Στις 3 του Ιούνη το 1941, η Κάνδανος ξεθεμελιώθηκε με φωτιά και μπαρούτι από τους ναζί, γιατί τόλμησε αυτόβουλα, χωρίς καμιά κρατική εντολή και βοήθεια, να αντισταθεί μαζί με όλους τους Σελινιώτες, στα Μεσαύλια, τα Φλώρια, τον Άναβο και το φαράγγι, τα Πλεμενιανά και το Κακοδίκι, μέχρι την Παλαιόχωρα, ενάντια στο σιδερόφραχτο τρίτο Ράιχ.
Οι Ναζί την έκαψαν και την ισοπέδωσαν, εκδικούμενοι για την αντίσταση που συνάντησαν από τους κατοίκους της περιοχής.
Το ρήμαγμα στα νοικοκυριά, στις ψυχές, στις ζωές, στα όνειρα από τον θάνατο, την φρίκη και την δυστυχία που ορισμένοι όμως χτίζουν και ονειρεύονται πάνω σε όλα αυτά πλούτη και δόξα γιατί τα μερίδια των αποτρόπαιων πράξεων και ευθυνών ακόμη είναι χρωστούμενα και απλήρωτα.
Αν και:
“Η Κάντανος απ’ τη φωτιά εβγήκε δοξασμένη
Στον άθο (στάχτη) τση γεννήθηκαν ήρωες ξακουσμένοι”
“Ενα στεφάνι δάφνινο, είναι η πλερωμή τους.
Σ’ όσους σ’ αξίες έταξαν για πάντα
το κορμί τους”.
Ηταν χρονιά που η γη της Καντάνου με την εργατικότητα των Καντανιωτών είχε γεμίσει τους μαγατζέδες και τα πιθάρια με κάθε λογής γεννήματα και αγαθά.
Τα λάδια ετρέξανε ποταμός, εγεμίσανε οι δρόμοι, τα λιόφυτα και οι κολύμπες, με όσα δεν εκάηκαν. Έναν μήνα και παραπάνω η φωτιά έκαιγε κι εκαπνίζανε τα χαλάσματα και οι τροχάλοι.
Έκαψαν ζωντανούς όσους κατοίκους δεν πρόλαβαν να βγουν από τα σπίτια τους.
Δεν άφησαν πέτρα πάνω σε άλλη πέτρα. Στις μάχες που έγιναν ήταν άνδρες από διάφορα χωριά του Σελίνου κάθε ηλικίας.
Όταν οι Γερμανοί θέλησαν να εκδικηθούν για τους θανάτους της μάχης των Φλωρίων και του Φαραγγιού, φώναζαν όλοι ότι ήταν οι Καντανιώτες.
Τρεις φορές έβαλαν φωτιά στα σπίτια και στα μαγαζιά.
Τρεις Ιουνίου ξεχείλισε η οργή των Γερμανών. Έριχναν εύφλεκτα υλικά και όλα τα σπίτια έγιναν παρανάλωμα του πυρός.
Ο ουρανός ήταν μαύρος από τους καπνούς και ο αέρας μύριζε από τα καμένα λάδια, ρούχα, τρόφιμα, ζώα.
Τα πολυβόλα από όλα τα υψώματα διασταύρωναν τα πυρά τους και θέριζαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους….
Ο ήλιος είχε κρυφτεί με τους καπνούς και νόμιζες ότι είχε γίνει έκλειψη.
Οι κάτοικοι ήταν κρυμμένοι και σκορπισμένοι εδώ κι εκεί, μην τους βρουν γιατί κανείς δεν θα γλίτωνε από τα χέρια τους. Σαν έπεσε το ηλιοβασίλεμα και οι Γερμανοί έφυγαν, όλοι βγήκαν από τις κρυψώνες και έψαχναν για τους δικούς τους. Άλλοι ήταν ζωντανοί και άλλοι πεθαμένοι….
Όσοι Καντανιώτες επέζησαν από αυτή την κόλαση, γύρισαν στις γειτονιές, στα σπίτια τους, που δεν υπήρχε παρά μόνο φωτιά και στάχτη.
Οικογένειες και κόποι ετών, όλα είχαν γίνει κάρβουνα. Ερημιά, σιγή νεκρική, μονάχα μοιρολόγια, θρήνος και οδυρμός.
Η Κάντανος ήταν και ο πρώτος μαρτυρικός τόπος που επισκέφθηκε η Επιτροπή Καταγραφής Ωμοτήτων Κρήτης. Λέει ο Κ. Κουτουλάκης για την εντύπωση που τους δημιούργησε: «Τόσο τον αναστάτωσε τον Καζαντζάκη, που το βράδυ δεν του ’κανε όρεξη να φάει. Ιδιαίτερα του ’καμε εντύπωση η πρώτη ξύλινη επιγραφή, που φτιάξανε οι Γερμανοί, που με κατάλληλο τρόπο μπόρεσα να την ξετρυπώσω και να τη φωτογραφήσω, και όπου αναφέρεται, πως για την εξόντωση των αλεξιπτωτιστών, λάβανε μέρος γυναίκες και άντρες. Στην άλλη, την πέτρινη, που στήσανε αργότερα, δε κάμανε λόγο για τις γυναίκες…
Στην Κάντανο, η γερμανική επιγραφή στην αυλή του σχολείου «…κατεστράφη την 3.6.1941 η Κάντανος εκ θεμελίων για να μην ανοικοδομηθεί ποτέ».
