Η απαγωγή τεσσάρων Γερμανών στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου από τον ΕΛΑΣ Ρεθύμνου την 1η Αυγούστου του 1944

του Δημήτρη Δαμασκηνού, φιλόλογου-ιστορικού & συγγραφέα

Χαρά σ’ αυτόν που πριν με χώμα του φράξουν οι άλλοι το στόμα,

προλάβει να πει, έστω και μια συλλαβή δική του (Νίκος Καζαντζάκης)

Πολλοί, πράγματι, είναι οι αγωνιστές από την Κρήτη που με τα γραπτά τους απομνημονεύματα, τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες τους και τα ντοκουμέντα που συνέλεξαν (π.χ. φωτογραφίες, δημοσιεύματα, έγγραφα, κειμήλια, αντικείμενα κ.λπ.) μόχθησαν να διασώσουν την ιστορική τους εμπειρία από την Κατοχή στην Ελλάδα και την Κρήτη (1941-1944) και να μεταλαμπαδεύσουν τις αγωνιστικές αξίες που γέννησε η Αντίσταση στις νεότερες γενιές. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται και ο Ρεθυμνιώτης δάσκαλος Νίκος Περακάκης, για τον οποίο η Έλλη Αλεξίου στο βιβλίο της το αφιερωμένο στην “ιστορία και τη δράση των εκπαιδευτικών μας μέσα στο προοδευτικό κίνημα” κάνει μία σύντομη αναφορά σημειώνοντας τα εξής: “Περακάκης Νίκος του Μανόλη, δάσκαλος από το χωριό Πασσαλίτες Μυλοποτάμου. Έτος γεννήσεως 1916. Για τις προοδευτικές ιδέες του φυλακίστηκε το 1943 από τα στρατεύματα κατοχής πρώτα στις φυλακές Αγυάς, σε συνέχεια μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Αλικιανού. Μετά τη Βάρκιζα συνελήφθη και κλείστηκε στις φυλακές Φιρκά Χανίων. Το Στρατοδικείο τον κατεδίκασε σε διετή φυλάκιση και το Υπ. Παιδείας τον απέλυσε από τη θέση του. Η τελευταία δικτατορία Παπαδόπουλου τον εξόρισε στη Γυάρο και στη Λέρο, όπου έμεινε τέσσερα χρόνια[1]“.

Μετά την πτώση της χούντας το 1974, ο Νίκος Περακάκης, που υπήρξε μέλος του ΚΚΕ από το 1943 μέχρι το τέλος της ζωής του, αφέθηκε ελεύθερος. Έπειτα εγκαταστάθηκε πλέον μόνιμα στην Αθήνα και ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων πολιτικού και ιστορικού κυρίως περιεχομένου με βάση τα βιώματά του. Χάρη σ’ αυτόν αποτυπώθηκε ιδίοις αναλώμασι[2] σε χαρτί το συναξάρι[3] μιας πλειάδας αγωνιστών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΔΣΕ τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου που όχι μόνο δεν έτυχαν αναγνώρισης, μα άλλοι έχασαν τη ζωή τους, άλλοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν καταστρέφοντας ανεπανόρθωτα την υγεία τους, άλλοι απολύθηκαν από τις δουλειές τους ή κυνηγήθηκαν ανελέητα από το μισαλλόδοξο μετεμφυλιακό κράτος, τουλάχιστον μέχρι την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών το 1974.

Και μπορεί η “επίσημη” ιστοριογραφία να αγνοεί μέχρι και σήμερα ή και να παρασιωπά ακόμα την “κατάθεση ψυχής” του Νίκου Περακάκη, όποιος αναγνώστης, όμως, θέλει ν’ αντλήσει πληροφορίες για την ανάπτυξη και δράση του κινήματος της Αντίστασης κυρίως στην περιοχή του Ρεθύμνου, συνδυάζοντάς τις βέβαια και με άλλες πηγές, θα ωφεληθεί αν ανατρέξει στα βιβλία του.

Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε την πρώτη ενέργεια που πραγματοποίησε το 44ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ στο Ρέθυμνο μετά την ΗΔΜ[4] στις 24 Μαΐου 1944 για την ανασυγκρότησή του με πυρήνα την αντάρτικη ομάδα του Ψηλορείτη[5]. Πρόκειται για την περιγραφή της απαγωγής τεσσάρων Γερμανών μοτοσυκλετιστών στις Μαργαρίτες της επαρχίας Μυλοποτάμου από ομάδα του ΕΛΑΣ Ρεθύμνου την 1η Αυγούστου του 1944 και όσα τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Νίκου Περακάκη Οι Δροσουλίτες : μορφές νεκρών και ζωντανών αγωνιστών ηρώων και μαρτύρων της Εθνικής Αντίστασης 1940-1945 που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1976[6] και κυκλοφόρησε τρία χρόνια αργότερα σε δεύτερη έκδοση[7] περιέχοντας πλήθος από ιστορικά στοιχεία που μπορούν, αν διασταυρωθούν και με άλλες πηγές, ν’ αξιοποιηθούν σε μία συνθετότερη εργασία.

