Η επιδημία πανούκλας του Μεσαίωνα (1348-1350) αποτέλεσε ίσως τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή στην ιστορία. Πήρε τη μορφή πανδημίας και ο δείκτης θνησιμότητας ξεπέρασε κάθε προηγούμενο.
Η επιδημία προκάλεσε τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων από οποιοδήποτε άλλο γεγονός στην ιστορία και χαρακτηριστικά έλεγαν ότι σε κάποιες περιοχές οι επιζώντες δεν ήταν αρκετοί για να θάψουν τους νεκρούς. Συνέπεια της επιδημίας ήταν να χαθεί το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης.
Η επιδημία έφτασε στην Δυτική Ευρώπη το 1347 και πέρασε στην Αγγλία ένα χρόνο αργότερα. Ακολούθησαν η Σκανδιναβία και η Ρωσία. Για να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης της πανώλης όλα τα καράβια από το 1347 και μετά απομονώνονταν για 40 μέρες, γεγονός από το οποίο προέκυψε η λέξη καραντίνα, από τη γαλλική έκφραση une quarantaine de jours,που σημαίνει «διάστημα σαράντα ημερών». Η λέξη προέρχεται από την ιταλική quaranta (αριθμός σαράντα).
Όταν κυματίζει αυτή η σημαία μέσα σε λιμάνι σημαίνει ότι ένα πλοίο βρίσκεται σε καραντίνα.
Τα αίτια της επιδημίας
Εστία μόλυνσης ήταν οι αρουραίοι. Συγκεκριμένα, πρόκειται για λοιμώδη νόσο που προκαλείται από ένα βακτήριο, τον βάκιλο του Γερσίν. Μεταδόθηκε στον άνθρωπο από το τσίμπημα των ψύλλων που παρασιτούσαν στους αρουραίους. Τον Μεσαίωνα ο πληθυσμός των αρουραίων αυξήθηκε επικίνδυνα όταν ο Πάπας αποκάλεσε τις γάτες όργανα του Σατανά. Ακολούθησε κύμα μαζικής εξόντωσης κάθε γάτας με αποτέλεσμα οι αρουραίοι να πολλαπλασιαστούν με ταχύτατο ρυθμό. Το βακτήριο της πανούκλας έπληττε τα ζωτικά όργανα του ανθρώπινου οργανισμού και οδηγούσε σε βέβαιο θάνατο. Οι συνθήκες διαβίωσης της εποχής και η έλλειψη υγιεινής ευνόησαν την ταχύτατη μετάδοση. Η ασθένεια εμφανίστηκε σε τρεις μορφές: τη βουβωνική, την πνευμονική και τη σηψαιμική.
Τα θύματα
Από την επιδημία δεν ξέφυγε κανείς. Άντρες, γυναίκες, πλούσιοι, φτωχοί, κληρικοί, χωρικοί βασιλείς, καλόγριες, μοναχοί. Κάθε καλλιτεχνική δραστηριότητα σταμάτησε, είτε επρόκειτο για οικοδόμηση ναών στην Ιταλία, είτε για κεραμικές δημιουργίες στην Αγγλία. Καλλιτέχνες όπως η οικογένεια Λορινζέτι στην Σιένα της Ιταλίας ή οι περίφημοι κτίστες Ράμσεϊς στην Αγγλία αφανίστηκαν.
Museum of London Archaeology Θύματα του Μαύρου Θανάτου, όπως εντοπίστηκαν σε ανασκαφή κάτω από το Βασιλικό Νομισματοκοπείο του Λονδίνου
Τα συμπτώματα
Τα συμπτώματα κυρίως συμπεριελάμβαναν πρήξιμο στη βουβωνική χώρα, τον λαιμό και στους λεμφαδένες. Το δέρμα έπαιρνε σκούρο χρώμα και πολλές φορές ο ασθενής υπέφερε από αιμοπτύσεις. Καταγραφές του μεσαίωνα ανέφεραν πως πολλές φορές αρκούσαν πέντε μέρες ασθένειας για να επέλθει ο θάνατος, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις που μόνο μια μέρα ήταν αρκετή για το μοιραίο. Τόσο μεγάλος ήταν ο αριθμός των θυμάτων ώστε δεν υπήρχαν πλέον αρκετοί αγρότες να καλλιεργήσουν τη γη, ούτε κτηνοτρόφοι να φροντίσουν τα ζώα.
