Άρθρο του Ian Parker για το περιοδικό NewYorker
Την 4η Ιουλίου, την νύχτα πριν από το δημοψήφισμα που ζήτησε από τον Eλληνικό λαό να αποφασίσει σχετικά με το δημόσιο χρέος που μαστίζει την χώρα τους και κατά πόσο θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα αιτήματα των κύριων πιστωτών- της «τρόικας» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου–ο Γιάνης Βαρουφάκης, ο υπουργός Οικονομικών της χώρας, κάθισε στους εξωτερικούς χώρους ενός εστιατορίου της Αθήνας, φορώντας ένα T-shirt με ένα περίγραμμα του Τέξας στο μπροστινό μέρος. Τον Ιανουάριο, ο Βαρουφάκης, οικονομολόγος ο οποίος είχε διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν, εισήλθε απότομα στην Ελληνική πολιτική σκηνή, και έγινε το δημόσιο πρόσωπο των πολιτικών διαπραγματεύσεων της χώρας με τους Ευρωπαίους ηγέτες. Μετά από μήνες κόπωσης, είχε κοιμηθεί για ένα μεγάλο μέρος της ημέρας, και ήταν σε καλή διάθεση.
Ο Βαρουφάκης, ο οποίος είναι πενήντα τεσσάρων ετών, είχε την ηρεμία του μυαλού κάποιου που ήταν βέβαιος για ένα εκλογικό αποτέλεσμα απολαμβάνοντας ήδη την ικανοποίηση που θα ακολουθούσε. Η κυβέρνησή του, ο αριστερός ΣΥΡΙΖΑ, θα έχανε. Οι άνθρωποι θα ψήφιζαν «ναι» -δηλαδή, υπέρ του να γίνουν περισσότερες παραχωρήσεις από τον Βαρουφάκη και τον Αλέξη Τσίπρα, τον σαράντα ετών πρωθυπουργό της χώρας και ηγέτη του ΣΥΡΙΖΑ. Ο Βαρουφάκης θα παραιτούνταν από υπουργός, και ποτέ δεν θα χρειαζόταν και πάλι να υπομείνει ολοήμερες συναντήσεις στις Βρυξέλλες και το Λουξεμβούργο, ακούγοντας άλλους Ευρωπαίους υπουργούς Οικονομικών να επιπλήττουν την Ελλάδα για την ανυπακοή της. Και δεν θα χρειαζόταν πλέον την προμήθεια διακριτικότηταςγια να αποκρύπτει το γεγονός ότι ο ίδιος και ο Τσίπρας είχαν, κατά τις τελευταίες εβδομάδες, χάσει σε σημαντικό βαθμό την πίστη ο ένας στον άλλον. Ο Βαρουφάκης δεν είχε παραιτηθεί από την εχθρότητά απέναντι στην τρόικα, ή τα οικονομικά επιχειρήματα που στήριζαν αυτή την εχθρότητα, αλλά μιλούσε σαν η εβδομαδιαία εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ, με συνθήματα και διαδηλώσεις υπέρ του «όχι» -είχε ήδη αρχειοθετηθεί στην μακρά ιστορία της Ελλάδας ως αντίσταση σε εξωτερικούς επιτιθέμενους. Μια ψήφος στο “ναι”, δήλωσε ο Βαρουφάκης, ήταν «αναπόφευκτη».
Ήταν με τη σύζυγό του, Δανάη Στράτου, μια καλλιτέχνη της οποίας το έργο περιλαμβάνει κυρίως εγκαταστάσεις και φωτογραφία, και τον φίλο του James Galbraith, έναν Αμερικανό οικονομολόγο ο οποίος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας. Ο Galbraith είχε ενεργήσει ως άμισθος σύμβουλος σε μια άτυπη διεθνή ομάδα που περιλάμβανε τον Jeffrey Sachs, οικονομολόγο στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Sachs είχε στείλει μηνύματα τις τελευταίες δύο εβδομάδες, λέγοντας,‘’ζητήστε ελάφρυνση του χρέους. Θα την χρειαστείτε. Αν δεν είναι δεδομένη, τότε προχωρήστε σε χρεωκοπία.’’
Ήταν δέκα το βράδυ. Υπήρχαν πολύ λιγότεροι τουρίστες από ό, τι μια τυπική βραδιά του Ιουλίου, και στο εστιατόριο οι Ελληνικές φωνές ήταν ψιθυριστές. Όταν ένας περαστικός πήρε το χέρι του υπουργού- ο Βαρουφάκης προτιμάει μια πιο ‘’αδερφική’’ λαβή με τους Έλληνες- συνέχισε να το κουνάει με μια σχεδόν βίαιη ένταση.Ήταν μια αποπροσανατολιστική εβδομάδα, κατά την οποία οι Έλληνες περιέγραφαν συχνά ένα γεγονός ή μια συζήτηση σαν να πραγματοποιήθηκε πριν από λίγο καιρό, ενώ στην πραγματικότητα είχε συμβεί μόλις χθες. Ο Αριστείδης Μπαλτάς, ένας φιλόσοφος της επιστήμης ο οποίος εκτελεί σήμερα χρέη υπουργού Παιδείας, μου είπε ότι ο χρόνος είχε γίνει «πυκνός».
Στο τέλος της προηγούμενης εβδομάδας, οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την τρόικα των πιστωτών είχαν σταματήσει, και ο Τσίπρας κάλεσε σε δημοψήφισμα. Στις 28 Ιουνίου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αρνήθηκε να αυξήσει το επίπεδο της διαθέσιμης ημερήσιας πίστωσης, στο πλαίσιο ενός προγράμματος που ονομάζεται επείγουσα παροχή ρευστότητας προς τις προβληματικές ιδιωτικές τράπεζες στην Ελλάδα, οι οποίες έμειναν σχεδόν από μετρητά, μετά από μήνες διαρροής κεφαλαίων. Οι Έλληνες αποθησαύριζαν ευρώ στο σπίτι. Ο Βαρουφάκης έθεσε σε κίνηση αυτό που αποκάλεσε «έναν τραγικό μηχανισμό» για να περιορίσει τις αναλήψεις. (Το επόμενο βράδυ, τη Δευτέρα, είπε στην Στράτου, επιστρέφοντας από τη δουλειά, “Αγάπη μου, έκλεισα τις τράπεζες.”) Οι Έλληνες τώρα μπορούσαν να σηκώσουν από τα ΑΤΜ μέχρι €60 την ημέρα. Μια συρρικνωμένη οικονομία συρρικνώθηκε περαιτέρω, αν και ακόμη ήταν δυνατόν να γίνουν απεριόριστες ηλεκτρονικές μεταφορές σε όλη την Ελλάδα. Αποφασισμένοι να αδειάσουν τους τραπεζικούς λογαριασμούς, υπό τον φόβο ότι οι καταθέσεις θα υποτιμούνταν ή θα χάνονταν οι Έλληνες πλήρωναν τους λογαριασμούς τους: ο Βαρουφάκης μίλησε για «τεράστια» ποσά που έρρεαν προς την εφορία.
Η κυβέρνηση είχε κάνει σχέδια έκτακτης ανάγκης για ένα προσωρινό εναλλακτικό νόμισμα, με τη μορφή ηλεκτρονικών IOUs. Στις 30 Ιουνίου, η Ελλάδα έχασε μια πληρωμή προς το ΔΝΤ, μια καθυστέρηση που ήταν κοινό γνώρισμα με άλλες τρεις άλλες χώρες: την Σομαλία, το Σουδάν και τη Ζιμπάμπουε.
Τρεις ημέρες αργότερα, ο Klaus Regling, ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, ο οποίος διαχειρίζεται το χρέος που οφείλει η Ελλάδα προς τις χώρες της ΕΕ, έστειλε e-mail στον Βαρουφάκη για να του υπενθυμίσει ότι, λόγω της χαμένης δόσης προς το ΔΝΤ, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας είχε τη δυνατότητα να ζητήσει την άμεση επιστροφή των κεφαλαίων της ΕΕ. «Εγώ προσωπικά οφείλω € 142.6 δις” είπε ο Βαρουφάκης. “Το όνομά μου είναι στη σύμβαση.» Υπενθύμισε ότι η απάντησή του, η οποία παραδόθηκε με πολεμοχαρές χιούμορ, και κάποια περιφρόνηση, ήταν η δύο-λέξεων προσφορά του βασιλιά της Σπάρτης: «Μολών λαβέ» ή ‘’Ελάτε να τα πάρετε’’. Τη νύχτα της 3ης Ιουλίου ο Βαρουφάκης πέρασε μέσα από ένα πλήθος από δεκάδες χιλιάδες Έλληνες, σε έναν τελικό αγώνα υπέρ του «όχι». Περπατώντας πίσω του, είδα έναν άνθρωπο στα εβδομήντα του να φιλάει τον ώμο του Βαρουφάκη.
