Γράφει ο Φωκίων Βερυκάκης, επίτιμος διευθυντής Πολυτεχνείου Κρήτης
2ο Μέρος
Στις 31 Ιανουαρίου 1816 ο Καποδίστριας προβιβαζόταν σε «μυστικό σύμβουλο», κατακτώντας την Τρίτη θέση στην ιεραρχία της ρωσικής αυλής. Τον αμέσως επόμενο καιρό αντικαθιστούσε τον Νέσελροντ, ως Γραμματέας του τσάρου επί των εξωτερικών υποθέσεων, ουσιαστικά Υπουργός Εξωτερικών της τσαρικής Ρωσίας.
Τα επόμενα χρόνια τα ωραία λόγια, οι διακρίσεις και ο καταιγισμός των παρασήμων, έμελλε να ξεχασθούν και ο πρωταγωνιστής τους απολάμβανε την διεθνή αναγνώριση, όχι όμως και την ελευθερία της, η υπόδουλη πατρίδα του.
Στις 19 Αυγούστου 1822 ο Κ. έφυγε από την Αγία Πετρούπολη. Στη συνέχεια περιφερόμενος τις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, συνομιλούσε με αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων και με φιλέλληνες, βοηθούσε παντοιοτρόπως την Ελληνική Επανάσταση.
Ο Κ. εγκατέλειψε τον τσάρο, για να υπηρετήσει το Ελληνικό ζήτημα. Η απροθυμία του τσάρου να συνδράμει την Ελληνική Επανάσταση, οδήγησε τον Κ. στην παραίτηση. Τα χρόνια που ακολούθησαν επεδόθη σε διπλωματικό μαραθώνιο, για να αναδείξει τα δίκαια των Ελλήνων.
Η ΑΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΗΓΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Την ύπαρξη της Φιλικής Εταιρείας ο Κ. την πληροφορήθηκε «δι’ αλληλογραφίας» το 1816, χρονιά που αναδείχθηκε ουσιαστικά Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας.
Διαδοχικά τον Κ. τον πλησίασαν διάφοροι συμπατριώτες τους, μυημένοι στην Φιλική Εταιρεία. Ένας τέτοιος ήταν ο μακρινός ανηψιός του από την Ιθάκη Νικ. Γαλάτης, τον οποίο ο Κ. συνάντησε στην Οδησσό μαζί με τον Νικόλαο Σκουφά. Ο Σκουφάς τονπλησίασε, τον εντυπωσίασε και τον μύησε στην οργάνωση. Δεύτερο μήνυμα έλαβε ο Κ. από τον Καλαματιανό έμπορο Κυριάκο Καμαρινό, για την ύπαρξη της Φιλικής Εταιρείας στα 1818.
Κατά το έτος 1820 τα ενεργά μέλη της Φιλικής Εταιρείας ξεπερνούσαν τα 3.000. Μεταξύ των πολλών ήταν ηγεμόνες, διπλωμάτες, οπλαρχηγοί, ιερωμένοι κλπ. Έκριναν ότι χρειαζόταν ένας επιφανής αρχηγός. Σε σύσκεψη των ηγετών στις 18 Σεπτεμβρίου 1819 αποφασίστηκε, να προταθεί η αρχηγία του αγώνα στον Κ., καθόσον επρόκειτο για «άνδρα σημαντικό και άξιο της εμπιστοσύνης του Έθνους».
Ο Ξάνθος συνάντησε τον Κ. στην Αγία Πετρούπολη στις 15/1/1820 και του επέδωσε σχετική επιστολή.
Ο Κ. γνώστης λοιπόν των κινήσεων των Φιλικών και της προετοιμασίας για την Εθνεγερσία του Γένους, στις προτάσεις τους να αναλάβει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας αρνήθηκε γιατί φοβήθηκε, ότι η πρόωρη έκρηξη της εθνοαπελευθερωτικής επανάστασης, θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για την εξέλιξη του ελληνικού ζητήματος. Οι κινήσεις του ήταν μετρημένες και παρασκηνιακές. Ουσιαστικά ο Κ. ούτε την επανάσταση απέκλειε ούτε την αρχηγία. Απλά έκρινε πως η στιγμή δεν ήταν κατάλληλη εξαιτίας των διεθνών συνθηκών.
ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΥΠΑΣΠΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΤΣΑΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΑΛΕΞ. ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ
Ήταν καλοκαίρι του 1820, όταν ο Στρατηγός Αλέξανδρος Υψηλάντης Υπασπιστής του τσάρου πλησίασε τον Κ. για να τον βολιδοσκοπήσει εάν γνώριζε περί της Φιλικής Εταιρείας και αν προτίθεται να αναλάβει την αρχηγία της. Ο Κ. τον ενεθάρρυνε να προχωρήσει αυτός σ’ αυτό το εγχείρημα και του υποσχέθηκε, ότι ο ίδιος θα βοηθούσε όσο μπορούσε.
Ο Υψηλάντης συνέταξε το σχέδιο των επιχειρήσεων, το οποίον επέδειξε στον Κ. που έμεινε αρκετά ικανοποιημένος. Ο Αλέξ. Υψηλάντης ποτέ δεν έμαθε τον αγώνα του Καποδίστρια, για να μην σταλεί Ευρωπαϊκός στρατός εναντίον των Ελλήνων επαναστατών και τις μάταιες προσπάθειες να πείσει τον τσάρο, να επέμβει υπέρ των Ελλήνων. Προσπάθειες που κατέληξαν ή στην οικειοθελή παραίτησή του, ή στην αποπομπή του από την τσαρική αυλή.
Ο Εμμανουήλ Ξανθός, απεσταλμένος της Φ.Ε. στην Αγία Πετρούπολη έκανε την πρόταση στον εξέχοντα Έλληνα, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, πρίγκιπα, στρατηγό του Ρωσικού στρατού, κατέχων την θέση του Υπασπιστή του Τσάρου διέθετε το απαραίτητο κύρος, μετά από διαβουλεύσεις του απήντησε μετά τριήμερον και δέχθηκε στις 12 Απριλίου του 1820.
Η Γ’ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΙΖΗΝΑΣ ΚΑΛΕΙ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
Μέσα σε κλίμα σφοδρών αντιπαραθέσεων και ενώ η κατάσταση στα επαναστατικά μέτωπα ήταν απογοητευτική, η Γ’ Εθνοσυνέλευση των 115 Πληρεξουσίων της Τροιζήνας, στις 2 Απριλίου του 1827 πήρε την πιο σημαντική απόφαση καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα της παλιγγενεσίας του Έθνους, με εισήγηση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, εκλέγουν τον Ιωάννη Καποδίστρια πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδος, για θητεία 7 ετών, που στην πορεία του χρόνου θα αποτελέσει τον θεμελιωτή του σύγχρονου Ελληνικού κράτους, καίτοι οι εσωτερικοί εχθροί της δύσμοιρης χώρας μας, του απέκοψαν με ύπουλο τρόπο το νήμα της ζωής του.
Παρατίθεται στη συνέχεια το ιστορικό κείμενο της εκλογής του 1ου Κυβερνήτου.
Η Εθνική Τρίτη των Ελλήνων συνέλευσις, θεωρούσα, ότι η υψηλή επιστήμη του κυβερνάν την Πολιτείαν και φέρειν προς ευδαιμονίαν τα Έθνη, η εξωτερική και εσωτερική πολιτική, απαιτεί πολλήν πείραν και πολλά φώτα, τα οποία ο βάρβαρος Οθωμανός δεν επέτρεψε ποτέ εις τους Έλληνας.
Θεωρούσα, ότι απαιτείται επί κεφαλής της Ελληνικής Πολιτείας κατά πράξιν και θεωρίαν Πολιτικός Έλλην, δια να κυβερνήσει κατά τον σκοπόν της πολιτικής κοινωνίας.
