Από το βιβλίο του Σάκη Πάπιστα: Το αστικό τραγούδι στα πέτρινα χρόνια 1940 – 1949
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η ιστορία που αποκαλύπτει τον τρόπο που έφτασε –δια ζώσης!– το τραγούδι του Μ. Γενίτσαρη στον Γ. Κατσαρό και πως αυτός, με τη σειρά του, το πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική, μεσούντος του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα: Ο Γιώργος Κατσαρός (20/12/1888 – 22/6/1997), με ρεκόρ ασυναγώνιστο μακροβιότητας, είχε ογδοντάχρονη και πλέον ενεργό συμμετοχή στα λαϊκά δρώμενα της ελληνικής διασποράς (και όχι μόνον), μέχρι τα τελευταία του.
Το Δεκέμβρη του 1913, με την κιθάρα στις αποσκευές του, επιβιβάζεται στο πλοίο της γραμμής Πειραιάς – Νέα Υόρκη για το μακρινό ταξίδι της ξενιτιάς. Ο Κατσαρός είχε μια αδελφή, τη Σοφία, την οποία αργότερα πήρε στην Αμερική, όπου και παντρεύτηκε εκεί. Το 1938, η Σοφία, βρίσκεται με τον άντρα της πίσω στην Αθήνα και η κήρυξη του πολέμου τον Οκτώβρη του 1940 τους αναγκάζει να μείνουν στην Ελλάδα, μέχρι τη λήξη του πολέμου, στο οικογενειακό τους σπίτι στην Καλλιθέα.
Τα χρόνια της Κατοχής, η Σοφία μπαίνει στην Εθνική Αντίσταση και αναμειγνύεται σ’ ένα δίκτυο διάσωσης και αποστολής σημαντικών προσώπων του Αμερικανικού στρατού στη Μέση Ανατολή. Η δράση της αυτή επισημάνθηκε και εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών και παρασημοφορήθηκε αργότερα για τη προσφορά της.
Με την αναχώρηση των Γερμανών, στα μέσα του Οκτώβρη 1944, από την Ελλάδα και εκφράζοντας η Σοφία την επιθυμία της στην Αμερικανική Πρεσβεία να επιστρέψει στις ΗΠΑ με τον άνδρα της, τής ακούγεται απίστευτο όταν σε λίγες μέρες τής ανακοινώνουν πως ο τότε Πρόεδρος Ρούσβελτ έδωσε εντολή να της στείλουν ειδικό αεροπλάνο για να τους μεταφέρει στην Αμερική!
Μάλιστα δε, με την ευκαιρία αυτή, την τίμησε προσκαλώντας την σε γεύμα στο Λευκό Οίκο, όπου και την παρασημοφόρησε προσωπικά ο ίδιος. Μέγιστη τιμή για τη θαρραλέα Ελληνίδα αντάρτισσα Σοφία Θεολογίτη. (Καμάρωνε ο Κατσαρός για την αδελφή του, διηγόντας τα στον Παναγιώτη Κουνάδη το 1987, όταν ο τελευταίος τον επισκέφθηκε και τον γνώρισε στην Αμερική).
Η Σοφία, που ήταν καλή ερασιτέχνης τραγουδίστρια, όταν επέστρεψε στις ΗΠΑ, μετέφερε στον αδελφό της (όπως θυμότανε βέβαια) και μερικά τραγούδια της Κατοχής, όπως τους «Σαλταδόρους» του Μιχάλη Γενίτσαρη το «Έλ-Ντάμπα», παραλλαγή του «Βάρκα γυαλό» του Βασίλη Τσιτσάνη, τα οποία ο Γιώργος Κατσαρός τα διασκεύασε και τα γραμμοφώνησε στην Αμερική μετά τον πόλεμο.
Η θεματολογία των στίχων του τραγουδιού, η δράση των περίφημων σαλταδόρων της Κατοχής, ενέπνευσε τον Ελληνοαμερικανό σκηνοθέτη Greg Tallas (Γρηγόρης Θαλασσινός) να γυρίσει (αρκετά χρόνια αργότερα) την ταινία «Ξυπόλυτο Τάγμα», με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. (Σημ.: πληροφορία που μου έδωσε πρόσφατα ο καλός φίλος και σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης).
Οι στίχοι (διασκευασμένοι) από τον Κατσαρό είναι:
* ΣΑΛΤΑΔΟΡΟΙ [ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΤΗ-ΚΑΤΣΑΡΟΥ – Μ. ΓΕΝΙΤΣΑΡΗ] (Γ. Κατσαρός – άγνωστη τραγουδίστρια) (1945).