Μετά από μήνες στο επίκεντρο ενός παγκόσμιου πολιτικού θεάματος, ο Βαρουφάκης ακόμα φέρονταν ως αουτσάιντερ: άτυπος, ειρωνικός, κάπως μόνος στη σκηνή. Αυτή η συμπεριφορά έδωσε μερικές φορές στην θητεία του τον αέρα μιας πεντάμηνης παρουσίασης TED. Στο εστιατόριο, τα σχόλια του Βαρουφάκη για την πρόσφατη αναταραχή, και για τα πιθανά καταστροφικά γεγονότα που έρχονταν, ορισμένες φορές φαινόταν να διασκεδάζουν σχεδόν σε σημείο ευθυμίας. Ρώτησε τον Galbraith για τα παιδιά του, και μετά ανέφερε ότι, λίγες ώρες νωρίτερα, ένα μέλος του κοινοβουλίου της Γερμανίας είχε επισκεφθεί το διαμέρισμά του, ομολογώντας, ”δεν το πιστεύω αυτό που σας κάνουμε”. Ο νομοθέτης ήταν Χριστιανοδημοκράτης- το κόμμα του οποίου ηγείται η Άνγκελα Μέρκελ, η Γερμανίδα Καγκελάριος, ο οποία είχε την δύναμη να διευκολύνει την κρίση στην Ελλάδα. Φεύγοντας, ο νομοθέτης είπε, «ξέρω ότι είσαι άθεος, αλλά πάω να προσευχηθώ για σένα.”
Ο Βαρουφάκης έκανε ένα τηλεφώνημα. Μιλώντας ελληνικά, χαιρέτησε τονΕυκλείδη Τσακαλώτο, ένα συνάδελφο και φίλο, ως «σύντροφο», μετά έκανε εικασίες σχετικά με τη συμπεριφορά του Τσίπρα στην περίπτωση ενός «ναι»: «Τα σοφά παιδιά στο Μαξίμου”-την πρωθυπουργική κατοικία – “έχουν εγκατασταθεί άνετα στις θέσεις εξουσίας, και δεν θέλουν να τις αφήσουν”. Ο Βαρουφάκης φάνηκε να υποδηλώνει ότι ο Τσίπρας δεν θα παραιτηθεί, εάν έχει χάσει το δημοψήφισμα. Θα υπάρξει ένας ”στρατηγικός ανασχηματισμός” είπε ο Βαρουφάκης, και στη συνέχεια εκλογές. Όσο για τον ίδιο, είπε, “Μεθαύριο, (σ.σ. σαν φτωχός και μόνος καουμπόϋ) θα καλπάσω προς το ηλιοβασίλεμα.” Είπε τις τέσσερις τελευταίες λέξεις στα αγγλικά.
Ένα αγόρι Ρομά ήρθε στο τραπέζι, πουλώντας τριαντάφυλλα. “Βαρουφάκη!”, Είπε, έκπληκτος. ”Σε είδα στις ειδήσεις”. Ο Βαρουφάκης επέτρεπε στον εαυτό του να τον πειράζουν για την συνήθειά του να μεταφέρει ένα σακίδιο, το οποίο, του είπε, τον έκανε να μοιάζει με μαθητή. Γέλασε και πλήρωσε €5 για ένα τριαντάφυλλο, που έδωσε στην Στράτου. Καθώς το αγόρι έφευγε φώναξε “Βαρουφάκη! Βαρουφάκη! “,με την ένταση της φωνής ενός πωλητή, και, μερικά τραπέζια παρακάτω η ασφάλεια του υπουργού ντυμένοι με πολιτικά- δύο σικ νεαροί άνδρες που έμοιαζαν με τον George Michael την εποχή του ”Faith”- γύρισαν να κοιτάξουν.
Ο Galbraith είπε στον Βαρουφάκη ότι το ένστικτό του ήταν λάθος σχετικά με τα αποτελέσματα του δημοψηφισματος. Το “Όχι” θα επικρατούσε, παρά το κλείσιμο των τραπεζών. Πολλοί Έλληνες δεν είχαν τίποτα πια να χάσουν, και πολλοί άλλοι είχαν αντισταθμίσει τα στοιχεία του ενεργητικού τους, ίσως με την αγορά ενός αυτοκινήτου. «Ίσως», είπε ο Βαρουφάκης. Η Στράτου κοίταξε το τηλέφωνό της. «Jamie, ίσως να έχεις δίκιο», είπε. Έδειξε στον Βαρουφάκη την οθόνη της. Μια έρευνα έδειχνε το «όχι» με προβάδισμα.
”Μην υποτιμάτε τους συμπατριώτες σας, την πιο ατρόμητη ομάδα ανθρώπων”, δήλωσε ο Galbraith.
Παρά το γεγονός ότι μια νίκη του «όχι» θα μπορούσε να περιπλέξει το άμεσο πολιτικό μέλλον του Βαρουφάκη, ο ίδιος επέτρεψε στον εαυτό του να θαυμάσει την προθυμία του Ελληνικού εκλογικού σώματος να δεχθεί την άμεση οικονομική δυσπραγία. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε δώσει στους Έλληνες ανακούφιση μετά την ανάληψη εξουσίας, αλλά οι θέσεις του κόμματος είχαν ακόμα λαϊκή υποστήριξη. «Τι στο διάολο συμβαίνει;» ρώτησε ο Βαρουφάκης.
Ο σερβιτόρος έφερε μια μεταλλική καράφα με κρασί. Ο Galbraith σηκώνοντας το ποτήρι του και, μεταφέροντας ένα παλιό ανέκδοτο με νέο συναίσθημα, παρέθεσε τα λόγια του Τσε Γκεβάρα: «Hasta la Victoria Siempre!”(“Πάντα εμπρός για τη νίκη! “) ο Βαρουφάκης γέλασε.
Το Υπουργείο Οικονομικών της Ελλάδας καταλαμβάνει ένα κτίριο από σκυρόδεμα και γυαλί με θέα την πλατεία Συντάγματος. Έξω από την είσοδο υπάρχει ένας καταυλισμός διαμαρτυρίας που έχει συσταθεί από πρώην καθαρίστριες του υπουργείου που απολύθηκαν πριν από δύο χρόνια. Στους γύρω δρόμους, κουτιά από χαρτόνι έχουν υψωθεί μπροστά στα παράθυρα του επάνω ορόφου: χώροι γραφείων έχουν γίνει χώροι αποθήκευσης. Στο ισόγειο, ρολά βιτρινών, διακοσμημένα με πολιτικά γκράφιτι, μένουν κλειστά όλη την ημέρα, ή ανοίγουν μόνο για να αποκαλύψουν αυτοσχέδιες αγορές για πετσέτες κουζίνας με ένα ευρώ.
Το γραφείο του υπουργού, στον έκτο όροφο, έχει μια ευρεία άποψη της πλατείας, πέρα από την οποία βρίσκεται το Ελληνικό Κοινοβούλιο, το πρώην βασιλικό παλάτι. Όταν γνώρισα τον Βαρουφάκη στο υπουργείο, λίγες ημέρες πριν από το δημοψήφισμα, μιλήσαμε υπό τον ήχο Κομμουνιστών συνδικαλιστών που φώναζαν: ”Ο λαός θα μιλήσει!”
Το φθινόπωρο του 2009, ο Γιώργος Παπανδρέου, αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, το παραδοσιακό κόμμα της κεντροαριστεράς, έγινε πρωθυπουργός. Για χρόνια, το κράτος είχε δανειστεί απερίσκεπτα από παράτολμες τράπεζες στην Ελλάδα, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Η κυβέρνηση του Παπανδρέου ανακοίνωσε ότι η προηγούμενη κυβέρνηση είχε δημοσιεύσει μια εντελώς ανακριβή εκτίμηση του πιθανού ελλείμματος εκείνου του έτους. Αντί για έξι έως οκτώ τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ένα αρκετά ανησυχητικό ποσοστό, το έλλειμμα θα ήταν 12,5 τοις εκατό. Η Ελλάδα ήταν ήδη γνωστό ότι είχε σοβαρές, μακροχρόνιες οικονομικές αδυναμίες: η φοροδιαφυγή, η διαφθορά, οι ολιγαρχικές συνήθειες, η αποτυχία να παράγει προϊόντα που άλλες χώρες επιθυμούσαν. Η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας έπεσε κατακόρυφα, σε συνδυασμό με τη φήμη της για στατιστική ειλικρίνεια.