Ψηφίζει: Α’ Ο Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας εκλέγεται παρά της Συνελεύσεως ταύτης εν ονόματι του Ελληνικού Έθνους, Κυβερνήτης της Ελλάδος και εμπιστεύεται στη Νομοτελεστική αυτής δύναμιν.
Μέσα σε παραλήρημα ενθουσιασμού και μεγάλων προσδοκιών η πανστρατιά των Ελλήνων, στις 8 Ιανουαρίου 1828 στο λιμάνι του Ναυπλίου, υποδέχθηκε τον μέλλοντα αναδημιουργό και αναμορφωτή του αναγεννημένου Ελληνικού Κράτους.
ΤΟ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
Ο Καποδίστριας όφειλε να πολιτευθεί σύμφωνα με το Σύνταγμα, που είχε ψηφίσει η Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, αυτή που τον εξέλεξε στις 2 Απριλίου του 1827, Κυβερνήτη της Ελλάδος. Το Σύνταγμα αυτό ήταν, όπως και τα προηγούμενα δημοκρατικό. Οργάνωσε μετά θαυμαστού ζήλου και πλουσίων εμπειριών τα του Κράτους.
Στην αρχή ζητώντας τη συμπαράσταση όλων των κοινωνικών ομάδων και στρωμάτων, έλαβε τα παρακάτω μέτρα: Κατέστειλε την πειρατεία, οργάνωσε τους ατάκτους σε χιλιαρχίες, αναδιάρθρωσε την διοίκηση, την οικονομία και άλλες υπηρεσίες, φρόντισε για την περίθαλψη των φτωχών. Παράλληλα ζήτησε από τις Κυβερνήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων αποτελεσματικά μέτρα και οικονομική βοήθεια – ενίσχυση, για την αντιμετώπιση του εχθρού και του πλήθους των προβλημάτων, που ήταν συσσωρευμένα.
Στηριζόμενος κατά προτίμηση σε ετερόχθονες σπουδασμένους στην Ευρώπη, προέβη στην οργάνωση και λειτουργία του Κράτους.
Στη διαμόρφωση της πολιτικής του συνέβαλαν αποφασιστικά η αριστοκρατική του καταγωγή, η βαθιά θρησκευτικότητά του, η θητεία του στη Ρωσική αυλή, αλλά και η δυτική του παιδεία και η βαθύτατη γνώση των Ευρωπαϊκών πραγμάτων.
Μεταξύ των άλλων ο Κ. ίδρυσε το πρώτο Τυπογραφείο της Ελλάδος στην Αίγινα, οργάνωσε Στατιστική Υπηρεσία, η οποία προχώρησε σε γενική απογραφή του πληθυσμού, αφορώσης τις ελεύθερες περιοχές.
Ο Κυβερνήτης έχοντας πλουσιότατες εμπειρίες από την θητεία του στο Υπουργείο Εξωτερικών της τσαρικής Ρωσίας, ως συμμετέχων με πρωτοβουλίες στα Ανακτοβούλια της γηραιάς μας ηπείρου, στα συνέδρια της Βιέννης, του Λάιμπαχ και αλλαχού, κατηύθυνε τις προσπάθειες του στην εξωτερική πολιτική, αποβλέποντας κυρίως στην ενδεχόμενη ανεξαρτητοποίηση της χώρας.
Εξέδωκε το πρώτο ελληνικό χαρτονόμισμα των 50 φοινίκων στην Αίγινα, την 1η Ιουλίου 1831 από την Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα.
Βασικό μέλημα του Καποδίστρια ήταν η οργάνωση του Τακτικού Στρατού και η ένταξη των ατάκτων σ’ αυτόν.
Η οριστική εκλογή των Διοικητών και των Αξιωματικών γινόταν με βάση την ικανότητα, την πολεμική δράση και την υπόληψη που απολάμβαναν στο στράτευμα.
Αναδιοργάνωσε τη Δικαιοσύνη, το Εμποροδικείο Σύρου και το Δικαστήριο «Λειών» του Ναυπλίου ήταν τα μόνα λειτουργούντα Δικαστήρια. Με μια ομάδα νομομαθών, στις 15 Δεκεμβρίου του 1828 συντάχθηκε και εκδόθηκε το ψήφισμα: «Περί διοργανισμού των Δικαστηρίων».