  Ακολουθεί το απόσπασμα, που παρατίθεται σχεδόν αυτούσιο, αφού παραλείφτηκαν, ωστόσο, αχρείαστοι χαρακτηρισμοί και θετικές κρίσεις του συγγραφέα για τους συντρόφους του καθώς και υποθέσεις πιθανολογικού χαρακτήρα, όπως το γιατί βρέθηκαν οι τέσσερις Γερμανοί στις Μαργαρίτες στις 31 Ιουλίου 1944, όταν δεν επιβεβαιώνονται από άλλες μαρτυρίες. Σ’ ελάχιστα, επίσης, σημεία του κειμένου αλλάξαμε την στίξη και την ορθογραφία, ώστε να Όπου εντοπίζουμε κάποιο σφάλμα στην αφήγηση του Νίκου Περακάκη, θα τη διακόπτουμε, ώστε να σχηματίζει ο αναγνώστης μια πληρέστερη εικόνα για τα γεγονότα:

Το Μάη του 1944, το ΕΑΜ Μαργαριτών, ειδοποίησε τον ΕΛΑΣ που βρίσκουνταν, τότε, στις Αραβάνες του Ψηλορείτη ότι:

-Τέσσερις Γερμανοί με δύο μοτοσυκλέτες, σύνδεσμοι, προερχόμενοι από το Ηράκλειο με χαρτοφύλακες, στους οποίους, κατά πάσαν πιθανότητα, υπήρχαν έγγραφα, παρακάμψαντες τον εθνικό δρόμο Ηρακλείου-Χανίων έφτασαν και διανυκτερεύουν στο χωριό[9].

Ο Στέφανος Πρώιμος, ωστόσο, στο βιβλίο του Ο ΕΛΑΣ της Κρήτης προσδιόρισε την άφιξη και διανυκτέρευση των τεσσάρων Γερμανών με τις δύο μοτοσυκλέτες στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου τη Δευτέρα 31 Ιουλίου και όχι δύο μήνες νωρίτερα, δηλαδή τη Δευτέρα, 1 Μαΐου του 1944, και έχει δίκιο. Την ίδια ημερομηνία, άλλωστε, άφιξης των Γερμανών στις Μαργαρίτες επιβεβαιώνει και ο Αλέκος Μαθιουδάκης στο βιβλίο του Αραβάνες (Ψηλορείτης)[10].

Η αιτία αυτής της αλλαγής πορείας των τεσσάρων Γερμανών μοτοσυκλετιστών από τον αμαξιτό δρόμο Ρεθύμνου-Χανίων μάλλον δεν ήταν πως ήθελαν να διαφύγουν από την καταδίωξη κάποιου αγγλικού ή αντάρτικου αποσπάσματος που τους ακολουθούσε, αλλά για να βρεθούν “κοντά στις αγαπητικές τους[11]“.

Επιστρέφουμε στην αφήγηση του Νίκου Περακάκη:

[…] Το κεφαλοχώρι, αυτό, Μαργαρίτες Μυλοποτάμου, είχε μαζική, δυνατή και μαχητική Εαμική Οργάνωση υπό την […] καθοδήγηση και ηγεσία του δασκάλου του χωριού, ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΑΣΟΥΛΗ, […] Γραμματέα της οργάνωσης αυτής[12].

"google ad"

[…] Η οργάνωση διαθέτουσα ικανή επαγρύπνηση τους επεσήμανε αμέσως και πάραυτα απέστειλε σύνδεσμο στον Ψηλορείτη κι ενημέρωσε πλήρως τον ΕΛΑΣ.

[…] Αμέσως, τη νύχτα, συνήλθε το στρατιωτικό Επιτελικό Γραφείο του Ε.Λ.Α.Σ., αποτελούμενο από τους στρατιωτικούς υπεύθυνους Στρατή Βελουδάκη, Γιώργη Τρουλινό και Στέλιο Αγγελάκη αξιωματικούς, τον πρωτοκαπετάνιο Νίκο Παπαδάκη (καπετάν Λεμονιάς), τους πολιτικούς Στέλιο Δουλγεράκη και Γιώργη Σμπώκο και απεφάσισαν να αποστείλουν αμέσως επίλεκτη ομάδα ανταρτών με έμπειρο και ψυχωμένο καπετάνιο να συλλάβει και να οδηγήσει ζωντανούς στο λημέρι τους επικίνδυνους “μουσαφίρηδες”.