Ο Βαρουφάκης, τότε καθηγητής με παράλληλη καριέρα ως διαδικτυακή αυθεντία, έκανε την υπόθεση για μια χρεοκωπία μέσω των τραπεζών. “Είπα ότι είμαστε σε πτώχευση, και πρέπει να αγκαλιάσουμε την αφερεγγυότητα μας», θυμήθηκε πρόσφατα. Η υπόθεση κατά της πτώχευσης μέσω των τραπεζών ενισχύθηκε από τις αναμνήσεις από την κατάρρευση της Lehman Brothers, το 2008, και τις παγκόσμιες επιπτώσεις της. Η κυβέρνηση αύξησε τους φόρους, πάγωσε τους μισθούς, και έκανε περικοπές στις συντάξεις. Το οικονομικό επιχείρημα υπέρ της λιτότητας – για τη μείωση των δημοσίων δαπανών σε δύσκολους καιρούς- στηρίζεται στην ιδέα ότι οι επενδυτές θα πρέπει να ικανοποιηθούν από αυτές τις εκδηλώσεις πειθαρχίας. Αλλά παρέμεινε αδύνατο για την Ελλάδα να δανείζεται με προσιτά επιτόκια. Τον Απρίλιο του 2010, ο Παπανδρέου κήρυξε την Ελληνική οικονομία ως «ένα πλοίο που βυθίζεται» με ανάγκη από διεθνή βοήθεια. Δύο εβδομάδες αργότερα, εκατό χιλιάδες διαδηλωτές κατά της λιτότητας κατέβηκαν στην πλατεία Συντάγματος. Τρεις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, όταν μια βόμβα μολότωφ εκσφενονίστηκε σε μια κοντινή τράπεζα.
Εκείνον τον Μαΐο, τα θεσμικά όργανα της τρόικα συμφώνησαν να δανείσουν στην Ελλάδα εκατόν δέκα δισεκατομμυρία ευρώ. Η άμεση συμβολή της Γερμανίας ήταν πάνω από είκοσι δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτή η διάσωση, και ένα επακόλουθο πρόσθετο δάνειο των εκατόντριάντα δισεκατομμυρίων ευρώ, ήρθαν με τρία είδη υποχρεώσεων: η Ελλάδα έπρεπε να ιδιωτικοποιήσει κρατικά περιουσιακά στοιχεία, όπως το λιμάνι του Πειραιά, να μεταρρυθμίσει θεσμούς και πρακτικές που κρίθηκαν ως αναποτελεσματικές, συμπεριλαμβανομένης της υγειονομικής περίθαλψης και των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, με τρόπους που πιθανόν να οδηγούσαν σε μαζικές απολύσεις, και να προσαρμόσει τον προϋπολογισμό της μέσω της περαιτέρω αύξησης φόρων και τις περικοπές δαπανών, σε σημείο που τα έσοδα της Ελλάδας υπερέβησαν σημαντικά τις δαπάνες της για όλα εκτός από τις αποπληρωμές της. Σε μια οικονομία χωρίς ανάπτυξη, ένα τέτοιο πλεόνασμα γίνεται ένα μέτρο λιτότητας. Ο στόχος ήταν 4,5 τοις εκατό του ΑΕΠ της χώρας.
Η κριτική απέναντι σε αυτές τις ρυθμίσεις, διαμορφωμένη σε μεγάλο βαθμό από τις απαιτήσεις της Γερμανίας, είναι πλέον ευρέως διαδεδομένη, και ενώνει τον Paul Krugman, οικονομολόγο και αρθρογράφο των Times, τονNorman Lamont, τον πρώην Βρετανό Συντηρητικό υπουργό Οικονομικών, και τους αναλυτές του ΔΝΤ. Οι διασώσεις μετέτρεψαν ένα ανυπέρβλητο ιδιωτικό χρέος σε ένα ανεξόφλητο θεσμικό χρέος.
Παρά το γεγονός ότι τα νέα δάνεια ήταν σε μεγάλο βαθμό μακροπρόθεσμα και με χαμηλό επιτόκιο, μετέφεραν προαπαιτούμενα που παρείσφησαν στις καθημερινές αποφάσεις των δαπανών του κράτους και, κατά την άποψη πολλών παρατηρητών, συνέθλιψαν τις ελπίδες για οικονομική ανάπτυξη.
Γράφοντας κατά τη στιγμή της πρώτης διάσωσης, ο Βαρουφάκης περιέγραψε την πολιτική λιτότητας ως τιμωρητική-μια επανάληψη της Συνθήκης των Βερσαλλιών, αυτή τη φορά με τη Γερμανία ως τον θύτη, και όχι το θύμα, της οικονομικής εκδικητικότητας.
Τον Απρίλιο του 2012, ο Δημήτρης Χριστούλας, ένας συνταξιούχος φαρμακοποιός που ζούσε με μια πενιχρή σύνταξη, αυτοπυροβολήθηκε και πέθανε δίπλα σε ένα κυπαρίσσι στην πλατεία Συντάγματος, αφήνοντας ένα σημείωμα που χαρακτήριζε την Ελληνική διοίκηση ως «κυβέρνηση Τσολάκογλου» -μια αναφορά στον Πρωθυπουργό-μαριονέτα κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα. Ο θάνατος του Χριστούλα έγινε το επίκεντρο της εθνικής οργής. Το κυπαρίσσι μετατράπηκε σε ολοστόλιστο μνημείο, φορτωμένο με συστάδες πολιτικών φυλλαδίων.
Μέχρι τον περασμένο χειμώνα, όταν ο τέταρτος Πρωθυπουργός της Ελλάδας σε τέσσερα χρόνια κάλεσε σε πρόωρες εκλογές, το χρέος υπερέβαινε τα € 300 δισ. Σε σύγκριση με το ΑΕΠ, η Ελλάδα είχε υπερδιπλάσιο δημόσιο χρέος από την Γερμανία ή την Αμερική. Εάν, μέχρι τότε, η οικονομία στην Ελλάδα έδειχνε μέτρια σημάδια ανάκαμψης, λίγοι μπορούσαν να το αισθανθούν: η ανεργία των νέων είχε φθάσει το 60%.
Ο Βαρουφάκης έγραψε ότι η χώρα του είχε υποβληθεί από την τρόικα σε “δημοσιονομικό εικονικό πνιγμό” ενεργοποιημένο από τους Έλληνες ηγέτες. Μου είπε ότι αυτοί οι πολιτικοί “ποτέ δεν διαπραγματεύτηκαν.” Η Τρόικα αποστέλλει παραγγελίες μέσω e-mail, και οι Έλληνες “μόνο τις εκτελούν.”
O Βαρουφάκης, ένας μαθηματικός οικονομολόγος με σχετική ακαδημαϊκή φήμη, είχε γίνει ένας δημοφιλής συγγραφέας στην Ελλάδα. Όταν ανακηρύχθηκαν οι αιφνιδιαστικές εκλογές, διέκοψε την καρίερα του ως Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, πέταξε στο σπίτι του στην Ελλάδα, και ξεκίνησε την προεκλογική εκστρατεία των δέκα ημερών της οποίας η μόνη δαπάνη ήταν το κόστος βενζίνης για τη μοτοσικλέτα του.
Ήταν υποψήφιος βουλευτής, με στόχο να γίνει ο υπουργός Οικονομικών σε μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Η ψηφοφορία διεξήχθη στις 25 Ιανουαρίου. Ο ΣΥΡΙΖΑ διπλασίασε τον αριθμό των εδρών στο κοινοβούλιο, και ο Τσίπρας σχημάτισε κυβέρνηση σε συνασπισμό με ένα μικρό κεντροδεξιό κόμμα με το οποίο μοιράζονταν την αντίθεσή τους με τους όρους της τρόικας.
Ο Βαρουφάκης εξελέγη με μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων από κάθε άλλο υποψήφιο, και χρίστηκε υπουργός Οικονομικών. Η μόνη προηγούμενη εμπειρία του σε γραφείο αντιπροσώπου ήταν ως (λευκός, Έλληνας) αρχηγός της Συμμαχίας των Μαύρων Φοιτητών στο Πανεπιστήμιο του Essex, ένα βρετανικό ίδρυμα, στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα. Ιδιωτικά, ο ίδιος αναρρωτήθηκε, “Τι έκανα;”.
Στο blog του, δανείστηκε κάποιες σκέψεις αμφισβήτησης-και, κατά συνέπεια, κάποιας αποτυχίας-από τον Ντίλαν Τόμας. “Η Ελληνική δημοκρατία σήμερα αποφάσισε να σταματήσει να βαδίζει αθόρυβα προς το σκοτάδι», έγραψε ο Βαρουφάκης. “Η Ελληνική δημοκρατία κατάφερε να δείξει την οργή της στο φως που αργοπεθαίνει.”