Ο Κ. υποστήριζε, ότι η Παιδεία θα διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στην αναγέννηση του Έθνους. Θεωρούσε, ότι για να θεμελιωθεί σωστά το οικοδόμημά της, έπρεπε να στηριχθεί πρώτα η στοιχειώδης εκπαίδευση.
Ο Κυβερνήτης προσπάθησε να εφαρμόσει αναπτυξιακή πολιτική, επιδιώκοντας την ταχύτερη ανάπτυξη των εσόδων, αλλά και την εξασφάλιση έκτακτων πόρων.
Επί πλέον ο Κ. ζήτησε από τις Μεγάλες Δυνάμεις, δάνεια και προσωρινά βοηθήματα, για την αντιμετώπιση των επειγουσών αναγκών.
ΤΟ ΑΔΟΞΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ
Οι μεταρρυθμίσεις του Κ. αποδυνάμωσαν τα παλαιά κέντρα πολιτικής και οικονομικής εξουσίας.
Η απομάκρυνση του κυβερνήτη και η εξαφάνισή του από τον ελληνικό χώρο εξυπηρετούσε τα συμφέροντα πολλών. Η αντιπάθεια προς το πρόσωπο του Κ. εκδηλώθηκε κυρίως από τους Υδραίους Πλοιοκτήτες, τους κοτζαμπάσηδες, τους πολιτικούς, την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων, ως και από τον μεγάλο διανοητή του Γένους Αδαμάντιο Κοραή, άκαπνο από τα όπλα του ’21 και της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας και ρακένδυτος τρόφιμος του Παρισιού.
Οι δολοφόνοι του θεμελιωτού του σύγχρονου Ελληνικού κράτους Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης, κινήθηκαν από προσωπικά ελατήρια με γνώμονα την φιλοδοξία και το πρόσκαιρο οικονομικό όφελος, έχοντας την κάλυψη και την προτροπή των Διπλωματικών Αρχών κατά κύριο λόγο της Αγγλίας και δευτερευόντως της Γαλλίας.
Ο θάνατος του Κ. ήταν τραγικός, όχι μόνο γιατί προήλθε από δολοφονική επίθεση, αλλά κυρίως διότι έγινε αιτία της εγκαθίδρυσης σε ένα νεοσύστατο κράτος μιας πολιτικής πρακτικής, που καθοδηγείτο από μεμονωμένα συμφέροντα και προσωπικές φιλοδοξίες, που υπονόμευαν το δημόσιο συμφέρον. Συγχρόνως άνοιξε ο δρόμος, που σηματοδότησε την απαρχή της απρόσκοπτης επέμβασης σε βαθμό ανεπίτρεπτο, του ξένου παράγοντα στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας.
Ο λαός τον έκλαψε και τον κλαίει ακόμα σαν πατέρα και ευεργέτη του, σημειώνει ένας σύγχρονος σφοδρός επικριτής του Κυβερνήτη.
Από τους στυγνούς δολοφόνους του τον μεν Κ. Μαυρομιχάλη πυροβόλησε και τον επλήγωσε ελαφρά στην πλάτη ο μονόχειρας συνοδός του Κ. συμπατριώτης μας Κρητικός, Κοζώνης ή Κοκκώνης, ο τραυματίας δολοφόνος έτρεξε και το εξαγριωμένο πλήθος επιχειρεί και τον λιντσάρει, στη συνέχεια ο στρατηγός Φωτοκάρας του επέφερε το τελειωτικό κτύπημα.
Ο Γ. Μαυρομιχάλης έτρεξε στη Γαλλική Πρεσβεία, προκειμένου να ζητήσει άσυλο. Με την πίεση του πλήθους παραδόθηκε στην Ελληνική Δικαιοσύνη – αφού εγγυήθηκε περί της ζωής του – ο Πορτογάλος φρούραρχος του Ναυπλίου Αλκέιντα.