«Δεν τη φοβάμαι τη στενή, το ξύλο, την κουμπούρα, βρε
εκείνο που φοβήθηκα είν’ η κομαντατούρα.Όταν περνούν οι Γερμανοί, περνάνε μ’ όλο πόζα,
πηδάω στ’ αυτοκίνητο και τους τα κλέβω όλα.Θα σαρτάρω, θα σαρτάρω, βρε
κι έτσι θα ξαναρεφάρω. (δις)Μπενζίνες και πετρέλαια εμείς τα κυνηγάμε,
γιατ’ έχουνε πολλά λεφτά και φίνα την περνάμε.Θα σαρτάρω, θα σαρτάρω, βρε
και την τσίκα θα φουμάρω. (δις)Ζηλεύουνε, δεν θέλουνε ντυμένο να με δούνε,
μπατίρη θέλουν να με δουν, για να φχαριστηθούνε.Θα σαρτάρω, θα σαρτάρω, βρε
και την τσίκα θα φουμάρω. (δις)
Γεια σου Κατσαρέ, γεια σου».
Ενώ, οι στίχοι του Γενίτσαρη είναι:
* ΣΑΛΤΑΔΟΡΟΣ (ΘΑ ΣΑΛΤΑΡΩ) [Μ. ΓΕΝΙΤΣΑΡΗ] (Στίχοι – σύνθεση του 1942).
«Ζηλεύουνε δεν θέλουνε ντυμένο να με δούνε
μπατίρη θέλουν να με δουν για να φχαριστηθούνε.Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να τους πάρω.Μα ‘γω πάντα βολεύομαι γιατί τήνε σαλτάρω
σε καν’ αμάξι Γερμανού και πάντα τη ρεφάρω.Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να τους πάρω.Μπενζίνες και πετρέλαια εμείς τα κυνηγάμε
γιατ’ έχουνε πολλά λεφτά και μόρτικα περνάμε.Σάλτα ρίξε τη ρεζέρβα
κάνε ντου και σήκω φεύγα.Οι Γερμανοί μας κυνηγούν, μα ‘μεις δεν τους ακούμε
εμείς θα τη σαλτάρουμε ώσπου να σκοτωθούμε.Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να τους πάρω».
Η μαρτυρία του Γενίτσαρη για τον αντίκτυπο του “Ύμνου” στους καταβεβλημένους από την Κατοχή πολίτες της Ελλάδος
O “Ύμνος του Σαλταδόρου” θεωρείται το σύμβολο της Κατοχής, μια και στην τραγική εκείνη περίοδο τραγουδήθηκε όσο κανένα άλλο τραγούδι. Οι ρεμπέτες και οι επιζώντες σαλταδόροι το αποκαλούν «ύμνο» της Κατοχής.
Ο Γενίτσαρης στα απομνημονεύματά του σημειώνει τα ακόλουθα: «Εκεί λοιπόν στο υπόγειο που δούλευα στην Κατοχή, το 1941-42, ερχόντουσαν πολλοί σαλταδόροι και πολλοί ήτανε φίλοι μου. Αυτοί ήτανε πάντα καλοντυμένοι, χορτάτοι και φτιαγμένοι στην πένα. Ένας σαλαταδόρος φίλος μου, ένα βράδυ, μου ‘κανε παράπονα γιατί τον ζηλεύανε οι άλλοι, επειδή ήταν κονομημένος πάντα και τον κατηγοράγανε. Μου ‘πε ο άνθρωπος, ότι αυτή τη δουλειά δεν μπορεί να την κάνει όποιος-όποιος -γιατί θέλει ψυχή- επειδή οι Γερμανοί δε χάριζαν. “Αφού δεν μπορούν να την κάνουν, έλεγε, γιατί ζηλεύουνε;”.
Τότες κι εγώ έγραψα το πρώτο στιχάκι που λέω: “Ζηλεύουνε, δε θέλουνε ντυμένο να με δούνε, μπατίρη θέλουν να με δουν για να φχαριστηθούνε” Και ύστερα, αμέσως, έγραψα και τα άλλα στιχάκια.
Το ρεφρέν που λέω: “Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω, τη ρεζέρβα να τους πάρω”, το έγραψα μετά από λίγες μέρες. Κι όταν το έπαιξα και το τραγούδησα για πρώτη φορά στο μαγαζί, έγινε χαλασμός κόσμου. Το τι έγινε, δεν μπορεί να το βάλει το μυαλό σας! Το ‘παιξα 20 φορές -το λιγότερο- ένα βράδυ. Όσοι το άκουγαν στο μαγαζί κι έφευγαν, το τραγούδαγαν στο δρόμο. Και όταν πήγαιναν στη γειτονιά τους, στα σπίτια τους -τα ίδια.
Ο ένας το ‘λεγε, ο άλλος το άκουγε και το μάθαινε έτσι, όλος ο Πειραιάς. Σε λίγες βδομάδες, όλη η Ελλάδα! Στη Θεσσαλονίκη στα μαγαζιά και παντού, τραγουδάγανε το “Σαλταδόρο” -το ξέρει ο Τσιτσάνης. Στο μαγαζί μου, εκεί στη Ζήνωνος, στην Ομόνοια, ερχόντουσαν σαλταδόροι και ακουμπάγανε πολλά λεφτά για να το ακούσουν. Και δεν υπήρχε μαγαζί στην Αθήνα και στον Περαία, που να μη τραγουδάγανε 50 φορές κάθε βράδυ, αυτό το τραγούδι.
