Παρ’ όλο που η οικονομία της Ουκρανίας υπήρξε η δεύτερη μεγαλύτερη της Σοβιετικής Ένωσης, μετά τη διάλυσή της επήλθε η συρρίκνωση. Η οικονομία της χώρας συρρικνώθηκε τόσο πολύ που ο λαός της σε μεγάλο βαθμό παλεύει για την επιβίωση, με τους κατοίκους της επαρχίας να καλλιεργούν τα δικά τους τρόφιμα και να κάνουν περισσότερες από μια δουλειά για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα. Το 1999, το ΑΕΠ της Ουκρανίας έπεσε κάτω του 40% σε σχέση με το 1991, ενώ η κρίση του 2008 ήρθε σαν κερασάκι στην τούρτα.
Έκτοτε, η οικονομία της χώρας παρουσιάζει βελτίωση, αλλά η διαφθορά, η γραφειοκρατία, η υπανάπτυκτες δομές και η μετακίνηση είναι σημαντικά προβλήματα στη χώρα. Παρά τα θέματα αυτά, η Ουκρανία κατάφερε να μειώσει την απόλυτη φτώχια και τους δείκτες της από 11,9% το 2000 σε 2,3% το 2012.
Μετά το πραξικόπημα του Μεϊντάν το 2014 τα πράγματα άρχισαν να χειροτερεύουν ξανά. Το 2018, το κατά κεφαλήν εισόδημα της χώρας έφτανε τα 2.494 ευρώ, καθιστώντας την πιο φτωχή χώρα της Ευρώπης.
Με τη σκέψη προσανατολισμένη στον «Σοβιετικό δικτάτορα» Πούτιν, όπως τον αποκαλούν οι περισσότεροι στο Κίεβο, η Ε.Ε., η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, όχι μόνο δεν τρόμαζε τους Ουκρανούς, αλλά θεωρούνταν σχεδόν οι αναγκαίοι σύμμαχοι.
Στη συνείδηση μεγάλου μέρους του κόσμου, τα μέτρα λιτότητας και η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου δεν συνδέθηκαν με το ΔΝΤ, ούτε με τα γεγονότα του 2014.
«Το 2013 παρατηρήθηκε μια αλλαγή σε σχέση με τις εξαγωγές μας στη Ρωσία με την οποία διατηρούσαμε εξαιρετικές έως τότε εμπορικές σχέσεις, καταγράφηκε τότε μια πτώση των εξαγωγών και άρχισαν να παράγουν προϊόντα που έπαιρναν από εμάς. Η μία επιλογή μας ήταν η χρεοκοπία το 2014 και εμείς επιλέξαμε να συνεχίσουμε με το ΔΝΤ. Νομίζω ότι πλέον είμαστε καλύτερα οικονομικά από την Ελλάδα σε ό,τι αφορά το χρέος», έλεγε ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Τάρας Κάτσκα, πρόεδρος του Ιδρύματος International Renaissance Foundation (σ.σ. μέρος του Open Foundation) και βασικός διαπραγματευτής στο σχέδιο της εμπορικής σύνδεσης της Ε.Ε. με την Ουκρανία.
Κούρεμα-εξπρές
Το 2015 το ΔΝΤ προχώρησε χωρίς χρονοτριβή και πολλές αξιολογήσεις σε μια σημαντική αναδιάρθρωση του χρέους της χώρας με κούρεμα 20% και ταυτόχρονη επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του οφειλόμενου ποσού, που δεν ξεπερνά το 75% του ΑΕΠ της χώρας.
Ο οικονομολόγος Κάτσκα παραδέχεται πως η προσαρμογή των μισθών εξακολουθεί να είναι πολύ πιο κάτω από την αύξηση του πληθωρισμού και από την αλλαγή της ισοτιμίας.
Μας μιλά για τη διαφθορά των ολιγαρχών, τις αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, τις επωφελείς ιδιωτικοποιήσεις, τις απαραίτητες περικοπές στον δημόσιο τομέα, όπου «μειώσαμε κατά 30% τους υπαλλήλους του Δημοσίου και ειδικά τους δασκάλους».
Μία από τις πιο επιτυχημένες ιδιωτικοποιήσεις ήταν αυτή της χαλυβουργίας MetInvest που πέρασε στα χέρια του ολιγάρχη Αχμέτοφ, «ίσως με χαμηλότερο τίμημα από όσο θα έπρεπε», λέει ο Κάτσκα, που επισημαίνει πως «το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Ουκρανία είναι η σκιώδης οικονομία που εξακολουθεί να κυμαίνεται μεταξύ 40%-60%».