Ο δεύτερος των δολοφόνων δικάσθηκε από το Στρατοδικείο και με συνοπτικές διαδικασίες καταδικάσθηκε σε θάνατο και συντομότατα στις 11 Οκτωβρίου 1831 η ποινή του εκτελέσθηκε.
Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΜΑΣ ΝΑ ΕΙΧΑΜΕ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ ΣΗΜΕΡΑ
Στα κατόπινα χρόνια πολιτικοί επιστήμονες προβάλλουν την Καποδιστριακή Διοίκηση, ως εγγυήτριας για την ευημερία της χώρας.
Στη σημερινή πολυδιάστατη οικονομική κρίση, που ενέσκηψε σαν χιονοστιβάδα και επέπεσε επί δικαίων και αδίκων ή καλλίτερα επί του πάντα ευκολόπιστου και πάντα προδομένου ελληνικού λαού, οι σημερινοί Κυβερνήτες μας, αρκετά απέχοντες από την δημιουργική πνοή και τα οράματα του πρώτου Κυβερνήτη, καίτοι διευθύνουν τις τύχες ενός λαού της υφηλίου, με την πλουσιότερη ιστορία και τον αείφωτο πολιτισμό, του αποζύμησαν και την έσχατη οικονομική ικμάδα, εκμεταλλευόμενοι τους κήπους του, αποσπώντες και τα τελευταία αποθέματα του ισχνού του βαλαντίου, οδήγησαν τον ταλαιπωρημένο λαό μας στην φτώχεια, στην δυστοχία και στην εξαθλίωση΄ μένει πλέον να επέλθει ο θάνατος.
Ο πρωταθλητής της Ευρωπαϊκής Διπλωματίας Κ. παραμένει λίαν επίκαιρος τα μαύρα χρόνια που περνάμε. Η επικαιρότητα αυτή οφείλεται στο γεγονός, ότι η Ελληνική κοινωνία περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε, επιμένει και αναζητά τα ακριβή αίτια των αδιεξόδων της, στρέφει προς τα πίσω το βλέμμα της – μέχρι και της μεταπολίτευσης το 1974 – για να ανατείλει ένα νέο παρόν και στη συνέχεια, για να σχεδιάσει το μέλλον.
Ο Καποδίστριας με την πολλαπλή δράση και προσφορά του προς τον εθνικό κορμό, ίσως προσφέρεται περισσότερο από κάθε άλλο πολιτικό της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, για τέτοιες αναδρομές, για να δώσουν τις απαραίτητες λύσεις.
Τα αδιαφιλονίκητα προσόντα του, η λαμπρή ευρωπαϊκή του σταδιοδρομία, η θητεία του σε μια υπερδύναμη της εποχής του, που τον έφερε στο πλευρό ή αντιμέτωπο με ηγεμόνες και κορυφαίους διπλωμάτες και πολιτικούς, η θρησκευτικότητά του, η συγκεντρωτική διακυβέρνηση, η γενικότερη ιδεολογία του, η φροντίδα και η αφοσίωσή του για τον απλό λαό, η εκπαιδευτική του πολιτική, το οργανωτικό του πνεύμα, οι πλούσιες εμπειρίες του και η τόλμη του, να συγκρούεται με τους ισχυρούς της Ευρώπης και της χώρας του, για την διεκδίκηση και παγίωση των δικαίων της φυλής.
Δεν είναι ασήμαντο το γεγονός, ότι ο δεύτερος επιθετικός προσδιορισμός, που φέρει το αρχαιότερο και πρώτο τη τάξει Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα της χώρας μας, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναφέρεται σαν επίθετο «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ», του πολλά προσφέραντος στην φίλτατή μας πατρίδα, πρώτου Κυβερνήτη αυτής Ιωάννου Καποδίστρια.
Με τον θάνατό του εξέλειψε δια παντώς, από την Ελληνική πολιτική ζωή, την Ελληνική Δημόσια Διοίκηση και από τους Ιδιωτικούς Φορείς του κράτους μας η ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ.