Συνεχίζεται η ανασκαφική εργασία στον λόφο Καστά, από την ΚΗ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Αφαιρούνται από τον λόφο οι επιχώσεις και τα μπάζα της ανασκαφής Λαζαρίδη. Έχει ήδη ολοκληρωθεί η αφαίρεση στη δυτική πλευρά και συνεχίζονται οι εργασίες πίσω και ανατολικά από τη θόλο.
Σήμερα που αφαιρέθηκαν και τα τελευταία στρώματα χωμάτων από την ανατολική πλευρά του ψηφιδωτού, αποκαλύφθηκε η τρίτη μορφή της παράστασης, πίσω από τον γενειοφόρο άνδρα, ο οποίος -εκτός από το στεφάνι- φοράει και κόκκινο ιμάτιο.
Πρόκειται για γυναικεία νεανική μορφή, με κόκκινους ανεμίζοντες βοστρύχους, η οποία φοράει λευκό χιτώνα που συγκρατείται με κόκκινη λεπτή ταινία στο ύψους του στήθους. Φέρει κόσμημα στον καρπό του αριστερού της χεριού. Είναι προφανές ότι πρόκειται για την μυθολογική παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, με την παρουσία του θεού Ερμή ως ψυχοπομπού, όπως είθισται σε ανάλογες αναπαραστάσεις (φωτο 1, 2, 3).
Είναι εκπληκτική η παράσταση όχι μόνον για τον χρωματικό της πλούτο, αλλά και για την τέλεια εκτέλεση του σχεδίου. Στην παράσταση του ψηφιδωτού παρουσιάζεται και η τρίτη διάσταση, ιδιαίτερα στην απεικόνιση του ψυχοπομπού και της Περσεφόνης. Είναι φανερό ότι η παράσταση παραπέμπει και στην αντίστοιχη της αρπαγής της Περσεφόνης, στον λεγόμενο Τάφο της Περσεφόνης, στο βασιλικό νεκροταφείο των Αιγών. Όμως η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης, στις Αιγές είναι τοιχογραφία. Εδώ, για πρώτη φορά, απαντάται σε βοτσαλωτό ψηφιδωτό, σε ταφικό μνημείο. Οι διαστάσεις του ψηφιδωτού δαπέδου ήτοι 4,5Χ3.
Με την αποκάλυψη του ψηφιδωτού δαπέδου δόθηκε η δυνατότητα και για την τελική υποστύλωση του επιστυλίου των Καρυατίδων. Φυσικά, έχουν ήδη ξεκινήσει οι εργασίες προστασίας του ψηφιδωτού οι οποίες συνίστανται:
α. Επικάλυψη με φύλλα φελιζόλ
β. Και πάνω από αυτά ξύλινη επένδυση
Σε ύψος 40 εκ. πάνω από την ξύλινη επένδυση θα μπει το δάπεδο πρόσβασης για τον τέταρτο χώρο, το οποίο θα στηριχτεί στην τρίτη σειρά αντιστήριξης.
Με την τομή που έγινε στο κατεστραμμένο τμήμα του ψηφιδωτού διαπιστώθηκαν οι συνθήκες έδρασης του δαπέδου που είναι οι εξής: Κονίαμα 8-10 εκατοστών ως υπόβαση του ψηφιδωτού, πιο κάτω έχουμε στρώση από κροκάλες πάχους 10-12 εκατοστά, οι οποίες εδράζονται στο φυσικό έδαφος, υπό μορφή σκληρής αργιλώδους άμμου.
Στον τέταρτο χώρο ήτοι στον τρίτο θάλαμο, έχει ολοκληρωθεί η υποστύλωση. Δεν προχώρησαν οι ανασκαφικές εργασίες, επειδή η ομάδα ασχολήθηκε με την αποκάλυψη του ψηφιδωτού.
Κ. Περιστέρη: Πρώτη φορά ψηφιδωτό σε ταφικό μνημείο
Λ. Μενδώνη: Ποια σχέση μπορεί να έχει η αρπαγή της Περσεφόνης με το συγκεκριμένο μνημείο;
"google ad"
Κ. Περιστέρη: Η αρπαγή είναι ένα καθαρά ταφικό θέμα. Έχουμε ένα ακόμη δείγμα χρονολόγησης του τάφου: Τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα .π.Χ.