Πριν από μερικά χρόνια, ο Βαρουφάκης είπε στον Γιώργο Αυγερόπουλο, σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ, ότι η διαφορά μεταξύ ενός χρέους των €10.000 και ένός των €300 δισεκατομμυρίων είναι ότι μόνο το τελευταίο σου δίνει διαπραγματευτική ισχύ. Και το κάνει αυτό μόνο υπό έναν όρο: “Πρέπει να είστε προετοιμασμένοι να πείτε όχι”.
Μετά την εκλογή του, ο Βαρουφάκης χρησιμοποίησε την λιγότερο από ιδανική επιρροή που διαθέτει ένας ορειβάτης, ο οποίος, δεμένος με τους συντρόφους του, ανακοινώνει την επιθυμία να πέσει στον γκρεμό. Εκ μέρους της κυβέρνησης του Τσίπρα, ο Βαρουφάκης είπε στους πιστωτές της Ελλάδας, και στα ΜΜΕ ανά τον κόσμο, ότι η χώρα του αντιτάχθηκε με τους όρους των συμφωνιών της.
Η θέση αυτή ενθάρρυνε τον διαδεδομένο σχολιασμό για την τυφλή πορεία της Ελλάδας από το «όχι» στην χρεωκοπεία, και από την χρεωκοπεία στο “Grexit” έξω από το νόμισμα του ευρώ, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε οικονομική καταστροφή στην Ευρώπη και τον κόσμο.
Ήταν σαν ο Christopher Hitchens να είχε ξυπνήσει ένα πρωί ως Γραμματέας του κράτους. Ο Βαρουφάκης δεν έγραφε πλέον κομψά blog posts για την Κριστίν Λαγκάρντ, την διευθύνοντα σύμβουλο του ΔΝΤ, αλλά είχε συναντήσεις με την Λαγκάρντ. Μέσα σε λίγες μέρες από τις εκλογές στην Ελλάδα, ένας ακαδημαϊκός με Μαρξιστικές ρίζες, ξυρισμένο κεφάλι, και ένα ισχυρό σαγόνι είχε γίνει ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους πολιτικούς στον κόσμο. Επέδειξε ένα επίπεδο πνευματικής και ρητορικής αυτοπεποίθησης-ή, ίσως, αδικαιολόγητου κομπασμού-που ξεσήκωσε τις Ελληνικές καρδιές και εξόργισε τους Βορειοευρωπαίους πολιτικούς. Η απροθυμία του να φορέσει γραβάτα φάνηκε να μεταφράζει την αδυναμία να περιορίσει την λεβεντιά του.
Συνάντησα για πρώτη φορά τον Βαρουφάκη στο τέλος του Απριλίου, όταν η πολιτική του καριέρα είχε μόλις αρχίσει. Ο ίδιος ακόμη δεν είχε κατεβάσει από το Instagram τις φωτογραφίες με τούρτες γενεθλίων και πισίνες, και όταν επανέφερε τις συναντήσεις με αξιωματούχους υψηλού επιπέδου,επιδίδονταν σε ένα είδος ειλικρινούς, αν όχι αυτο-κολακευτικής, αφήγησης, την οποία οι περισσότεροι πολιτικοί κρατούν για τα ημερολόγια τους. Αναφέρονταν πειραχτικά στον George Osborne, τον Βρετανό υπουργό Οικονομικών, ως «Georgie».
Ο Βαρουφάκης ήταν πιο πρόθυμος από ό, τι οι περισσότεροι εκλεγμένοι αξιωματούχοι να επιτρέψει το ενδεχόμενο ενός σύντομου τέλους της καριέρας του. Δεν ήταν σαφές πόσο καιρό ένα χαμογελαστό, ατσάλινο “όχι” -ακόμα και όταν βασίζεται σε μια υγιή οικονομική θεωρία, μια λαϊκή εντολή, καθώς και ένα επίπεδο χαρισματικότητας που ενέπνευσε ένα μέλος του πορτογαλικού κοινοβουλίου να διακηρύξει, σε απευθείας σύνδεση, “Γαμώτο, ο Έλληνας Ο υπουργός Οικονομικών είναι σέξι “- μπορούσε να χρησιμεύσει ως η κύρια διεθνής στάση ενός υπό πτώχευση έθνους που ελπίζει να μείνει σε μια νομισματική ένωση.
Ο Βαρουφάκης ακόμα διαπραγματεύοταν για το δικαίωμα στην διαπραγμάτευση, ενώ οι σχέσεις μεταξύ του ιδίου και των πιστωτών της Ελλάδας είχαν οξυνθεί δημοσίως. Ήταν σαν να είχε προσγειώθεί σε μια σύντομη παραβολή για την απατηλή δύναμη του Μεγάλου Ανθρώπου στην ιστορία. “Δεν με νοιάζει”, είπε για το πολιτικό του μέλλον. Αυτός απλά ήθελε μια λιγότερο τιμωρητική συμφωνία με τους πιστωτές, και αν αυτό συνέβαινε ο ίδιος και ο Τσίπρας, κατόπιν συμφωνίας κατ’ ιδίαν, θα φορούσαν- για μια μέρα – γραβάτες. Αλλά όταν μου λένε,”Μπορείτε να κρατήσετε τη δουλειά σας, αν υπογράψετε ένα πρόγραμμα που είναι αποπληθωριστικό”, θα μπορούσα κάλλιστα να αφήσω τα άλλα παιδιά να έρθουν και να το κάνουν».
Ήμασταν σε μια πτήση της Lufthansa από την Ουάσινγκτον στο Μόναχο. Όπως σταθήκαμε στο διάδρομο, ο Βαρουφάκης μου είπε ότι είχε “μια πολύ ευχάριστη και αρκετά περίεργη” δεκάλεπτη συζήτηση με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, σε μια γιορτή της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας στο East Room του Λευκού Οίκου. «Το σκηνικό ήταν φρικτό», είπε. “Όλοι αυτοί οι άνθρωποι σπρώχνονταν για να του μιλήσουν και να τον αγκαλιάσουν”. Ο John Stamos , ο ηθοποιός, ήταν στο πλάι του Βαρουφάκη. ”Αλλά είχαμε ίσως μια πιο σοβαρή συζήτηση από ό, τι θα είχα στο Οβάλ Γραφείο.”
Ο Ομπάμα, είπε ο Βαρουφάκης, του είχε πει ότι δεν τον ζήλευε. (Στην πραγματικότητα, πολλοί πολιτικοί σίγουρα ζηλεύουν περιπτώσεις όπου υπάρχουν τόσα λίγα να χάσουν, επαγγελματικά, δρώντας σύμφωνα με τις μακροχρόνιες πεποιθήσεις τους και ακριβώς με τον τρόπο που τους ζητείται από μια σαφή έκφραση του εκλογικού σώματος). Ο Βαρουφάκης είπε στον Ομπάμα ότι τα πράγματα ήταν δύσκολα: “Κληρονομήσατε ένα χάος όταν ήρθατε στην Προεδρεία, αλλά τουλάχιστον είχατε την κεντρική σας τράπεζα μαζί σας. Εμείς κληρονόμησαμε ένα χάος και έχουμε μια κεντρική τράπεζα “-την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα,” να προσπαθεί να μας στραγγαλίσει”.
Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Ομπάμα απάντησε «Μην υποτιμάτε πόσο δύσκολο ήταν για μένα», προσθέτοντας ότι η διάσωση της Wall Street ήταν «αντίθετη προς την πολιτική μου» και «πολιτικό δηλητήριο». Προέτρεψε τον Βαρουφάκη να “καταπιούν πικρά πράγματα” (Ο Λευκός Οίκος αρνήθηκε να σχολιάσει σχετικά με τη συνομιλία).
O Βαρουφάκης είχε πάει στην Ουάσιγκτον για τρεις ημέρες συνεχών συναντήσεων σε μια εαρινή σύναξη των παγκόσμιων οικονομικών αξιωματούχων. Λίγο πριν το ραντεβού του στον Λευκό Οίκο, ο ίδιος και οΒόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο ισχυρός υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, είχαν και οι δύο μιλήσει στο Ινστιτούτο Brookings, με ένα μισάωρο διάλειμμα στις μεταξύ τους εμφανίσεις. Αυτό δεν ήταν αρκετά μεγάλο για να καταστείλει τις αστειευόμενες συζητήσεις, στο ακροατήριο, σχετικά με τους κινδύνους μιας τυχαίας συνόδου κορυφής στο φουαγιέ. (Σε κοινή συνέντευξη Τύπου στο Βερολίνο, τον Φεβρουάριο, ο Σόιμπλε, δήλωσε για την πρώτη τους συνάντηση, «Συμφωνήσαμε ότι διαφωνούμε» -μια δήλωση με την οποία ο Βαρουφάκης αμέσως διαφώνησε.)