Αφού, όποιος μουσικός πήγαινε για δουλειά σε μαγαζί, πρώτα ο καταστηματάρχης τον ρώταγε, αν ήξερε να παίξει το “Σαλταδόρο”. Ακόμα και στα συγκροτήματα που παίζανε δημοτικά τραγούδια, παίζανε κάθε μέρα το τραγούδι αυτό, που ήτανε ρεμπέτικο. Γιατί ο “Σαλταδόρος” έκανε τους πελάτες και πετάγανε χαρτούρα και παραγγέλνανε συνέχεια και αφήνανε λεφτά στα μαγαζιά. Πολλοί συνάδελφοι που δουλεύανε σ’ άλλα μαγαζιά -και μουσικοί από τα δημοτικά- ερχόντουσαν στο μαγαζί μου και τους έκανα πρόβα το “Σαλταδόρο” για να το λένε στα μαγαζιά τους.
Χωρίς “Σαλταδόρο” τα μαγαζιά δεν είχανε επιτυχία, ούτε λεφτά, ούτε τίποτα. Ακόμα και Γερμανοί που είχανε μάθει ελληνικά, τραγουδάγανε το “Σαλταδόρο” -και μη σας φαίνεται παράξενο. Για όλα αυτά λοιπόν, λέω, ότι το τραγούδι μου αυτό είναι ο Ύμνος της Κατοχής. Και όλοι, όπως ξέρω, το παραδέχονται: Όλοι!
Γιατί δεν υπάρχει άνθρωπος, από 40-45 χρονών σήμερα, που να μην έχει τραγουδήσει το “Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω”. Κι όμως, αυτό το τραγούδι, με τόση επιτυχία που είχε, που το ‘ξερε όλη η Ελλάδα, δεν έγινε δίσκος. Στην Αμερική γραμμοφωνήθηκε, εδώ όμως όχι. Ήτανε πολλά -δηλαδή τα αίτια- αλλά ας τα αφήσουμε… Μόνο πριν από 2-3 χρόνια, έβαλα εγώ έναν, για πρώτη φορά και το είπε στο δίσκο. Ο Νταλάρας λέει ότι θα το τραγουδήσει τώρα, γιατί του αρέσει πολύ και το ‘χει μάθει καλά και το λέει.
Είμαι υπερήφανος πολύ που εγώ έχω γράψει τον Ύμνο της Κατοχής, και όπως δεν ξεχνιέται ποτέ η Κατοχή, έτσι δεν ξεχνιέται και ο “Σαλταδόρος” που βγήκε μέσα απ’ αυτή».
3. Αγραμμοφώνητο τότε, όπως προαναφέρθηκε. Πρωτοκυκλοφόρησε το 1975, ερμηνευμένο από τους Μήτσο Ευσταθίου και Γιώτα Σύλβα.
4. Περιλαμβάνεται στο LP «ΤΑ ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ ΤΟΥ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗ», ΚΥΚΛΑΔΕΣ, LPKG 16, 1975.
5. Είναι αρκετά περίεργο το γεγονός ότι από το 1946 (που ξανάνοιξαν τα εργοστάσια δίσκων), μέχρι το 1975 (που πρώτος ο Νταλάρας άρχισε να το παρουσιάζει από τα πάλκα των μπουάτ, με σκοπό να το κυκλοφορήσει σε δίσκο), κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να φωνογραφήσει το υπέροχο αυτό τραγούδι.
6. Για την ιστορία σημειώνεται πως ο «Σαλταδόρος» γραμμοφωνήθηκε το 1945 στην Αμερική, τραγουδισμένος από τον παλαίμαχο Ελληνοαμερικάνο τραγουδιστή και συνθέτη Γιώργο Κατσαρό-Θεολογίτη (όπως είδαμε παραπάτω), αλλά ελάχιστα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα.
7. Οι Σαλταδόροι (βέβαια, υπήρχαν και Σαλταδόρισσες) αποτελούν μοναδικό φαινόμενο σ’ όλες τις κατεχόμενες από τους Γερμανούς χώρες.
– Παραλλαγές των βασικών στίχων του τραγουδιού:
«Απάνω που ξεβίδωνε την έβδομη τη βίδα,
του ρίξανε οι Ιταλοί με μία αραβίδα.Απάνω που ξεβίδωνε την τέταρτη ρεζέρβα,
οι Γερμανοί στα σπλάχνα του τού ρίξανε μια σφαίρα.Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω,
στο γερμανικό το κάρο
και θα πάρω κουραμάνα,
για να φάει παιδί και μάνα».