 Επελέγησαν προς τούτο στρατιωτικός ο ανθ/γός Στρατής Βελουδάκης και καπετάνιος της επιχείρησης ο… καπετάν Αλέκος Μαθιουδάκης, αδελφός του μόλις προ σαράντα ημερών φονευθέντος σε συμπλοκή υπό των Γερμανών σε σπηλιά τη Λούτρας -την 31 Μάρτη 1944- καθηγητή… Γιάννη Μαθιουδάκη.

[…] Στα γρήγορα ο καπετάν Στρατής και ο Αλέκος διάλεξαν τους συμπολεμιστές και συνεργάτες τους σ’ αυτή την αποστολή…, τους:

Καπετάν ΓΙΩΡΓΗ ΣΙΡΑΓΑΚΗΝ (καπετάν Τσιγαρά), τον καπετάν ΣΜΠΩΚΟΚΩΣΤΑ (Κώστα Σμπώκον), τον ΛΕΥΤΕΡΗ ΚΟΡΝΙΛΑΚΗ… Μαργαριτσανό που γνώριζε καλά τα κατατόπια και 2 απελευθερωθέντες Ρώσους αιχμάλωτους, τους… ΙΒΑΝ και ΒΛΑΔΙΜΗΡΟ και το ΣΤΑΥΡΟ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΑΚΗ[19]. Ξεκίνησαν αμέσως και τα αποδιαφωτίσματα βρίσκουνταν απ’ έξω από το χωρίο Μαργαρίτες, και την έξοδό του, προς Ρέθυμνον. Η οργάνωση του Ε.Α.Μ. Μαργαριτών όλη τη νύχτα βρίσκουνταν σε επιφυλακή έτοιμη, να προσφέρει τις υπηρεσίες της, αν χρειάζουνταν.

Η πρώτη δουλειά του… ΕΛΑΣ ήταν να κάμει στο κατάλληλο πέρασμα οδοφράγματα από κορμούς κυπαρισιών. Κατόπιν έστησε και τοποθέτησε δύο ενέδρες, μια με τους Ρώσους και μια από τους Έλληνες και ανέμενε με το δάκτυλο στην σκανδάλη.

Η ώρα περνούσε, ο ήλιος βγήκε για καλά, οι Μαργαριτσιανοί αγρότες έβγαιναν με τα ζώα και τα σύνεργά τους για τις δουλειές τους στα χωράφια, κι οι “φίλοι”, που να φανούν! Τους πλάκωσε, τους ερίφηδες[24], το πάπλωμα και μεροκοιμήθηκαν… Οι αντάρτες, μάζεψαν σε μια απόμερη γωνιά τους αγρότες, εμποδίζοντάς τους να βγουν από το χωριό για να μη διαρρεύσει το μυστικό κι έτσι καταφθάσουν ενισχύσεις από την πλησιέστερη κωμόπολη, το Πέραμα, μόλις πέντε με έξε χιλιόμετρα -και ματαιώνουνταν, έτσι, η επιχείρηση.

Στις 9 κόντευε, όταν ακούστηκε ο θόρυβος των μηχανών των μοτοσυκλετών που κατέβαιναν ανύποπτες για το τι τις ανέμενε… Μόλις έφθασε η πρώτη μοτοσυκλέτα οι καπετάνιοι Αλέκος Μαθιουδάκης και Γιώργης Τσιγαράς της προτείνουν τα ταχυβόλα, τους πιάνουν, τους αφοπλίζουν και τους δένουν. Σε λίγα λεπτά φθάνει και η δεύτερη μοτοσυκλέτα, συλλαμβάνεται και αφοπλίζεται από τους Ρώσους κι τον καπετάν Στρατή Βελουδάκη.

Συνοδεία, γερμανοί και μοτοσυκλέτες οδηγούνται στην πλατεία του χωριού.

[…] Πήραν, στο κατόπιν, τους 4 Γερμανούς και τις μοτοσυκλέτες και αναχώρησαν για το Ψηλορείτη. Έξω από το χωριό κατέστρεψαν τις μοτοσυκλέτες, τις πέταξαν σε μια ρεματιά, κρατίζοντας μόνο τα λάστιχα για να τα χρησιμοποιήσουν για σόλες των αρβυλών τους[25].