Ενδεικτικό της κατάστασης είναι πως και πριν την έλευση Ζελένσκι μέσα από τις διαρροές των Panama Papers, και ο τότε πρόεδρος και μεγαλοβιομήχανος Ποροσένκο είχε στήσει offshore το 2014 στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους για να αποφύγει φορολογικές επιβαρύνσεις για τον οικογενειακό κολοσσό του, τη σοκολατοβιομηχανία «Ρόσεν».
«Ο κατώτατος μισθός στην Ουκρανία είναι 50 δολάρια, είμαστε σε επίπεδο υποσαχάριας Αφρικής» αντιτείνει ο καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Ντραγκομανόφ, Βολοντίμιρ Ισένκο.
Το κόστος ενοικίου για ένα μικρό τριάρι για μια τετραμελή οικογένεια είναι πάνω από τον μέσο μισθό ενός εργαζόμενου. Η απόκτηση και η συντήρηση ενός απλού αυτοκινήτου μοιάζει με πολυτέλεια για τη μέση ουκρανική οικογένεια.
"google ad"
Σε ένα παράλληλο σύμπαν, οι κεντρικές λεωφόροι στο Κίεβο, στο κοσμοπολίτικο Λβιβ και στην Οδησσό είναι γεμάτες από Lexus, Mercedes, Jaguar, Porsche και αντίστοιχα πολυτελή αυτοκίνητα. Σοφέρ ανοίγουν τις πόρτες πανάκριβων αυτοκινήτων σε ισχυρούς επιχειρηματίες, δικαστές, πολιτικούς και τις εντυπωσιακές συνοδούς τους.
Ενδεικτικό της κρίσης είναι πως οι τιμές σε πεντάστερα ξενοδοχεία, όπου καταλύουν διπλωμάτες και ισχυροί παράγοντες, πριν από 3 χρόνια δεν έπεφταν κάτω από 350 δολάρια το βράδυ για ένα δίκλινο. Πλέον η τιμή αυτή έχει πέσει στα 150-180 δολάρια, με αυξητικές τάσεις το τελευταίο διάστημα. Οι δαπάνες στο σούπερ μάρκετ είναι περίπου 40% κάτω από τα επίπεδα της Eλλάδας.
Την ίδια ώρα, ένας ακαδημαϊκός πλήρους απασχόλησης στο πανεπιστήμιο εισπράττει περίπου 200 δολάρια. Ενας γιατρός σε δημόσιο νοσοκομείο έχει μισθό 250 δολάρια, ενώ ο επίσημος μισθός βουλευτών και δικαστικών δεν ξεπερνά τα 300 δολάρια.
Η πορνεία στην Ουκρανία έχει χτυπήσει κόκκινο και είναι ένα ακόμη “υποπροϊόν” της οικονομικής κρίσης. Όπως και το AIDS που βρίσκεται σε έξαρση μετά το 2014. Υπολογίζεται ότι 220.000 οροθετικά άτομα ζουν σήμερα στην Ουκρανία σύμφωνα με το υπουργείο υγείας της χώρας.
Η κυριαρχία της διαφθοράς
Η διαφθορά είναι κυρίαρχη.
Στα σπίτια δύο εισαγγελέων του Κιέβου, των Oleksandr Korniyets και Volodymyr Shapakin, βρέθηκαν 65 διαμάντια, κοκαΐνη, όπλα και πάνω από μισό εκατομμύριο δολάρια.
Το σκάνδαλο μοιάζει να είναι η κορυφή μόνο ενός παγόβουνου. Το αποκάλυψαν δύο βοηθοί εισαγγελέα, οι οποίοι ανέλαβαν έπειτα από διαγωνισμό τις θέσεις δύο άλλων γενικών εισαγγελέων, των Vitaliy Yarema και Viktor Shokin.
Οι τελευταίοι δεν προχώρησαν ποτέ επί της ουσίας τις έρευνες για τις δολοφονίες που έγιναν κατά τη διάρκεια του Euromaidan. Οι δύο νέοι «ενοχλητικοί» εισαγγελείς απολύθηκαν και μάλιστα άνοιξε εισαγγελική έρευνα εναντίον τους για παραβίαση του κώδικα δεοντολογίας.
Μετά, γενικός εισαγγελέας τοποθετήθηκε ο Yuriy Lutsenko, άνθρωπος του προέδρου Ποροσένκο, ο οποίος δεν διαθέτει καν πτυχίο Νομικής.