Από το 2010, η οικονομική μοίρα της Ελλάδας έχει καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από τους εκπροσώπους της Γερμανίας, της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης, ιδίως από την Μέρκελ και τον Σόιμπλε. Η κακή διάθεση μεταξύ των δύο χωρών εμπνέεται από τις μνήμες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και σκιάζεται από τις Γερμανικές αντιλήψεις για τους Ελληνες ως “αφόρητα σπάταλους υπερφίαλους”, όπως ο Βαρουφάκης έθεσε κάποτε. Η δυσπιστία δεν χαλάρωσε όταν, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης σε ένα Γερμανικό μέσο,ο Βαρουφάκης παρουσιάστηκε σε ένα κλιπ του 2013 να μιλάει στο Ανατρεπτικό Φεστιβάλ, στο Ζάγκρεμπ- μια διοργάνωση στην οποία συμμετείχε επίσης ο Oliver Stone. Στο κλιπ, ο Βαρουφάκης περιγράφει την υπόθεση, που είχε κάνει τρία χρόνια νωρίτερα, ότι η Ελλάδα θα πρέπει να χρεοκωπήσει και να ”δείξει το μεσαίο δάχτυλο στη Γερμανία” -σήκωσε ένα δάχτυλο- ”και να πει,« Λοιπόν, τώρα μπορείτε να λύσετε αυτό το πρόβλημα μόνοι σας”.Η επεξεργασία του clip με αθέμιτο τρόπο συγκάλυψε το γεγονός ότι ο Βαρουφάκης αναφέροταν στο 2010-όταν όντως υποστήριζε την χρεοκωπία των ιδιωτικών τραπεζικών δανείων- αλλά και η ασυνήθιστα σαστισμένη του απάντηση on-air ήταν να επιμείνει ότι το κλιπ είχε φαλκιδεύτεί, και ότι ποτέ δεν είχε κάνει αυτη την κίνηση στη ζωή του.
Οι δύο εμφανίσεις στο Brookings ανέδειξαν αντίθετες μορφές του δικαίου, ή αλαζονεία. Ο Βαρουφάκης γοήτευσε με τη ρητορική: Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, ανέφερε, φάνηκαν να προτίθενται να επιλύσουν μια Ευρωπαική κρίση ”εξάγωντάς την στον υπόλοιπο κόσμο”. Ο Σόιμπλε μίλησε σαν να ενημέρωνε συναδέλφους, ενώ οι μαχητικές του σκέψεις απαλύνονταν από μια καλόκαρδη εκφορά. “Στην Ευρώπη, έχουμε καλό λόγο να μην παράσχουμε οικονομική βοήθεια χωρίς να ζητήσουμε κάτι για αντάλλαγμα”, είπε, φιλικά. Λίγο αργότερα: ”Ακόμα και ο Γιάνης Βαρουφάκης, ο οποίος είναι ένας διάσημος οικονομολόγος, δεν είναι ο πρώτος οικονομολόγος στην παγκόσμια ιστορία, όχι!”
Στο Λευκό Οίκο, o Βαρουφάκης επανέλαβε μια γραμμή που είχε χρησιμοποιήσει στο Brookings: “κ Πρόεδρε, η κυβέρνησή μου σχεδιάζει, και εγώ σχεδιάζω, να συμβιβαστεί, συμβιβαστεί, και να συμβιβαστεί, αλλά δεν πρόκειται να τεθούμε σε κίνδυνο. “(“Του άρεσε αυτό” θυμήθηκε ο Βαρουφάκης). Ο Βαρουφάκης του είπε,” κ Πρόεδρε, βεβαίως κάποιος πρέπει να υποστεί το κόστος, προκειμένου να πάρει τα οφέλη, αλλά το ερώτημα είναι η ισορροπία. Θα πρέπει να υπάρχει ένα θετικό ισοζύγιο.”, και πρόσθεσε “Ασφυκτιούμε στην προσπάθεια να μιμηθούμε αυτό που κάνατε, έτσι δεν είναι; ”
Ο Ομπάμα έδειξε περισσότερη αλληλεγγύη απ’ ότι περίμενε ο Βαρουφάκης. “Ξέρω, η λιτότητα είναι χάλια”, δήλωσε ο Ομπάμα. («Συνήθιζε αυτές τις λέξεις. Καθόλου προεδρικό”). Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Πρόεδρος αναφερόταν λιγότερο στην δυσαρέσκεια της λιτότητας παρά στην αναποτελεσματικότητά της. Ο Ομπάμα εννοούσε ότι η λιτότητα ”δεν λειτουργεί-δημιουργεί δυστυχία, είναι αυτο-διαιωνιζόμενη, και είναι αυτοκαταστροφική.”
Ο Βαρουφάκης είπε στον Ομπάμα ότι δεν είχε νιώσει ακριβώς την ίδια συντροφικότητα όταν μιλούσε με τον Αμερικανό υπουργό. “Ο Jack Lew δεν ακολουθεί τη γραμμή Ομπάμα», είπε.
”Ξέρεις πώς είναι οι υπουργοί Οικονομικών”, απάντησε ο Ομπάμα. “Είναι πιο συντηρητικοί”.
Ο Βαρουφάκης αλλάξε αεροπλάνα στο Μόναχο, και πέταξε προς την Αθήνα. Στη γέφυρα, μιας Ελληνίδα τον προέτρεψε, ”Να είσαι δυνατός. Συνέχισε να λες όχι “. Και, σε μια μέρα, όταν το κυρίως άρθρο της εφημερίδας Frankfurter Allgemeine Zeitung ανέφερε μια απροσδιόριστη πηγή, μεταξύ των πιστωτών της Ελλάδας, περιγράφοντας τους Έλληνες διαπραγματευτές ως ”ανίκανους και άπειρους “, ένας άνθρωπος με Γερμανική προφορά σύστησε τον εαυτό του, λέγοντας, “Οι άνθρωποι μου λένε ότι σας μοιάζω”. Είχε επίσης ένα ξυρισμένο κεφάλι και, όπως ο Βαρουφάκης-που φορούσε Doc Martens παπούτσια στο Λευκό Οίκο- είχε κρατήσει την νεανική μόδα στη μέση ηλικία. Ο Βαρουφάκης στήθηκε για μια κοινή φωτογραφία.
Στην άσφαλτο, ένα λιτό υπουργικό Hyundai περίμενε. Φύγαμε από το αεροδρόμιο περνώντας σε μια διαφήμιση αυτοκινήτου-ένα τμήμα του αυτοκινητοδρόμου άδειο, βελούδινο, που χτίστηκε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Αργότερα μίλησα με την Ελίνα Ψύκου, μια Ελληνίδα σκηνοθέτιδα, της οποίας η επόμενη ταινία θα διαδραματίζεται στην Αθήνα της εποχής αυτής. Περιέγραψε το σενάριο της ως μελέτη της άρνησης.
Ήταν Κυριακή, κάτι που έδωσε στον Βαρουφάκη ένα διάλειμμα από την καθημερινή συνήθεια να ελέγχει το τηλέφωνό του κάθε λεπτό για δεδομένα σε πραγματικό χρόνο σχετικά με τα οικονομικά του Ελληνικού κράτους. “Δεν με νοιάζει για τις χρηματιστηριακές αγορές”, είπε. “Μπορούν να πέσουν όσο θέλουν.” Αντίθετα, το ποσοστό που τράβηξε την προσοχή του ήταν ένα που δεν είχε εκδοθεί: “Το υπόλοιπο, η σούμα” Μετά τις εκλογές, ο Βαρουφάκης είχε αρνηθεί να υπογράψει μια συμφωνία που θα κρατούσε την Ελλάδα στο προσυμφωνημένο μονοπάτι, γεγονός που εμπόδιζε την τελική, καταβολή των € 7.2 δις των χρημάτων διάσωσης. Η ενέργεια αυτή βοήθησε την Ελλάδα να επιστρέψει στην ύφεση, και δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει την αποπληρωμή του χρέους της. Η Ελληνική κρίση είχε ήδη αιτία συστολής, φτώχειας και ανεργίας, αλλά αυτή την άνοιξη η φερεγγυότητα της Ελλάδας έφτασε στο επίπεδο μπανανίας. Συνταξιούχοι απέσυραν τις αποταμιεύσεις μιας ζωής από τις τράπεζες, και οι Έλληνες περίμεναν πως η κυβέρνησή τους θα ξέμενε από μετρητά. Στο αυτοκίνητο, ο Βαρουφάκης αναγνώρισε τις ενοχλήσεις της δουλειάς του “Τουλάχιστον είναι πιο λογικό από τους ανθρώπους που ψάχνουν στα τερματικά του Bloomberg απλά για να πραγματοποιήσουν μια οριακή απόφαση, σωστά;” Δεν ήταν απαισιόδοξος, και μπορούσε ακόμα να συλλογίζεται ότι η Μέρκελ, στη διάρκεια του χρόνου, θα βοηθούσε να επιτευχθεί μια συμφωνία.