Σύμφωνα με την αφήγηση του Στέφανου Πρώιμου οι αντάρτες φύγανε για το λημέρι με λάφυρα 1 ταχυβόλο, 2 τουφέκια και 2 πιστόλια. Το στρατηγείο του Ψηλορείτη -γράφει ο Αλέκος Μαθιουδάκης- ειδοποίησε μια ομάδα Άγγλων που μεταβίβαζε πληροφορίες στη Μ. Ανατολή. “Εμείς ζητήσαμε να μας πουν τι θα κάναμε με τους αιχμαλώτους και τα έγγραφα, που πιθανώς ν ήταν σημαντικά… Με τον αγγελιοφόρο μας ήρθε κι ένας δικός μας, γερμανομαθής ονόματι “Χάρης” που με την πρώτη ματιά κατάλαβε ότι αυτά τα χαρτιά ήταν χρήσιμα για τους “συμμάχους””[26]. Γι’ αυτό στάλθηκαν στους Άγγλους που είχαν λημέρι προς το “Μαύρο Μασχάλι της Ίδης[27].

Στο ίδιο κείμενο του Στέφανου Πρώιμου δε γίνεται αναφορά στην τύχη των τεσσάρων αιχμαλώτων, αν και ο Νίκος Περακάκης μ’ έναν υπαινιγμό πως “στάλθηκαν στη Μέση Ανατολή”, στην ουσία παραδέχεται πως εκτελέστηκαν ως περιττό βάρος στην προσπάθεια των δυνάμεων του ΕΛΑΣ να διασπάσουν τον γερμανικό στρατιωτικό κλοιό. Μια τέτοια εκδοχή για την τύχη των τεσσάρων Γερμανών ουσιαστικά παραδέχεται και ο Αλέκος Μαθιουδάκης: “Τους Γερμανούς ανάκρινε μια ομάδα στρατιωτικών μεταξύ τους ήταν: ο Νίκος Περάκης, Σμπώκος Γ. Λεμονιάς, Στρατής Βολουδάκης και Κριτσωτάκης -αυτοί οι αιχμάλωτοι, που έδειχναν τις φωτογραφίες των οικογενειών τους φαίνονταν άνθρωποι που δεν ήθελαν τον πόλεμο που τους επέβαλε ο Χίτλερ, όμως ο πόλεμος δε σ’ αφήνει περιθώρια για σκέψεις ανθρωπιστικές, πολύ περισσότερο σ’ εμένα, που εκείνες τις μέρες είχα χάσει το μονάκριβο μου αδελφό σε μια μάχη στη Σπηλιά της Μέσης”[28]. 

Και συνεχίζοντας ο Νίκος Περακάκης την ιστορική του αφήγηση σημειώνει τα παρακάτω:

Οι Γερμανοί ειδοποιηθέντες προέβησαν, αμέσως σε γενική κυκλωτική εξόρμηση στο Ψηλορείτη απ’ όλες τις πλευρές, χρησιμοποιούντες προς τούτο και ανιχνευτικά αεροπλάνα, προβαίνοντες σε σχολαστικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Κυκλωθείσα η ομάδα αναγκάστηκε υποχρεωτικά να κάμει εξόρμηση για να σπάσει τον κλοιό.

Η παραπλανητική επίθεση ανετέθη, και πάλι, στον καπετάνιο Αλέκο Μαθιουδάκη και στην ομάδα του με στρατιωτικό τον αξιωματικό, ΣΤΑΥΡΟ ΝΕΟΝΑΚΗ[29]. Δόθηκε η πρώτη επίθεση κατά την οποία σκοτώθηκε ο ελασίτης ΣΗΦΑΚΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓ. ΕΜ.[30] από το Μέρωνα Αμαρίου πρώτος ξάδελφος της ΚΑΤΙΝΑΣ ΣΗΦΑΚΑΚΗ.

Στην κύκλωση αυτή, ο ΜΑΝΩΛΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΙΔΑΚΗΣ, από τη Κοξαρέ, αν και λίγο χωλός, ήταν ταχύτατος στο τρέξιμο και κατεχάρης της περιοχής, βρήκε μια διέξοδο την οποία δεν γνώριζαν οι Γερμανοί και ήταν αφύλακτη, από τη μεριά Κλεισίδι προς Καλογέρου, οδήγησε την ομάδα και έτσι διέφυγε τον κλοιό.

Η ομάδα κρούσης και οπισθοφυλακής υπό τον καπετάν Αλέκο Μαθιουδάκη και τον αξιωματικό Σταύρο Νεονάκη συνέχισε τη μάχη κατά την οποία σκοτώθηκε ο Ελασίτης ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΑΜΑΛΑΚΗΣ από τις Ατσιπάδες[33]. Τελικά όμως, (ενν. η ομάδα κρούσης) διέσπασε τον κλοιό, διέφυγε και ενώθηκε με το κύριο σώμα του Συντάγματος[34].

