Του Κανάκη Ι. Γερωνυμάκη
Τα είδα, τα έζησα, τα άκουσα
Στις 20Μαΐου του 1941, πριν το μεσημέρι βρέθηκα με άλλα παιδιά πιο κάτω από το χωριό μου τον Βουβά όπου κάποτε είδαμε 12 αεροπλάνα που πετούσανε από τον βορά προς τον νότο. Μάθαμε από τηλεφώνου ότι οι Ναζί ερίξανε αλεξιπτωτιστές στα Χανιά και προς την περιοχή του Μάλεμε. Κεντρικός στόχος τους από την αρχή ήτανε το αεροδρόμιο του Μάλεμε, διότι το θέλανε πύλη για το νησί μας. Έτσι με τα 1300 αεροπλάνα, οπλιταγωγά, καταδιωκτικά, βομβαρδιστικά, και ανεμοπλάνα, κατέκλεισαν τον ουρανό της Κρήτης και ρίξανε 23.000 αλεξιπτωτιστές και αλπινιστές, το επίλεκτο σώμα του ναζιστικού στρατού. 4.320 σε Χανιά και Μάλεμε, 1.360 στο Ρέθυμνο και 2.360 στο Ηράκλειο.
Η δύναμη των συμμάχων αποτελείτο από Άγγλους, Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς και συμμετείχανε και λίγοι Κύπριοι και λίγοι Παλαιστίνιοι. Από τον Ελληνικό στρατό ήτανε 8 τάγματα νεοσυλλέκτων, δύο τάγματα από τα έμπεδα της πέμπτης μεραρχίας, 300 από τη σχολή χωροφυλακής και 500 από τη σχολή Ικάρων. Οι Κρήτες στρατεύσιμοι βρεθήκανε εγκλωβισμένοι στην κατεχόμενη ηπειρωτική Ελλάδα.
Την πρώτη μέρα σκοτωθήκανε 1700 από τους εισβολείς ήτανε καλά οργανωμένοι και κυριαρχούσανε στον αέρα. Οι αμυνόμενοι, ούτε αεροπορική υποστήριξη δεν είχανε μα ούτε αντιαεροπορική άμυνα. Την 20η Μαΐου καταφέρανε οι ναζί και καταλάβανε το αεροδρόμιο. Στις 25 Μαΐου καταλάβανε την Κάντανο και πολλά χωριά δυτικά των Χανίων. Από την ηπειρωτική Ελλάδα επιτάξανε βενζινάκατα και δύο ατμόπλοια και επιχειρήσανε να φέρουνε διά θαλάσσης στρατό και εφόδια μα τα βυθίσανε τα αγγλικά πλοία.
Την 27η Μαΐου καταλάβανε οι Ναζί τα Χανιά και ο Νεοζηλανδός στρατηγός Φραημπέργκ, διοικητής των εν Κρήτη συμμαχικών δυνάμεων ανέφερε στον στρατηγό Ουέηλς, διοικητή των εν Μέση Ανατολή συμμαχικών δυνάμεων την κρισιμότητα της εν Κρήτη καταστάσεως και έλαβε εντολή να εκκενώσει το νησί. Οι συμμαχικές δυνάμεις άρχισαν να αποσύρονται προς τα Σφακιά με στόχο να φύγουνε από Χώρα Σφακίων για Αφρική όσο γίνεται περισσότεροι.
Από την 28η Μαΐου πολύς στρατός έφτασε στο δυτικό μέρος του φαραγγιού της Ίμβρου. Εγώ εκείνο τον καιρό εργαζόμουνα σε ένα ορεινό τυροκομείο, λίγες εκατοντάδες μέτρα ανατολικά από αυτό το φαράγγι και ήτανε ακριβώς απέναντί μας το πεδίον της μάχης. Πολύ κοντά μας, στη θέση Τσούνος, ήτανε ο Γερμανός παρατηρητής και ένας λόχος Γερμανών στρατιωτών ήτανε στην θέση Φράμα, για να προστατεύει το παρατηρητήριο. Τα αεροπλάνα πάντα αφήνανε τις βόμβες τους όταν ήσανε ακριβώς πάνω από το κεφάλι μας και αυτές ακολουθώντας την κατεύθυνση που είχε το αεροπλάνο όταν τις άφησε πέφτανε 1000 μέτρα ή και περισσότερο και έβλεπα την εναέρια διαδρομή τους και έβλεπα που πόφτανε και σκούσανε στο έδαφος.
Έβλεπα κάποια φορά ένα στούκας καθέτου εφορμήσεως και κατευθείαν εκατέβηκε στα 50 μέτρα και κατευθείαν πάλι ανέβηκε ψηλά αφού είχε χτυπήσει ένα από τα 3 σταματημένα λίγο πιο κάτω από εκεί που φτιάξανε τώρα μια δεξαμενή μα το αυτοκίνητο ήτανε φορτωμένο πυρομαχικά και πήρανε φωτιά και με τις εκτινάξεις μεταδόθηκε η φωτιά και στα άλλα δύο, που είχανε και αυτά πυρομαχικά. Ήτανε απόγευμα μα και τη νύχτα έβλεπα τις λάμψεις και άκουγα τις εκρήξεις, διότι πολλές ώρες κράτησε αυτό και ακόμα διέκοψαν την κυκλοφορία
Ακόμα έβλεπα τα αυτοκίνητα που τα φέρνανε οι στρατιώτες μέχρι εκεί που ήτανε δρόμος και μετά τα αφήνανε με ταχύτητα και αναμμένη μηχανή και κατρακυλούσανε στα πλάγια. Το πρώτο που είδα και κατρακυλούσε το θεώρησα δυστύχημα, μα στη συνέχεια πέσανε πολλά και κατάλαβα.
Κάποια φορά είδα που είχανε επισημάνει ένα αυτοκινητάκι και του ρίξανε μια μπροστά, μια πίσω, μια δεξιά, μια αριστερά. Θυμάμαι τη λαχτάρα που αισθάνθηκε η τότε παιδική μου ψυχή, μα και την ανακούφιση άμα είδα και κατάφερε να περάσει κάτω.
Στη Χώρα Σφακίων επέσανε εκατοντάδες βόμβες την 29, 30 και 31η Μαΐου και σκοτώσανε 10 Έλληνες στρατιώτες, 37 από τους συμμάχους και χαλάσανε 13 σπίτια.
Στις 28 Μαΐου φύγανε από το Ηράκλειο 3 καταδρομικά πλοία και 6 αντιτορπιλικά και πήρανε πάνω από 4000 στρατιώτες. Την 31 Μαΐου φύγανε πολλοί από Χώρα Σφακίων με υδροπλάνα. Τη νύχτα της 29 του Μάη φύγανε από Χώρα Σφακίων 8 πλοία και πήρανε 6029 άνδρες. Την 31 Μαΐου φύγανε από Χώρα Σφακίων 1 καταδρομικό και 4 αντιτορπιλικά και πήρανε 3710 άνδρες. Φύγανε από την Κρήτη περί τους 15000 μα συνελήφθησαν και 12,254 αιχμάλωτοι. Τους αιχμαλώτους τους πηγαίνανε με τα πόδια, προς την Ίμβρο. Τα άρβυλά τους είχανε πέτσινες σόλες και τους έβλεπα και άκουγα το ποδοβολητό τους από απόσταση πάνω των 1000 μέτρων. Για τρεις μέρες, βασικά ήτανε οι Γερμανοί από το χωριό Ίμβρος και οι σύμμαχοι ήτανε σε απόσταση περίπου 3 χιλιόμετρα.