Στην Ουάσινγκτον, ωστόσο, υπήρξαν ελάχιστα για να τον ενθαρρύνουν. Είπε ότι ο ίδιος είχε πει σε εκπροσώπους της τρόικας πως “Αν νομίζουν ότι με αυτά τα κινέζικα βασανιστήρια της σταγόνας, θα υποκύψουμε, θα απογοητευθούν. Έτσι, το αίμα θα είναι στα δικά τους χέρια”.
Όπως οδηγούσαμε,ο Βαρουφάκης μίλησε για τον πατέρα του, Γιώργο, το παραδειγματικό πείσμα του οποίου είχε συμβάλει στη διαμόρφωσή του. Στην Ελλάδα του 1946, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου εναντίον των Κομμουνιστών ανταρτών, ο Γεώργιος Βαρουφάκης συνελήφθη ως αριστερίζων φοιτητής, και αρνήθηκε να υπογράψει την καταγγελία του κομμουνισμού. Φυλακίστηκε για τέσσερα χρόνια, και βασανίζονταν επανειλημμένα. Η υπογραφή του θα τον απελευθέρωνε. Γνώρισα αργότερα τον Βαρουφάκη τον γηραιότερο, τον ευγενικό πρόεδρο της χαλυβουργικής εταιρείας ο οποίος, στα ενενήντα, εξακολουθεί να πηγαίνει στο γραφείο κάθε μέρα. Μου είπε ότι για χρόνια αφότου απελευθερώθηκε ο ίδιος δεν μπορούσε να ακούσει Γιόχαν Στράους: Οι βασανιστές του ”μας έβαζαν βαλς, πολύ δυνατά, ώστε να μην ακούν τις φωνές μας, τα ουρλιαχτά μας”.
Αφού ο Γεώργιος Βαρουφάκης επέστρεψε στην σχολή, μια μαθήτρια τον παρακολουθούσε για μια παραστρατιωτική ακροδεξιά ομάδα- “πράγματα της Στάζι”, όπως το έθεσε ο Γιάνης. Αλλά ερωτεύτηκε με τον Γιώργο, και παντρεύτηκαν. Ο Γιάννης γεννήθηκε το 1961. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας του 1967-1974, ο θείος του Βαρουφάκη, ένας ελευθεριακός, φυλακίστηκε για τη συμμετοχή του σε μικρής κλίμακας τρομοκρατία. Ο Βαρουφάκης θυμόταν τον ενθουσιασμό του όταν κατηγορήθηκε πως του μετέφερε κρυφά σημειώσεις κατά τις επισκέψεις του στις φυλακές.
Μέσα στο Hyundai, το τηλέφωνο του Βαρουφάκη χτύπησε, και μίλησε για ένα λεπτό στα Ελληνικά. Στη συνέχεια, χαμογέλασε, ήταν ένας συνάδελφος του υπουργικού συμβουλίου ο οποίος ήταν ”ευλογημένος με μια φυσική αισιοδοξία”. Συνέχισε, «χωρίς να γνωρίζει τίποτα, είπε ‘Καλώς ήρθες, είμαι βέβαιος ότι θα έκανες φανταστική δουλειά, όλα θα πάνε φανταστικά καλά!’» Ο Βαρουφάκης γέλασε. “Πώς στο διάολο ξέρει;”
Την επόμενη μέρα μετά την επιστροφή του Βαρουφάκη από την Ουάσινγκτον, ο ίδιος οδήγησε τη μοτοσικλέτα του στο υπουργείο. Συναντήθηκε με τρεις Γερμανούς τραπεζίτες οι οποίοι, σε μια προσπάθεια αλληλεγγύης, έφτασαν χωρίς γραβάτες, στη συνέχεια προήδρευσε μια συζήτηση σχετικά με τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ελληνικής φορολογικής αρχής-μια μακρόχρονη φιλοδοξία της τρόικας. Μεγάλο μέρος του Ελληνικού εισοδήματος κινείται λαθραία. Σύμφωνα με μια ανάλυση του 2012, το μέσο μηνιαίο εισόδημα των αυτοαπασχολούμενων εργαζομένων του τομέα ιατρικής ήταν € 1.628, οι εν λόγω εργαζόμενοι είχαν κατά μέσο € 1.660 σε μηνιαία αποπληρωμή χρεών.
Εκείνο το βράδυ, ο Βαρουφάκης οδήγησε στο Μέγαρο Μαξίμου, λίγα λεπτά μακριά, για να δεί τον Τσίπρα. Ο Βαρουφάκης περιέγραψε τις συναντήσεις του στην Ουάσιγκτον, και έκανε την ενημέρωσή του σχετικά με το νέο φορολογικό σώμα. Ήταν μαζί για τρεισήμιση ώρες. “Πείστηκε,οπότε αυτό ήταν καλό,” θυμήθηκε ο Βαρουφάκης αργότερα.
Μετά τις δέκα, μου έστειλε e-mail, και πήγα στο σπίτι του, στον τελευταίο όροφο μιας πολυκατοικίας στα βόρεια της Αθήνας. Ο Βαρουφάκης και η Στράτου είχαν μόλις μετακομίσει εκεί. Το προηγούμενο διαμέρισμά τους, σε ένα κτίριο που ανήκει στους γονείς της Στράτου, παρουσιάστηκε στην Paris Match νωρίτερα φέτος, σε φωτογραφίες που έδειχναν τον Βαρουφάκη στο πιάνο, και να παιχνιδίζει μια στέγη με την Στράτου, και την Ακρόπολη πίσω τους. Οι φωτογραφίες δημιούργησαν ένα μικρό σκάνδαλο. Παρόλο που αυτό το διαμέρισμα δεν φαίνονταν χλιδάτο, η Στράτου και η οικογένειά της είναι ευκατάστατη, και σε πολλούς παρατηρητές, το ζευγάρι εμφανίζονταν μάλλον βολεμένο σε μια εποχή εθνικής στέρησης. Η μεγαλύτερη κατηγορία πρέπει να είναι η ματαιοδοξία: φάνηκαν υπερβολικά σίγουροι μέσα στην ξεκάθαρη, καλά προσαρμοσμένη, μεσογειακή γοητεία τους, και είχαν αποτύχει να προβλέψουν το επιδεικτικό στυλ της Paris Match. ”Αισθητικά, ήταν φρικτό, “μου είπε ο Βρουφάκης “Ήταν λάθος μου” Δεδομένης της αναστάτωσης, φαίνεται αγενές να αναφέρω ότι το νέο τους σπίτι είναι υπέροχο: εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα ψηλού αστικού μοντερνισμού που συμπεριλαμβάνει τέχνη, παρκέ δάπεδο και χαμηλούς, ανοιχτόχρωμους καναπέδες.
O Βαρουφάκης και η Στράτου παρακολούθησαν το ίδιο ιδιωτικό σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στην Αθήνα, αν και δεν θυμούνται να έχουν συναντηθεί. Το 1978, ο Βαρουφάκης γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Essex, ένα ριζοσπαστικό κολλέγιο βορειοανατολικά του Λονδίνου, όπου εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Μεγάλης Βρετανίας. Θυμάται πως, ως το πρόσωπο της Συμμαχίας Μαύρων Φοιτητών-έναν ρόλο που πείστηκε να πάρει από μαύρους φοιτητές- θα ”σηκωνόταν και θα έλεγε: ‘Εμείς οι μαύροι πιστεύουμε πως…’ και τότε όλοι γελούσαν.” Και συνέχισε: «Τότε εγώ τους κοιτούσα και τους έλεγα: «Το μαύρο είναι μια νοητική κατάσταση, και εμείς οι Έλληνες είμαστε οι μαύροι της Ευρώπης, μαζί με τους Ιρλανδούς. »
Η σχέση του Βαρουφάκη και της Στράτου φιλοξενεί το είδος της επαναλαμβανόμενης, και ως επί το πλείστον συμπαθούς, τριβής που προτείνεται από τη φράση «Εντάξει, πες εσύ την ιστορία». Ο Βαρουφάκης δήλωσε ότι, ως ξένος στη Βρετανία κατά τη διάρκεια της εποχής Θάτσερ, ένιωθε πάντα την απειλή της βίας του δρόμου . Η Στράτου, η οποία σπούδασε στην σχολή St.Martins, λίγα χρόνια αργότερα, δεν θυμόταν κάτι τέτοιο. Ο Βαρουφάκης φώναξε, “Ήσουν στον παράδεισο, στο Λονδίνο!” Την άνοιξη, μια ελληνική ιστοσελίδα εικάζει ότι Jarvis Cocker, ο πρώην τραγουδιστής των Pulp, αναφερόταν στην Στράτου στο “Common People”, το πολυαγαπημένο single του συγκροτήματος το 1995. Το αυτοβιογραφικό τραγούδι αρχίζει, “Ήρθε από την Ελλάδα, είχε μια δίψα για γνώση / Σπούδασε γλυπτική στο Κολλέγιο του St.Martins.” Και συνεχίζει με τα λογια της: «Θέλω να ζήσω σαν κοινός άνθρωπος / θέλω να κάνω οτιδήποτε κάνουν οι κοινοί άνθρωποι “. Ο Βαρουφάκης μου είπε αργότερα ότι η Στράτου ήταν η μοναδική Έλληνίδα φοιτήτρια γλυπτικής στο St. Martin‘s τότε.