Όταν άρχισαν οι επιχειρήσεις αυτές, παρέμεινε στο λημέρι κρυμμένος πάνω σ’ ένα πρίνο ένας ανταρτοεπονίτης, για να διαφυλάξει και να διασώσει το ραδιόφωνο της Ομάδας. Δυστυχώς, όμως, έγινε αντιληπτός από τους Γερμανούς, πιάστηκε, βρήκαν και το ραδιόφωνο, το πήραν, λεηλάτησαν και κατάκαυσαν το λημέρι, πήραν τον ανταρτοεπονίτη και τον κλείσανε στις φυλακές Αγυάς, όπου και τον εκτέλεσαν κατόπιν.

Θάταν δε θάταν δεκαπέντε χρονών […] Δεν διασώθηκε το όνομα του ανταρτοεπονίτη […] Μάλλον ήταν από τη Βισταγή Αμαρίου.

Ποιος, όμως, προσπάθησε να κρυφτεί στα κλαδιά ενός θεόρατου πρίνου; Ο καπετάνιος Αλέκος Μαθιουδάκης γράφει πως ήταν ο αξιωματικός του ΕΛΑΣ Σταύρος Νεονάκης[35] και όχι κάποιος μικρός ανταρτοεπονίτης. Ως επικεφαλής της ομάδας που επιχείρησε τη διάσπαση του γερμανικού κλοιού και αυτόπτης μάρτυρας όσων συνέβησαν μάλλον έχει δίκιο. Άλλωστε στο μνημείο της Αγιάς Χανίων που αναγράφονται σε χωριστή στήλη τα ονόματα των 31 Ρεθυμνιωτών εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς, κανείς δεν είναι από τη Βισταγή, όπως και στον κατάλογο των άλλων 12 εκτελεσμένων που έχει καταγράψει ο Μάρκος Γ. Πολιουδάκης από τους πίνακες των χωριών τους[36].

Ο Στέφανος Πρώιμος, επίσης, αφηγούμενος την προσπάθεια των Γερμανών να κυκλώσουν τον ΕΛΑΣ στις Αραβάνες του Ψηλορείτη[37], δίνει μια διαφορετική εκδοχή για την τύχη του μικρού ανταρτοεπονίτη. Αυτός ήταν ένα 12χρονο αετόπουλο, ο Κατσανέβας από το Βαβούσι[38], που όταν το συνέλαβαν οι Γερμανοί τους κατάπληξε με το θάρρος του και τη γενναιότητά του κι γι’ αυτό το σεβάστηκαν και δεν το εκτέλεσαν:

“Στις 02/08/1944 ξεκίνησαν 1.500 Γερμανοί για να κυκλώσουν τον ΕΛΑΣ στις Αραβάνες του Ψηλορείτη. Με σχέδιο κύκλωσης, από τα χωριά Πρινέ, Άγιο Μάμα, Αρκάδι και Γαράζο Μυλοποτάμου, Βισταγή και Πλατανιά Αμαρίου, βρέθηκαν το ξημέρωμα της 03/08/1944 γύρω στο λημέρι του ΕΛΑΣ. Έκαναν αμέσως συμβούλιο οι αξιωματικοί Νικόδημος Κριτσωτάκης, Στρατής Βελουδάκης, Στελής Αγγελάκης με τους καπετάνιους Νίκο Λεμονιά, Σήφη Μανωλεσάκη, Μαθιουδάκη και Τσιγαρά κι κατάστρωσαν σχέδιο διάσπασης του γερμανικού κλοιού.

 Άρχισε η μάχη με απεγνωσμένη προσπάθεια του Ε.Λ.Α.Σ. για τη διάσπαση και τη διαφυγή. Ύστερα από δίωρο σκληρό αγώνα κατόρθωσε ο ΕΛΑΣ να σπάσει το γερμανικό κλοιό και να διαφύγει. Απώλειες των Γερμανών: 7 νεκροί και τραυματίες άγνωστοι πόσοι. Από τον ΕΛΑΣ τρεις αιχμάλωτοι: ένας αντάρτης, ένας τροφοδότης και ένα αετόπουλο 12 χρονών, ο Κατσανέβας από το Βαβούσι, που κατάπληξε τους Γερμανούς με το θάρρος του και τη γενναιότητά του κι γι’ αυτό το σεβάστηκαν και δεν το εκτέλεσαν. Ένα τμήμα του ΕΛΑΣ έφυγε προς τη Βισταγή.

Στις 04/08/1944 ελασίτικο απόσπασμα με επικεφαλής τον Αθανάσιο Μαρκογιαννάκη έπεσε σε ενέδρα του γερμανικού φυλακίου Αγ. Ιωάννου Ρεθύμνης. Το απόσπασμα αμύνθηκε και ύστερα από σκληρό αγώνα ξέφυγε από την ενέδρα με απώλεια 1 νεκρό, τον Αθανάσιο Μαρκογιαννάκη.

