαίο και Ήπειρο λόγω της γεωμορφολογίας, ενώ οι χρήσεις γης για μεταφορές και υπηρεσίες είναι υψηλές στην Αττική, στο Νότιο Αιγαίο και στην Κεντρική Μακεδονία. Σχετικά με την χρήση γης για κατοικίες τα ποσοστά είναι υψηλά σε Αττική, Νότιο Αιγαίο και Ιόνια Νησιά, ενώ οι χρήσεις γης για βιομηχανικές δραστηριότητες είναι υψηλές στο Βόρειο Αιγαίο και στην Αττική.