Ο Βαρουφάκης σπούδασε οικονομικά, αλλά κατέληξε να τα θεωρεί “ηλεκτρονική αστρολογία” στη κυρίαρχη ακαδημαϊκή τους μορφή. (Έχει γράψει για την ελπίδα του, ως καθηγητής, να παρουσιάσει τα οικονομικά ως «αμφισβητούμενη περιοχή στην οποία στρατιές ιδεών συγκρούονται ανελέητα.») Γύρισε σε μεγάλο βαθμό στα μαθηματικά πριν από επιστρέψει στα οικονομικά με ένα Ph.D. για τη δυναμική των απεργιών των εργαζομένων. Επίσης για λίγο διαγωνίστηκε σε επαγγελματικούς αγώνες αυτοκινήτου. «Ήμουν πολύ καλός στις κατατακτήριες» -όταν οι άλλοι οδηγοί δεν ήταν στην πίστα- αλλά “χάλια στους αγώνες.” Και πρόσθεσε: «Ήμουν είτε ανεπαρκώς επιθετικός ή, όταν ήθελα να είμαι ανταγωνιστικός, πάρα πολύ επιθετικός. Τράκαρα πολλές φορές. ”
O Βαρουφάκης, ο οποίος έχει συγκρίνει την θέση του στην οικονομία με εκείνη του «άθεου θεολόγου κλεισμένου σε ένα μοναστήρι του Μεσαίωνα», κατείχε διάφορες χαμηλόβαθμες θέσεις σε Βρετανικά πανεπιστήμια πριν από την ένταξή του στη σχολή του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ, όπου συναντήθηκε με την πρώτη του σύζυγο, μια Ελληνοαυστραλέζα ιστορικό. Το 2000, ο Βαρουφάκης επέστρεψε στην Ελλάδα, για να λάβει μια θέση Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει σχετικά με την θεωρία των παιγνίων, και μερικές φορές συμβούλεψε τον Γιώργο Παπανδρέου, τότε στην αντιπολίτευση. Ο Βαρουφάκης τον περιέγραψε πρόσφατα σε μένα ότι έχει το οικονομικό μυαλό ενός πεντάχρονου. Ο Βαρουφάκης ποτέ δεν ψήφισε τον Παπανδρέου, ούτε ευθυγραμμίστηκε αμέσως με τον ΣΥΡΙΖΑ, όταν ιδρύθηκε, το 2004, ως μια ομαδοποίηση των μικρών αριστερών κομμάτων. “Ήμουν σε αρμονία μαζί τους, αλλά ήταν σκορποχώρι -οικολόγοι, κομμουνιστές.”
Το 2005, χώρισε από την σύζυγό του, λίγο μετά τη γέννηση της κόρης τους – η ίδια και η μητέρα της ζει στην Αυστραλία. Αργότερα συναντήθηκε με την Στράτου, η οποία ζήτησε τη συμβουλή του για ένα έργο τέχνης, που περιλάμβανε ανήσυχες ή αμφισβητούμενες συνοριογραμμές. Σύντομα μετά, ξεκίνησαν μια 12μηνη σειρά ταξιδιών για να φωτογραφήσουν τέτοια σύνορα στην Κύπρο, το Κασμίρ, και αλλού. Έγραψε ένα συνοδευτικό κείμενο, «Ο παγκοσμιοποιημένος τοίχος,” και άρχισε να δημοσιεύει προσωπικά και πολιτισμικά δοκίμια. Αναδυκνείονταν ως ένας παντώς-καιρού δημόσιος διανοούμενος στο πρότυπο του Slavoj Žižek.
Όντας “Μαρξιστικής προδιάθεσης”, όπως ο Βαρουφάκης μου είπε, είχε την τάση να βλέπει την ηρεμία ως προοίμιο για την αναταραχή: «Οι περισσότεροι από τους συναδέλφους μου στα οικονομικά σκέφτονται τις κρίσεις ως ατυχήματα που μπορούν να προληφθούν-ένα λάθος κάποιας πολιτικής – ενώ, αν κοιτάξετε τον κόσμο από τη δική μου σκοπιά, ο καπιταλισμός τις παράγει”. Πριν από το 2007, είπε, είχε αρχίσει να αισθάνεται ”πολύ νευρικός” για την αστάθεια του συστήματος στο οποίο η ροή του παγκόσμιου κεφαλαίου έφτασε να βασίζεται σε αυτό που είδε ως εσκεμμένη πολιτική της Αμερικής να προκαλεί την αύξηση των ελλειμάτων. Αργότερα, σε ένα εμπνευσμένο βιβλίο, ”Ο Παγκόσμιος Μινώταυρος” που κάποιοι σχολιαστές περιέγραψαν πως είχε μια τάση συνωμοτική, ανακύκλωσε την αλληγορία που κάποτε χρησιμοποιούσε για να περιγράψει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Η Αμερική ήταν ένα οικονομικό θηρίο που τείθοταν υπό έλεγχο μόνο με τη συνεχή κίνηση των υπερπόντιων χρημάτων μέσω της Wall Street. “Μέχρι το 2007, συνειδητοποίησα ότι βρισκόμασταν αντιμέτωποι με την προοπτική μιας νέας Μεγάλης Ύφεσης”, είπε. Στη συνέχεια, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, “οι δηλώσεις από την Ευρώπη ήταν ηλίθιες», είπε. “Όπως, «Αυτό είναι ένα αγγλο-αμερικανικό πρόβλημα. Είμαστε ασφαλείς επειδή έχουμε ασφαλείς πρακτικές του τραπεζικού τομέα της Ευρώπης. »Ναι, καλά.”
Όταν η κρίση χτύπησε την Ελλάδα, ο Βαρουφάκης ξεκίνησε το blog του, και, με τον Stuart Holland, έναν Βρετανό ακαδημαϊκό και πρώην πολιτικό, δημοσίευσε ένα δοκίμιο, ”Μία συνεσταλμένη πρόταση.” Εκεί πρότεινε τρόπους με τους οποίους η ΕΚΤ και η Ε.Ε. θα μπορούσαν να πιέσουν τις τράπεζες που κατέχουν ομόλογα των αδύναμων χωρών της ευρωζώνηςι να συγχωρέσουν ένα μεγάλο μέρος αυτού του χρέους, και προέβλεπε μια Ευρώπη που θα μπορούσε να εκδίδει τα δικά της ομόλογα και θα χρηματοδοτούσε επενδύσεις που θα έδιναν ερέθισμα- βάζοντας αποδοτικά τις Γερμανικές αποταμιεύσεις να εργάζονται στην Ιρλανδία και την Ελλάδα. Ο Βαρουφάκης, ο οποίος ήταν κατά της απόφασης της Ελλάδας, το 2001, να υιοθετήσει το ευρώ, έγραψε ότι εάν επρόκειτω να υπάρξει μια νομισματική ένωση, τότε δεν θα έπρεπε να είναι ατελής, και θα έπρεπε να λειτουργεί περισσότερο σαν εκείνη που συνδέει την Καλιφόρνια και την Αλαμπάμα.