Αριθμός θυμάτων
Στην Ευρώπη μέσα σε πέντε χρόνια, 50 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Ο πληθυσμός μειώθηκε από 80 εκατομμύρια σε 30. Η επιδημία αφάνισε το 60% του πληθυσμού στις αστικές και αγροτικές περιοχές. Κάποιες μάλιστα κοινότητες, όπως του Κουόμπ στο Χαμσάιρ, αφανίστηκαν πλήρως, ενώ πολλές αγροτικές περιοχές παρήκμασαν και σταδιακά ερήμωσαν. Κάποιοι κατάφεραν να ξεπεράσουν τη θανατηφόρα ασθένεια, όμως οι άνθρωποι εκείνη την εποχή δεν είχαν ενημέρωση και γι΄αυτούς, όσοι ασθενούσαν θεωρούνταν μελλοθάνατοι.
Η πανώλη είχε προϊστορία
"google ad"
Στην ιστορία έχουν καταγραφεί τρεις πανδημίες με πρώτη την επιδημία του 6 ου αιώνα π.Χ. Δεύτερη είναι η μαύρη πανώλη του μεσαίωνα, η οποία επέστρεψε λίγα χρόνια αργότερα το 1361 πλήττοντας κυρίως παιδιά και ηλικιωμένους και με υποτροπή το 1374 και το 1665 οπότε και η πανώλη εξαφανίστηκε. Τρίτη μεγάλη επιδημία καταγράφηκε στην Ασία την δεκαετία του 1890 όπου εμφανίστηκαν καινούργια στελέχη του ιού τα οποία εξακολουθούν να βρίσκονται σε κάποια ζώα έως και σήμερα.
Η επιδημία άρχισε να εξασθενεί στις αρχές της δεκαετίας του 1350. Ο Τζέφρι Τσότσερ, Άγγλος συγγραφέας και ποιητής, αναφέρει πως κάποιοι γιατροί έβγαλαν πολλά χρήματα από την πανούκλα.
Γιατροσόφια και λιτανείες
Οι άνθρωποι του μεσαίωνα πίστευαν ότι η ασθένεια ήταν θεόσταλτη ή θεϊκή κατάρα, γι ´αυτό και προσπαθούσαν να την αντιμετωπίσουν με προσευχές και λιτανείες. Κάποιοι άλλοι συνειδητοποίησαν ότι το καλύτερο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να φύγουν μακριά. Στο «Δεκαήμερο», έργο του Βοκάκιου, ο συγγραφέας ασχολείται με αυτή τη φυγή. Είναι μία σειρά ιστοριών για κάποιους νέους ανθρώπους που ψάχνουν να βρουν καταφύγιο μακριά από την πανώλη κοντά στην Φλωρεντία.
Δεν υπήρχε κάποια γνωστή θεραπεία εκείνη την εποχή και οι άνθρωποι χρειάζονταν φάρμακα. Το βακτήριο της πανώλης ταυτοποιήθηκε στην Ασία το 1890 και συνδέθηκε άμεσα με τους ψύλλους και τα ζώα.
Η ασθένεια δεν εξαφανίστηκε ποτέ εντελώς . Μια επιδημία που ξέσπασε στην Ινδία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 προκάλεσε πανικό σε όλο τον κόσμο. Επανεμφάνιση της επιδημίας είχαμε και το 2013 στην Κιρκιζία κοντά στο Ουμπεκιστάν.
Η καραντίνα στον Ισλαμικό κόσμο
Να σημειώσουμε ότι η υποχρεωτική νοσοκομειακή καραντίνα ειδικών ομάδων ασθενών, συμπεριλαμβανομένων αυτών με λέπρα, άρχισε νωρίς στην Ισλαμική ιστορία.
Μεταξύ 706 και 707 ο 6ος χαλίφης Al-Wadid έχτισε το πρώτο νοσοκομείο στη Δαμασκό και έδωσε εντολή να απομονώσουν όσους είναι μολυσμένοι με λέπρα από άλλους ασθενείς στο νοσοκομείο.
Η πρακτική της αναγκαστικής καραντίνας των λεπρών στα νοσοκομεία συνεχίστηκε μέχρι το 1431 όταν και ο Οθωμανοί έχτισαν το νοσοκομείο λεπρών στο Edirne.
Περιστατικά καραντίνας συνέβαιναν σε όλο τον μουσουλμανικό κόστος με στοιχεία για εθελοντική κοινοτική καραντίνας.
Η πρώτη καταγεγραμμένη αναγκαστική καραντίνα μίας κοινότητας καθιερώθηκε από τους Οθωμανούς με την μεταρρύθμιση της καραντίνας το 1838.