Ερώτηση: Ποια σχέση μπορεί να υπάρχει στην αναπαράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης με τη δυναστεία των Τημενιδών.
Λ. Μενδώνη: Βρίσκουμε την σκηνή της αρπαγής της Περσεφόνης στην τοιχογραφία του λεγόμενου τάφου της Περσεφόνης, στο βασιλικό νεκροταφείο των Αιγών. Έχουμε και δεύτερη απεικόνιση με τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη, σε σκηνή ιερού γάμου, στο ερεισίνωτο του μαρμάρινου θρόνου, στον τάφο της Ευρυδίκης, μητέρας του Φιλίππου, στις Αιγές. Οι σκηνές αυτές συνδέονται με τις λατρείες του κάτω κόσμου, με την Ορφική λατρεία- κάθοδος στον Άδη-καθώς και με τις διονυσιακές τελετές. Ο εκάστοτε επικεφαλής του οίκου των Μακεδόνων ήταν ο αρχιερέας αυτών των λατρειών. Σας θυμίζω την πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» για τα κατάλοιπα της μάσκας που βρέθηκαν στα κατάλοιπα των οστών του Φιλίππου. Σύμφωνα με τους ειδικούς ήταν η μάσκα, την οποία φορούσε ο Φίλιππος στις ορφικές τελετές. Επομένως, η παράσταση στην περίπτωσή μας έχει συμβολική σημασία, η οποία μπορεί να δηλώνει κάποια σχέση του ”ενοίκου” του τάφου με τον μακεδονικό οίκο. Ο πολιτικός συμβολισμός είναι πολύ ισχυρός σε όλες τις εποχές.
Ερώτηση: Μπορούμε από την παράσταση να βγάλουμε συμπέρασμα για το φύλο του νεκρού.
K. Περιστέρη: Όχι δεν μπορούμε
Ερώτηση: Μετά το ψηφιδωτό βρισκόμαστε στην μαρμάρινη θύρα, πριν από τον κυρίως θάλαμο. Ένα τέτοιο ψηφιδωτό μας προϊδεάζει για το πόσο σημαντικός είναι ο νεκρός;
Κ. Περιστέρη: Χωρίς αμφιβολία ο νεκρός ήταν εξαιρετικά σημαντικός.
Ερώτηση: Πως εξηγείτε το γεγονός ότι δεν έχει βρεθεί ένα κανένα κινητό εύρημα κατά την ανασκαφή;
Κ. Περιστέρη: Έχουμε βρει κινητά, όπως κεραμική, καρφιά κ.ά. Όμως δεν μπορούμε να τα βάλουμε όλα σ᾽ ένα δελτίο τύπου. Δεν μπορούμε να πούμε βρέθηκαν όστρακα ή καρφιά. Όλα χρειάζονται συντήρηση και όλα χρειάζονται μελέτη.
Ερώτηση: Το δημοτικό συμβούλιο Σερρών έβγαλε ψήφισμα να δημιουργηθεί ένα υπερσύγχρονο μουσείο στην Αμφίπολη και ένα στις Σέρρες.
Κ. Περιστέρη: Το θέμα του Μουσείου των Σερρών το ψάχνουμε από το 2004.
Λ. Μενδώνη: Τα ευρήματα από τις ανασκαφές που γίνονται εδώ, προφανώς θα μείνουν εδώ. Αυτή η συζήτηση είναι παραπληροφόρηση. Ουδέποτε ετέθη θέμα μετακίνησης ευρήματος, οπουδήποτε αλλού, όχι μόνον από την Αμφίπολη, αλλά από οποιοδήποτε σημείο της χώρας. Η πολιτική του Υπουργείου είναι, όπου είναι δυνατόν να επιστρέφονται ευρήματα- ακόμη και από παλαιότερες ανασκαφές- στον τόπο που έχουν βρεθεί. Δεν υπάρχει ανασκαφικό εύρημα, που να απομακρύνεται από τον τόπο του. Ομολογώ πώς δεν καταλαβαίνω πώς ξεκίνησε και γιατί γίνεται μια τέτοια συζήτηση. Αυτά είναι εκ του πονηρού.