Ο ΕΛΑΣ τραβήχτηκε προς το Μερωνιανό βουνό στην τοποθεσία “Δάφνης νερό”. Έστησε ενέδρες στον αμαξιτό δρόμο Αποστόλους-Ρεθύμνου επί 38 ώρες, αλλά δεν πέρασε κανείς Γερμανός, και ύστερα αποσύρθηκε προς τον Ψηλορείτη πάνω από τα Πατάλια στο μοναστηρικό μιτάτο[39]“.

Και ο Νίκος Περακάκης ολοκληρώνει την αφήγησή του κάνοντας ξεχωριστή αναφορά στη γυναικεία εμβληματική φιγούρα της Αντίστασης στο νομό Ρεθύμνου, στη δυναμική και ακατάβλητη αγωνίστρια ΚΑΤΙΝΑ ΣΗΦΑΚΑΚΗ-ΤΟ ΚΑΤΙΝΙΩ Η ΜΑΜΗ, όπως την ήξεραν οι σύντροφοί της, που στην κυκλωτική εξόρμηση των Γερμανών, βρέθηκε στις Αραβάνες κι’ έλαβε μέρος στη σύγκρουση με το τουφέκι στο χέρι[40]!

Αναφορές:

[1] Έλλη Αλεξίου στο βιβλίο Βασιλική Δρυς. Το χρονικό της εκπαίδευσης, Μέρος Δεύτερο, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1983, σελ. 438.

[2] ιδίοις αναλώμασι: με δικό του μόχθο και έξοδα.

[3] συναξάρι το: διήγηση που αναφέρεται στο βίο και στο μαρτύριο αγίου ή μάρτυρα του χριστιανισμού ή και σε άλλα θέματα σχετικά με την εκκλησιαστική ζωή.

[4] ΗΔΜ: Ημερήσια Διαταγή της V Μεραρχίας (του ΕΛΑΣ Κρήτης) που κοινοποιούσε τη σχετική διαταγή της “κυβέρνησης του βουνού”, της ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης).

[5] Στέφανος Πρώιμος (επιτελάρχης του ΕΛΑΣ της Κρήτης), Ο ΕΛΑΣ της Κρήτης, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1984, σελ. 133.

[6] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες: μορφές νεκρών και ζωντανών αγωνιστών ηρώων και μαρτύρων της Εθνικής Αντίστασης 1940-1945, μονογραφία, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1976, σελ. 233-239.

[7] Άλλα βιβλία του Νίκου Περακάκη είναι: 1. Στην κόλαση της χούντας. Ο Κρητικός γράφει… Εγκληματικές φυλακές Γυάρου, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1975. 2. ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ πολεμικές-ιστορικές-αντιστασιακές [αφηγήσεις πατριωτών πολέμαρχων από τα Ηλύσια πεδία, τη προσφυγιά και τη βιοπάλη, και άλλες μορφές νεκρών και ζωντανών αγωνιστών ηρώων μαρτύρων της εθνικής αντίστασης 1940-45], εκδόσεις Μυλοπόταμος, Αθήνα 1977. 3. Στου χρόνου την ανέμη: τ’ άγραφα ανέκδοτα αστεία και σοβαρά: με σχόλια και κριτική παρουσίαση, μονογραφία ολοκληρωμένη το ίδιο έτος, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1978. 4. Ήρωες και μάρτυρες: συνέχεια Εθνικής Αντίστασης 1940-45, μονογραφία ολοκληρωμένη το ίδιο έτος, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1978. 5. Οι Νέοι “Χαΐνηδες” οι…αδελφοποιτοί: συνέχεια ήρωες και μάρτυρες 1940-45, μονογραφία ολοκληρωμένη το ίδιο έτος, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1979 και 6. Η Κρήτη στις φλόγες: η επανάσταση του 21: λίγα απ’ όλη τη Κρήτη και περισσότερα Ρέθεμνος Μυλοπόταμο-καθώς και νεώτερη ιστορία, μονογραφία ολοκληρωμένη το ίδιο έτος, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1979.

[8] Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1984, σελ. 18.

[9] Ο σύνδεσμος που έφερε την πληροφορία ήταν ο Μανώλης Λαγουβάρδος. (Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 79).

[10] Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 79.

[11] Στέφανος Πρώιμος, Ο Ε.Λ.Α.Σ. της Κρήτης, ό.π., σελ. 133. Και ο Αλέκος Μαθιουδάκης αναφέρει πως οι 4 Γερμανοί με δύο μοτοσυκλέτες ήρθαν στο χωριό, για να δουν τα κορίτσια με τα οποία είχαν συνδεθεί, στο διάστημα της προηγούμενης αποστολής τους στα Χανιά.