«Απλά υπέρμαχοι της Ε.Ε.»
Οι συγκεκριμένες αποκαλύψεις διαφθοράς υψηλόβαθμων αξιωματούχων δεν σοκάρουν την ουκρανική κοινωνία.
«Η υποστήριξη στην κυβέρνηση έχει μειωθεί αισθητά, το κόμμα του Ποροσένκο πέφτει κάτω από το 10% στις δημοσκοπήσεις, υπάρχουν πολλές κινητοποιήσεις σε τοπικό επίπεδο που όμως δεν λαμβάνουν εθνικό χαρακτήρα», εξηγούσε εκείνη την περίοδο ο καθηγητής και αρθρογράφος στην Guardian Ισένκο.
«Ημουν πολύ σκεπτικός από την αρχή σε σχέση με το κίνημα Euromaidan, ήξερα ότι το θέμα της σύνδεσης με την Ευρώπη κατά 97% σχετίζεται με εμπορικές συμφωνίες, με το άνοιγμα των αγορών και ελάχιστα με τη διαφθορά και τα ανθρώπινα δικαιώματα», μας λέει ο ίδιος και προσθέτει:
«Διαφωνώ ότι ο κόσμος αντιδρούσε στ’ αλήθεια στο πρώην καθεστώς, ήταν απλά υπέρμαχοι της Ε.Ε. Εχω δει ποιες είναι οι συνέπειες της εισόδου μιας φτωχότερης οικονομικά χώρας στην Ευρώπη, ήδη μετατρεπόμαστε σε ακόμα πιο φτωχή χώρα της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Γιατί να το κάνουμε αυτό;».
Δυσκολεύεσαι να συναντήσεις ανθρώπους σαν τον Ισένκο στη δυτική Ουκρανία, καθώς οι απόψεις του θεωρούνται αντιπατριωτικές.
Σύντομο οδοιπορικό στο Κίεβο
Στην Ουκρανία ενυπάρχουν δύο διαιρετικές τομές, μία γεωγραφική και μία ηλικιακή.
Αν ο ποταμός Δνείπερος οριοθετεί ένα σύνορο Ανατολής και Δύσης, που αναδεικνύει τις ιστορικές εθνοτικές διαφορές σε ένα περιβάλλον ανταγωνιστικών ιμπεριαλισμών, το άλλο «σύνορο» είναι η ηλικία.
Η πλειονότητα των νεότερων Ουκρανών αλλά και μεγάλο μέρος της χώρας διακατέχεται από άκρατο αντισοβιετισμό, που εμφανίζεται ως «αντικομμουνισμός».
«Είχαμε 70 χρόνια ολοκληρωτισμού. Τα περισσότερα προβλήματα που έχουμε προέρχονται από τη σοβιετική περίοδο.
Μετά το Maidan οι Ουκρανοί ξεκίνησαν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, να αντιλαμβάνονται την εθνική τους ταυτότητα, να αντιδρούν.
Παρότι η διαφθορά και οι ολιγάρχες παραμένουν, νιώθουμε ότι έχουμε περισσότερες ελευθερίες», ισχυρίζεται η 30χρονη Αλία Σάντρα, αρχισυντάκτρια του «Euromaidanpress», ενός μέσου ενημέρωσης που δημιουργήθηκε την περίοδο των διαδηλώσεων του 2014 ενάντια στην «κυβερνητική προπαγάνδα του Γιανουκόβιτς».
Η Αλία Σάντρα, θερμή υποστηρίκτρια του Euromaidan, δεν δίστασε να αποκαλύψει τις πρόσφατες ιστορίες διαφθοράς των εισαγγελέων.
Συναντήσαμε πολλούς νέους σαν την Αλία. Πολλοί δουλεύουν σε διάφορες ΜΚΟ, χρηματοδοτούμενες συνήθως από ξένες πρεσβείες και ιδρύματα όπως το Open Foundation, που προωθούν ζητήματα εκδημοκρατισμού και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην οικονομία και τη δημόσια διοίκηση της χώρας.
Μια γενιά, νέων ενθουσιωδών ανθρώπων, με δεξιότητες και ακαδημαϊκά προσόντα, στρέφει το βλέμμα της προς τη Δύση. Ταυτόχρονα θεωρεί τους ολιγάρχες ως μια συνέχεια των Σοβιετικών και ονειρεύεται μια κοινωνία πιο αξιοκρατική, όπου θα βρει ευκαιρίες κοινωνικής ανέλιξης.
Ενα αμερικανικό όνειρο α λα ουκρανικά. Από την άλλη πλευρά, σε μια πρόσφατη έρευνα του Βρετανικού Συμβουλίου σχεδόν ένας στους δύο νέους Ουκρανούς απάντησε ότι σκέφτεται τη μετανάστευση ως λύση.
Την ίδια ώρα, όποιο κομμουνιστικό σύμβολο στον δημόσιο χώρο έχει απομείνει από τη δεκαετία του 1990 αποκαθηλώνεται. Τον Απρίλιο του 2015 η κυβέρνηση απαγόρεψε (με τον ίδιο νόμο) τα ναζιστικά και τα κομμουνιστικά σύμβολα. Μαζί στο στόχαστρο μπαίνει και καθε τι ρωσικό.
Ο “πατριωτισμός” ως φάρμακο της φτώχιας
Η ουκρανική κυβέρνηση του Πέτρο Ποροσένκο που είχε προηγηθεί του Ζελένσκι, είχε επενδύσει βαριά στην αντιρωσική πολιτική συχνά με πρακτικές που θυμίζουν άλλα καθεστώτα. Πιο πρόσφατες περιπτώσεις ο νόμος που έχει προταθεί για τον αυστηρότερο έλεγχο και την απαγόρευση εκκλησιών ή εκκλησιαστικών οργανώσεων που υπάγονται στο ρωσικό πατριαρχείο. Ο νόμος αν περάσει θα έχει σοβαρό αντίκτυπο για εκατομμύρια ορθόδοξους Ουρανούς. Επίσης η κυβέρνηση σε μία κίνηση που θυμίζει Ερντογάν, απαγόρευσε και μπλόκαρε τα δημοφιλέστερα social media της Ουκρανίας το VKontakte (VK) και το Odnoklassniki επειδή ανήκουν σε ρωσικές εταιρίες.
Ο ίδιος ο Ποροσένκο αιτιολόγησε την απόφασή του λέγοντας ότι ελήφθη λόγω των κυβερνοεπιθέσεων από Ρώσους χάκερς τους τελευταίους μήνες. Οι απαγορεύσεις ήρθαν στο πλαίσιο μιας σειράς κυρώσεων κατά της Ρωσίας που έχουν στόχο τουλάχιστον 1.200 πολίτες και 450 επιχειρήσεις κυρίως του αμυντικού τομέα και των μέσων ενημέρωσης.
Εκατομμύρια χρήστες του διαδικτύου στην Οκρανία επηρεα΄στηκαν από την απόφαση βλέποντας τα email τους να μπλοκάρονται αλλά κυρίως λόγω της απαγόρευσης του VK που είναι πολύ δημοφιλές και όπως σημειώνει ο Economist χιλιάδες Ουκρανοί αναγκάστηκαν να χρησιμοποιούν proxy σέρβερς για να παρακάμψουν την απαγόρευση.
Ακόμη και η Human Right Watch ειχε χαρακτηρίσει την κίνηση “κυνική και επίθεση με πολιτικά κίνητρα” λέγοντας ότι “το να μιμείται η Ουκρανία την ρωσική καταπίεση δεν τη διαχωρίζει από τη Ρωσία”
Βέβαια ο Ποροσένκο είχε ένα πολιτικό επιχείρημα πίσω από όλα αυτά. Το να επενδύει στο “πατριωτισμό” και στον εθνικισμό, αποπροσανατολίζει τον κόσμο από την φτώχεια του και την διαλυμένη οικονομία της χώρας.
Στους δρόμους του Κιέβου, μπορεί να δει κανείς αφίσες με Ουκρανούς στρατιώτες, με διφορούμενα συνθήματα του τύπου “Αξιοπρέπεια, Θέληση και Νίκη”, μπορεί να δει τις ίδιες αφίσες στο μετρό, ενώ στο αεροδρόμιο του Κιέβου κυριαρχεί μεγάλη φωτογραφική έκθεση με θέμα τον πόλεμο στο Ντονμπάς.
Το χαρτί του εθνικισμού, βοηθά τον Ποροσένκο, σε ένα ακόμη επίπεδο. Εξουδετερώνει πολτικά την ακροδεξιά. Την εξουδετερώνει επειδή οι ακροδεξιές πολιτικές ασπάζονται και εφαρμόζονται από τα κόμματα της εξουσίας, όχι επειδή εξαφανίζεται η επιρροή της πολιτικά.
Με πληροφορίες από το ρεπορτάζ του Κώστα Ζαφειρόπουλου, efsyn.gr,