Ερώτηση: Υπάρχει τέταρτος θάλαμος ή κρύπτη;
Κ. Περιστέρη: Είμαστε αρκετά ψηλά. Υποθέσεις μπορεί να γίνουν. Θα έχουμε εικόνα μετά την ανασκαφή του τρίτου χώρου.
Ερώτηση: Είπατε για την Περσεφόνη στο βασιλικό νεκροταφείο. Μπορούμε να πούμε ότι είναι βασιλικός τάφος;
Κ. Περιστέρη: Είναι νωρίς. Δεν μπορούμε να πούμε τίποτε αν δεν τελειώσει η ανασκαφή. Είναι πολύ σημαντικός. Η σημαντικότητα του μνημείου ανεβαίνει και με το ψηφιδωτό που πρώτη φορά απαντάται σε ταφικό μνημείο.
Ερώτηση: Η φθορά στο κέντρο του ψηφιδωτού από τι προήλθε; Από φθορά; Από τυμβωρυχία;
Απάντηση: Όχι δεν υπάρχει λογική. Φαίνεται όμως ότι δεν είναι φυσική φθορά.
Ερώτηση: Η υπόθεση ότι οι επιχώσεις -όπως λέγατε αρχικά- ότι είχαν μπει με την κατασκευή του μνημείου, ισχύει ακόμη;
Κ. Περιστέρη: Να προχωρήσουμε στην ανασκαφή και θα έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα.
Ερώτηση: Συνάδελφοί σας, σ’ ένα κείμενο με 140 υπογραφές, σχολιάζουν ότι ποινικοποιήσατε επιστήμονες που έχουν εκφράσει άλλη επιστημονική άποψη για την ανασκαφή .
Κ. Περιστέρη: Προτιμώ να προχωρεί η ανασκαφή από να ασχολούμαι από διάφορα θέματα τα οποία θεωρώ κακοήθειες.
Ερώτηση: Πόσο χρόνο θα χρειαστείτε ακόμη;
Κ. Περιστέρη: Δεν κτίζουμε σπίτι. Η ανασκαφή μας οδηγεί. Ότι λέμε είναι σχετικό. Δεν ξέρουμε να σας πούμε ημερομηνίες. Δεν τρέχουμε, μας οδηγεί η ανασκαφή.
Ερώτηση: Να μείνουμε στον τρίτο θάλαμο. Πριν από ένα μήνα ο γεωλόγος πήρε “καρότο” για να σταλεί στην Ελβετία για την χρονολόγηση του τάφου.
K. Περιστέρη: Πήρε δείγματα, αλλά δεν έχουν σταλεί ακόμη. Άλλωστε δεν μπορούμε από αυτά να χρονολογήσομε τον τάφο.
Λ. Μενδώνη: Η ανάλυση των γεωλογικών δειγμάτων είναι απαραίτητη σε μια σύγχρονη ανασκαφική έρευνα, καθώς είναι απαραίτητη η γνώση του γεωπεριβάλλοντος του μνημείου. Οι αναλύσεις αυτές θα επιτρέψουν να γνωρίζομε την ακριβή σύσταση και τον τρόπο δημιουργίας των γαιών, να χρονολογήσομε τα ιζήματα. Η όποια χρονολόγηση μπορεί να προκύψει από γεωλογικού τύπου αναλύσεις, οδηγεί και σε χρονολογήσεις εκατομμυρίων ετών. Είναι εντελώς διαφορετικά τα δεδομένα από την ιστορική, αρχαιολογική χρονολόγηση.
Η αρπαγή της Περσεφόνης
Η Περσεφόνη ήταν κόρη της θεάς Δήμητρας. Πατέρας της ήταν ο Ζευς και συζυγός της ο Άδης. Ο Άδης την πήρε στον Κάτω Κόσμο για την ομορφιά της. H αναπαράσταση της νεαρής κόρης να αρπάζεται για να κατέβει στον Κάτω Κόσμο είναι ένα συνηθισμένο μοτίβο της αρχαιότητας.