Τις δύο πινακίδες – επιγραφές τις τοποθέτησαν οι Ναζί στις εισόδους της Καντάνου από Χανιά και Παλαιόχωρα.
Την τρίτη, που είναι από μάρμαρο, την έφεραν στην Κάντανο το 1943 προοριζόμενη προφανώς για το μνημείο που θα κατασκεύαζαν, και είναι γραμμένες στα Ελληνικά και τα Γερμανικά.
H πρώτη αναφέρει: “Δια την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του μηχανικού από άνδρας , γυναίκας και παιδιά και παπάδες μαζi και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του μεγάλου Ράιχ, κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων , διά να μην επαναοικοδομηθεί πλέον ποτέ.”
Η δεύτερη αναφέρει: “Ως αντίποινων των από οπλισμένων πολιτών ανδρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος. ”
Η τρίτη (μαρμάρινη) αναφέρει: “Εδώ υπήρχε η Κάνδανος. Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτικών.”
Είναι η μοναδική περίπτωση εγκλήματος πολέμου, όπου ο θύτης όχι μόνον αναγνωρίζει το έγκλημά του, αλλά το προπαγανδίζει προς παραδειγματισμό των υπολοίπων.
Όμως η Κάνδανος ξαναχτίστηκε σε πείσμα των κατακτητών Γερμανών ναζί!
Από την Κάντανο ’ρχομαι
Από την Κάντανο ’ρχομαι
κι απού τα’ Αποπηγάδι
Δεν με ρωτάτ’ είντα ’παθα,
δεν με ρώτατ’ είντα ’δα;
Είδα τα σπίθια τρόχαλο ,
τσ’ αυλές χορταριασμένες
κι άκουσα τα χαλάσματα κι έκραζαν νυχτοπούλια!
Κι εκειά στο έμπα του χωριού ’νιούς Γερμανού το μνήμα
και δίπλα μαρμαρόπλακα που γράφει αυτά τα λόγια:
«Επά’τανε η Κάντανο και καταστρέψαμε ντη
και μλπειό δε θα ξαναχτιστή, κι έρημη θ’ απομείνη
γιατί ’καμε βαρειές ζημιές στου Γερμανού τ’ ασκέρι».
Μα η Κάντανο εχτίστηκε καλλίτερ’ από πρώτα.
Δείτε το ντοκιμαντέρ “ΕΔΩ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΚΑΝΤΑΝΟΣ”:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=C0-2J_IbK9w”]
Η Κάντανος που εμπνέει
Για τη διαρκή παρουσία της Καντάνου και των κατοίκων της στην ιστορία όλων των εποχών, πολλές μεγάλες πόλεις της Ελλάδας έχουν δώσει το όνομά της σε δρόμους, πολλά ριζίτικα τραγούδια αναφέρονται στους αγώνες των κατοίκων της για ελευθερία, πολλοί ζωγράφοι, χαράκτες και συγγραφείς έχουν ο καθένας με τον τρόπο του απαθανατίσει την παρουσία αυτή.
Το Πολεμικό Ναυτικό είχε μέχρι το 1963 στη δύναμή του ένα πλοίο, το αποβατικό αρμάτων με το όνομα Κάντανος Α/Β 587.
Η κοινότητα Καντάνου αναγνωρίστηκε Δήμος Καντάνου το 1989, λόγω ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας.»
Απολογισμός των απωλειών της Κρήτης σε ανθρώπινες ψυχές
Το πέρασμα των ναζιστικών στρατευμάτων άφησε πίσω του στάχτη, αίμα, συντρίμμια και δάκρυα. Σύμφωνα στοιχεία, σε όλη την Κρήτη:
· καταστράφηκαν ολοσχερώς 12.913 οικίες και 11.518 μερικώς.
· Επίσης, έπεσαν στη Μάχη ή εκτελέστηκαν στη διάρκεια της Κατοχής συνολικά 6.593 άντρες, 1.118 γυναίκες και 869 παιδιά.
· Έμειναν ορφανά από πατέρα 12.515 παιδιά, από μητέρα 4.457 και από τους δύο γονείς 1.951 παιδιά.
Εδώ και ένα ριζίτικο τραγούδι για την Κάντανο και τους κατοίκους της αλλά και για όλη την περήφανη Κρήτη:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=C0-2J_IbK9w”]
Πηγές:
– Ριζοσπάστης
– Μηχανή του Χρόνου