Στο ενδιάμεσο διάστημα ήτανε ψηλά γκρεμνά που δεν μπορούσε να δράσει το πεζικό όπου μπορούμε να πούμε για το πεζικό ήτανε νεκρά ζώνη. Κυρίως αντιπάλευε το πυροβολικό. Για τους εχθρούς εκυριαρχούσανε στον αέρα, και βομβαρδίζανε σφοδρά. Οι κάτοικοι του χωριού Ίμβρος όλοι πιάσανε τα βουνά, μάλιστα μια γυναίκα, διαρκούσης της μάχης εγέννησε στο βουνό. Στο τυροκομείο μας ήτανε τρεις οικογένειες και βράδια ξαπλώνανε στο πάτωμα. Οι γυναίκες ετρομοκρατούνταν όταν πέφτανε πολλές βόμβες και όταν είδαμε ένα αεροπλάνο που έπεφτε καπνίζοντας χτυπημένο από μυδράλιο, μια γριά έκανε το σταυρό της και έλεγε: «μπρόφταξε Παναγία μου και ξεμύστεψέ μας».
Πρώτη φορά που είδα Γερμανούς ήτανε όταν ήρθανε δύο από τον στόχο που προστάτευε το παρατηρητήριο, εμπήκανε μέσα με επιφύλαξη και έχοντας τα δάχτυλα στη σκανδάλη του λούγκερ. Ο ένας έβγαλε από την τσέπη του ένα λεξικό και μας είπε την λέξη «τυρί». Τους κόψαμε έναν ανθότυρο, φάγανε, πήρανε και ακόμα έναν και φεύγοντας εδίνανε λεφτά και αφού δεν τα παίρναμε εβάλανε στο σβερκάκι ενός παιδιού δύο εικοσάρικα. Διά λοιπών εντυπώσεων μας φερθήκανε ευγενέστατα, σε δυό μέρες όμως που επικράτησαν όταν είδανε έναν νεαρό που κρατούσε λάφυρα, από αυτά που τα είχανε πετάξει οι στρατιώτες πριν παραδοθούν, τον διατάξανε τον νεαρό και έσκαψε έναν λάκκο και μετά τον σκοτώσανε και τον θάψανε στο λάκκο που έσκαψε κοντά στο σχολείο των Κομητάδων
Μόλις επικρατήσανε εκυκλοφόρησαν διαταγές και κάνανε γνωστό ότι όποιος δεν σέβεται αυτές τις διαγατές τους θα τον τουφεκίζουν.
Απαγορεύετο να έχομε όπλα και πυρομαχικά
Απαγορεύετο να υποθάλπουμε κανένα από τους στρατιώτες που δεν παραδοθήκανε
Απαγορεύετο να έχομε ρούχα με χακί χρώμα
Απαγορεύετο να φαίνεται τη νύτα φως στο σπίτι μας
Απαγορεύετο η κυκλοφορία τη νύχτα
Απαγορεύετο να κάνομε συγκεντρώσεις
Απαγορεύετο να κυκλοφορούμε χωρίς να κρατούμε γερμανική ταυτότητα
Μόλις βρήκανε κάποιον από τα Ασκύφου που δεν είχε προλάβει να φτιάξει ταυτότητα τον τουφεκίσανε επί τόπου
Αμέσως έπιασε αποκλεισμός και σιγά-σιγά εξαφανίζονταν όλα τα εισαγόμενα. Το αλάτι έγινε πολύτιμό είδος, διότι ο Μεταξάς έκανε απαγορευμένο είδος το θαλασσινό αλάτι και χρησιμοποιούσαμε το εισαγώμενο «μπαρμπαράλατσο».
Η δραχμή εκατρακύλησε ιλιγγιωδώς και οι συναλλαγές γινόντουσαν με είδος και ως βάση των τιμών, δεν είχαμε τη δραχμή μα το λάδι.
Δεν θα ασχοληθώ εδώ με τα τραγικά έργα που δημιουργούσανε οι νέοι βάρβαροι στην αποφράδα εποχή της γερμανικής κατοχής. Θα τα γράψω άλλη φορά
Κανάκης Ι. Γερωνυμάκης