Η Θεά Δήμητρα όμως τη ζήτησε πίσω. Ο Άδης συμφώνησε να ανεβαίνει η Περσεφόνη έξι μήνες στον πάνω κόσμο και να κατεβαίνει τους επόμενους έξι στον κάτω. Έτσι τους μήνες που η Περσεφόνη είναι στον πάνω κόσμο η Θεά Δήμητρα χαιρόταν και υπήρχε καλοκαιρία, ενώ τους άλλους κακοκαιρία. Ο μύθος της αρπαγής πρωτοεμφανίζεται στη «Θεογονία» του Ησιόδου.
Ερμηνείες του μύθου της αρπαγής της Περσεφόνης
α) Η φυσική θεωρία της βλάστησης και του αγροτικού κύκλου. Πρωτοδιατυπώνεται στην αρχαιότητα από τους Στωϊκούς . Η Κόρη ταυτίζεται με τα δημητριακά και η απουσία της με τη φύλαξή τους στο υπέδαφος. Η απαγωγή της είναι η αλληγορία του κύκλου της ευφορίας της φύσης: η κάθοδος της Κόρης στον Κάτω κόσμο κάθε φθινόπωρο ταυτίζεται με την απουσία των καρπών, οι οποίοι αναφύονται την άνοιξη με την άνοδό της. Μια τέτοια άποψη κρίνεται όμως ως απορριπτέα διότι, όπως μας αναφέρει η κυριότερη πηγή μας ο Ομηρικός Ύμνος, η Κόρη έμενε τέσσερις μήνες στον Κάτω Κόσμο και οκτώ μήνες στον Πάνω Κόσμο. Όμως τα δημητριακά βλασταίνουν μόλις λίγες εβδομάδες μετά τη σπορά.[1] Επίσης η συλλογή των λουλουδιών από την Κόρη η οι περιπλανήσεις της Δήμητρας σε αναζήτηση της κόρης της δεν μπορούν να συσχετισθούν με γεωργικές πράξεις.
β) Η θεωρία της αναγέννησης και της αιωνιότητας της ζωής, που πηγάζει από τις γενεές που ξεπηδάν η μία από την άλλη. Αυτή ήταν η ουσία του εορτασμού της “ανόδου” της Περσεφόνης στα Ελευσίνια Μυστήρια. Η επιστροφή (άνοδος) της Περσεφόνης γιορταζόταν με τη σπορά του φθινοπώρου. Ο Πλούτος συμβολίζει τον πλούτο του σιταριού που αποθηκευόταν σε υπόγεια σιλό η πίθους κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Παρόμοιοι πίθοι χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για ταφές , και ο Πλούτος, ταυτίζεται με τον Άδη, τον άρχοντα του κάτω κόσμου. Τους καλοκαιρινούς μήνες η “Κόρη” βρίσκεται μέσα στο σιτάρι των υπόγειων σιλό, στο βασίλειο του ‘Αδη, και ταυτίζεται με την “Περσεφόνη”, την βασίλισσα του κάτω κόσμου. Την αρχή του φθινοπώρου , όταν οι σπόροι της παλιάς συγκομιδής σπέρνονται στους αγρούς, η “Κόρη” ανεβαίνει (άνοδος), και ενώνεται πάλι με την μητέρα της Δήμητρα, γιατί ο παλιός σπόρος ενώνεται με το νέο βλαστό. Για τους μυημένους , αυτή η ένωση ήταν το σύμβολο της αιωνιότητας της ανθρώπινης ζωής, που πηγάζει από τις γενεές που ξεπηδάν η μία απ΄την άλλη.
γ) Η ανθρωπολογική διάσταση του μύθου. Αυτή επικεντρώνεται κυρίως στις ανθρώπινες διαστάσεις του μύθου: γάμος και θάνατος- που είναι κυρίαρχος μέσα στον μύθο- ο τραυματικός χωρισμός της μητέρας από τη νεαρή κόρη, λύπη και θυμός και τελικά συμφιλίωση. Δεν λέιπει και η άποψη που λέει πως ο Άδης πρέπει να θεωρηθεί «στείρος, σεξουαλικά αδύναμος, ενώ η Περσεφόνη αντιπροσωπεύει τις ερωτικές περιπέτειες της εφηβείας».