[12] Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αλέκου Μαθιουδάκη, εκτός από τον Δημήτρη Φασουλή, δάσκαλο από το Πέραμα, “βοήθησαν για τη λευτεριά”, δηλαδή ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ στις Μαργαρίτες και οι Νίκος Μαρής, Μάρκος Σκολούδης, Στέλιος Κυριακόπουλος, Μανώλης Μπαούνης, Μιχάλης Ιωάννου από το χωριο “Αγγελιανά”, Κώστας Ψαρόκαλος από το “Τριπόδι” και ο Μανώλης Λαγουβάρδος. (Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 72).

[13] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες, ό.π., σελ. 215.

[14] Συμμετείχε στις μάχες Ποταμών, Αγριμοχώραφου, Κρουσανιώτικου Φαραγγιού, και στις 14 Ιουλίου του 43 και της 7^ης Αυγούστου του ίδιου έτους. Πολέμησε επίσης στις Αραβάνες, 29 Αυγούστου του 1943 και στην Κοξαρέ τον Αύγουστο του 43. Ως προς το πολιτικό σκέλος είχε την ευθύνη για τις συναντήσεις και τις διαβουλεύσεις των πατριωτικών οργανώσεων στο κτίριο του Δημοτικού Σχολείου Καρινών, στο οποίο έγιναν και οι δυο Παγκρήτιες Γενικές Συνελεύσεις της Αντίστασης, που καθόρισαν τη στρατηγική πορεία του αγώνα κατά του κατακτητή. (Βλ. Εύα Λαδιά, ΕΝΑ ΑΚΟΜΗ ΘΥΜΑ ΤΗΣ ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΙΑΣ. Νικόλαος Παπαδάκης: Ο θρυλικός καπετάν Λεμονιάς, εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα, 02/09/2015 & Μάρκος Πολιουδάκης, Η Εθνική αντίσταση κατά τη γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, ιδιωτική έκδοση, Ρέθυμνο 2002).

[15] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες, ό.π., σελ. 67-68.

[16] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες, ό.π., σελ. 69-83.

[17] Στέφανος Πρώιμος, Ο ΕΛΑΣ της Κρήτης, ό.π., σελ. 137.

[18] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες, ό.π., σελ. 252-254.

[19] Ο Αλέκος Μαθιουδάκης αναφέρει πως στην επιχείρηση αυτή πήραν επίσης μέρος και οι Αντώνης Πάτρος, Σταύρος Χρηστοφοράκης και ακόμα ένας δυο που δε θυμάται τα ονόματα τους. (Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 72).

[20] Βλ. Στέφανος Πρώιμος, Ο ΕΛΑΣ της Κρήτης, ό.π., σελ. 130.

[21] Εύα Λαδιά, ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ. Γιάννης Μαθιουδάκης: Ένας πρωτόκλητος της λευτεριάς, εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα, 31/03/2015.

[22] Βλ. Καπετάν Αλέκου Μαθιουδάκη, Αντιστασιακές αναμνήσεις, Αθήνα 1982.

[23] Εύα Λαδιά, ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ. Αλέκος Μαθιουδάκης: Ο “μουσάτος” με την ηρωική δράση, εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα, 16/07/2015.

[24] ερίφης ο: (μειωτ.) χαρακτηρισμός για άνθρωπο: α. κακό, σκληρόκαρδο. β. ψεύτη ή πονηρό. γ. ανόητο, βλάκα. δ. κακόμοιρο, φουκαρά.

[25] Σύμφωνα με την αφήγηση του Αλέκου Μαθιουδάκη με τα λάστιχα των μοτοσυκλετών έφτιαξε ο τσαγκάρης Λευτέρης Διαλεχτός από το Μελιδόνι τα άρβυλα της ομάδας “Ποδιά” (Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 72)

[26] Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 80.

[27] Βλ. Στέφανος Πρώιμος, Ο ΕΛΑΣ της Κρήτης, ό.π., σελ. 133.

[28] Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 81.

[29] Η ομάδα του Αλέκου Μαθιουδάκη με μια εικοσαριά αντάρτες επιτέθηκε από τη μεριά του “Αρκαδίου” πάνω από το “Παληομηστηρίδι” και τα “Τρία Πηγάδια” αιφνιδιάζοντας τους Γερμανούς.

[30] Ο νεκρός ΕΛΑΣίτης Γιώργος Σηφακάκης του Εμμανουήλ, τριάντα ετών, ήταν ο πολυβολητής της ομάδας (Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 81). Επομένως δεν είναι σωστή η πληροφορία που καταγράφει ο Μάρκος Γ. Πολιουδάκης πως ο Γιώργος Πολιουδάκης συνελήφθη από τους Γερμανούς τον Ψηλορείτη, στις 07 Αυγούστου του 1944, ενώ μετέφερε τρόφιμα στους αντάρτες του ΕΛΑΣ κι εκτελέστηκε στην Αγυιά στις 16 Σεπτεμβρίου του 1944 εκτός αν πρόκειται για συνωνυμία. (Βλ. Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Μαρτυρολόγιο Νομού Ρεθύμνου 1941-1945, ιδιωτική έκδοση, Ρέθυμνο 2006, σελ. 134).

[31] Βλ. Νίκος Μαν. Περακάκης, Οι Δροσουλίτες, ό.π.,  σελ. 183-184.

[32] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες, ό.π., σελ. 166.

[33] Ο Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, ωστόσο, αναφέρει πως ο Παντελής Μαμαλάκης του Εμμανουήλ από τους Ατσιπάδες, ετών 20, είχε πράγματι συλληφθεί στον Ψηλορείτη από τους Γερμανούς, ενώ μετέφερε τρόφιμα στους αντάρτες αλλά δεν εκτελέστηκε αμέσως, αλλά στις 07 Αυγούστου του 1944 στην Αγιά. (Βλ. Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Μαρτυρολόγιο Νομού Ρεθύμνου 1941-1945, ό.π., σελ. 106).

[34] “Μετά από μια ώρα υποχωρήσαμε και βρεθήκαμε στη χαράδρα”, γράφει ο Αλέκος Μαθιουδάκης, “απ’ όπου είχε περάσει και ο κύριος όγκος της ομάδας”. (Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 81).

[35] Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 81.

[36] Υπάρχουν, βέβαια, και οι 21 Ρεθυμνιώτες που κρατήθηκαν από τους Γερμανούς στην Αγυιά και μεταφερόμενοι στη Γερμανία, πνίγηκαν με το Α/Π “Sinfra” στις 19.10.1943, όταν το πλοίο έμφορτο με 2.389 ιταλούς αιχμαλώτους, βυθίστηκε μετά από αεροπορική επίθεση βρετανικών και αμερικανικών αεροσκαφών βόρεια της Σούδας με μεγάλες απώλειες, αλλά αυτή δεν είναι η περίπτωση που εξετάζουμε εδώ. (Βλ. Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Μαρτυρολόγιο Νομού Ρεθύμνου 1941-1945, ό.π., σελ. 83-85).

[37] Ως Αραβάνες ορίζονται οι πρόποδες του Ψηλορείτη από τη βορεινή πλευρά του όρους. Εκτείνονται ανατολικά του Αρκαδίου, βόρεια του Φουρφουρά και νότια του Αγίου Μάμα. Λίγο χαμηλότερα από το νοητό κέντρο της περιοχής συναντώνται οι τρείς από τις τέσσερις περιφέρειες του νομού, Ρεθύμνου, Αμαρίου και Μυλοποτάμου. “Η περιοχή (ενν. Αραβάνες) προσφέρονταν για λημέρι όσο καμιά άλλη”, παρατηρεί ο Αλέκος Μαθιουδάκης. “Γιατί νοτιοανατολικά προστατεύονταν από τον απότομο ορεινό όγκο του Ψηλορείτη. Βορεινά ακριβώς από το “Ποτιστήρι” μέσα σε ρεματιά, ορθώνεται ένας λόφος με ομαλή σχεδόν κατεύθυνση, με θεόρατους πρίνους και πολλές χαράδρες και ολόγυρα βράχοι πελώριοι, που μας βοηθούσαν για να στήνουμε παρατηρητήρια. Στη συνέχεια του λόφου και κατευθείαν προς τα κάτω σε απόσταση 7-8 χιλιομέτρων είναι χτισμένη η μονή Αρκαδίου[37]. (Βλ. Αλέκος Μαθιουδάκης, Αραβάνες (Ψηλορείτης), ό.π., σελ. 78).

[38] Νίκος Κατσανεβάκης.

[39] Βλ. Στέφανος Πρώιμος, Ο ΕΛΑΣ της Κρήτης, ό.π., σελ. 133-34.

[40] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες, ό.π., σελ. 230.

[41] Βλ. Νίκου Μαν. Περακάκη, Οι Δροσουλίτες, ό.π., σελ. 223-231.

[42] Α[νυπόγραφο] Ά[ρθρο], “Έφυγε” η αγωνίστρια της Αριστεράς Κατίνα Σηφακάκη, Εφημερίδα των Συντακτών, 02.08.2017.

[43] Βλ. Μανόλης Παντινάκης, Το “Κατινάκι η μαμή” Η Αμαζόνα της Αντίστασης και της Εξορίας, πρόλογος Στέφανος Ληναίος, ιδιωτική έκδοση, 2010.