Ο Βαρουφάκης αναγνώρισε τις πολλές αδυναμίες στην οικονομία της Ελλάδας, αλλά ο ίδιος προτίμησε να μιλήσει για μια τραπεζική κρίση και όχι για μια κρίση χρέους, και για μια Ευρωπαϊκή κρίση, αντί μιας Ελληνικής. Εάν η Ελλάδα είχε υπερ-δανεισμό, οι πραγματικοί εγκληματίες ήταν οι δανειστές που στέκονταν στην ουρά για τα κεφάλαια διάσωσης. Το ευρώ είχε δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση: οι τράπεζες είχαν δανείσει στην Ελλάδα σαν να ήταν ένας φοιτητής που υποστηρίζεται από πλούσιους γονείς. Αλλά δεν υπήρχαν τέτοιες εγγυήσεις, και όταν ο δανεισμός σταμάτησε η Ελλάδα ήταν παγιδευμένη από το νόμισμα το οποίο τον είχε επιτρέψει. Η χώρα δεν θα μπορούσε να υποτιμήσει το νόμισμά της οδυνηρά, όπως, για παράδειγμα, η Αργεντινή στις αρχές του αιώνα. (Μια υποτίμηση κάνει τους ανθρώπους σου φτωχούς, αλλά τα προϊόντα σου δελεαστικά φθηνά). Και το ευρώ δεν διέθετε έναν οργανισμό όπως το Federal Reserve, ή η Τράπεζα της Αγγλίας, η οποία θα μπορούσε να τροφοδοτήσει φρεσκοκομμένα μετρητά στην Ελληνική οικονομία, προς απογοήτευση του Βαρουφάκη, η ΕΚΤ δεν ήταν τέτοιου είδους τράπεζα.
Εν μέρει, επειδή ο Βαρουφάκης ήταν κάποτε συμβουλος του Παπανδρέου, οι απόψεις του ήταν ευρέως γνωστές. ”Απέκτησα τα δύο πράγματα που μισώ-οπαδούς και εχθρούς,” μου είπε. Ένα βράδυ, το 2011, ήταν στο κρεβάτι, όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Ένας άνδρας απείλησε την οικογένεια του Βαρουφάκη με βία, αν δεν σταματούσε να επικρίνει μια συγκεκριμένη Ελληνική τράπεζα.
Εκείνη την εποχή, η Χρυσή Αυγή, το νεοναζιστικό κόμμα στην Ελλάδα, άρχισε να κερδίζει υποστήριξη. Η Στράτου είπε στον Βαρουφάκη, «Είτε δεν εμπλέκεσαι, είτε κατεβαίνεις στην πολιτική για να μας προστατεύσεις, είτε φεύγουμε από τη χώρα.» Το 2012, προσφέρθηκε στον Βαρουφάκη μια θέση επίσκεπτόμενου Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, και μετακόμισε στο Όστιν. Ο Βαρουφάκης δίδαξε μια μεταπτυχιακή τάξη για την κρίση και, με τον Galbraith, αναθεώρησαν το “Μία συνεσταλμένη πρόταση”. ”Ήταν ιππότες που προσπαθούσαν να σώσουν τον κόσμο!” μου είπε η Στράτου, γελώντας με την επιλογή των λέξεων, αλλά με ειλικρινή θαυμασμό.
Ο Τσίπρας, ένας πρώην πολιτικός μηχανικός, εξελέγη στο κοινοβούλιο το 2009, και έγινε ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ. Το 2014, προέτρεψε τον Βαρουφάκη να εκπροσωπήσει το κόμμα στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που συνεδριάζει στις Βρυξέλλες. Ο Βαρουφάκης αρνήθηκε. Σε αυτές τις εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε περισσότερες έδρες από οποιοδήποτε άλλο κόμμα. Στην Ελλάδα η κεντροδεξιά κυβέρνηση αποδυναμώθηκε, και αποδυναμώθηκε περαιτέρω τον Νοέμβριο, όταν η τρόικα ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα δεν είχε εκπληρώσει πλήρως τις μεταρρυθμίσεις που έχει υποσχεθεί και ζητούσε επιπλέον δράση συμπεριλαμβανομένων των περικοπών, πριν από την αποδέσμευση των € 7.2δις. Μέχρι τότε, οι εκλογές στην Ελλάδα ήταν πιθανές, με τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ σχεδόν αναπόφευκτη. Ο Τσίπρας θαύμαζε τα γραπτά του Βαρουφάκη και ένιωθε ότι θα ήταν ένας αποτελεσματικός υπουργός Οικονομικών, παρά την απειρία του και τις περιορισμένες σχέσεις του με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο Βαρουφάκης συμφώνησε να γυρίσει σπίτι. Σύμφωνα με την Στράτου, «θεώρησε ότι, όταν θα φτάσει ογδόντα ετών, κοιτώντας πίσω, αν δεν είχε εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία θα αισθάνονταν σαν μια προδοσία απεναντι στην χώρα του.» Θυμήθηκε πόσο συχνά έλεγε, “Αν είχα μια συζήτηση με την Μέρκελ, θα έκανα αυτό. . “.
Δύο ημέρες μετά την ορκομωσία του Βαρουφάκη ως υπουργού, ξεγλίστρησε στην πλατεία Συντάγματος, μόνος. Ο Γιώργος Αυγερόπουλος, ο σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, περίμενε εκεί για να του συστήσει την Εμμυ Χριστούλα, την κόρη του φαρμακοποιού που είχε αυτοκτονήσει. Ο Βαρουφάκης άφησε ένα λουλούδι στο κυπαρίσσι, όπου ο Χριστούλας είχε πεθάνει. (ο Βαρουφάκης δεν ειδοποίησε τον Τύπο, ούτε το ανέφερε σε μένα, αλλά επέτρεψε στον Αυγερόπουλο να το κινηματογραφήσει). Η πρώτη πράξη του Τσίπρα ως πρωθυπουργού ήταν να καταθέσει λουλούδια στο μνημείο, σε ένα προάστιο της Αθήνας, όπου διακόσιοι Έλληνες αγωνιστές εκτελέστηκαν από δυνάμεις των Ναζί, το 1944.Οι Γερμανικές εφημερίδες σημείωσαν τον συμβολισμό.
Στο υπουργείο, ο Βαρουφάκης απάντησε σε μια κλήση από τον Γερούν Ντάισελμπλουμ, τον Ολλανδό Υπουργό Οικονομικών. Ο Ντάισελμπλουμ είναι ο σημερινός πρόεδρος του Eurogroup, την συνταγματικά αμφιλεγόμενη αλλά παντοδύναμη επιτροπή που αποτελείται από τους υπουργούς οικονομικών των χωρών που χρησιμοποιούν το ευρώ. (Υπάρχουν δεκαεννιά τέτοιες χώρες, ενώ εννέα άλλες, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι στην ΕΕ, αλλά όχι στην Ευρωζώνη). Κανείς στην ομάδα του Ευρώ δεν έχει περισσότερη δύναμη από ό, τι ο Σόιμπλε, αλλά ο Ντάισελμπλουμ έχει αναλάβει το ρόλο της επιβολής-ή, για να παραθέσω έναν εχθρικό παρατηρητή- του νεροκουβαλητή. Εάν η Ελλάδα επιθυμούσε να τροποποιήσει το οικονομικό “πρόγραμμα” που επιβάλλοταν από την τρόικα, η ευλογία του Eurogroup ήταν απαραίτητη. Στην περιγραφή του Βαρουφάκη, οι δεκαεννέα κυβερνήσεις θα μπορούσαν να χωριστούν σε τρεις ομάδες: ”Υπάρχει μια πολύ μικρή μειοψηφία που πιστεύει στην λιτότητα, και σε αυτό το πρόγραμμα.” Η Γερμανία ηγείται αυτής της μειονότητας. Μια δεύτερη ομάδα-η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, οι χώρες της Βαλτικής, έχουν ακολουθήσει τα προγράμματα λιτότητας, και τώρα φοβούνται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, σε περίπτωση επιτυχίας, θα αφήσει αυτές τις χώρες εκτεθειμένες σε ριζοσπαστική εσωτερική αντιπολίτευση. “Στη συνέχεια υπάρχει μια άλλη ομάδα, σημαντικών χωρών, όπως η Ιταλία και η Γαλλία, ιδιαίτερα η Γαλλία, που δεν πιστεύουν στην λιτότητα. Αλλά φοβούνται ότι αν σταθούν στο πλευρό μας θα τιμωρηθούν”. Η τιμωρία τους θα είναι η λιτότητα.
Η διευθέτηση της Ελλάδας με την τρόικα επρόκειτο να λήξει στις 28 Φεβρουαρίου. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ δεν δεσμεύονταν στους υφιστάμενους όρους, και το πρόγραμμα έληγε, η ΕΚΤ δεν θα ήταν πλέον υποχρεωμένη να παρέχει γραμμές έκτακτων πιστώσεων προς τις Ελληνικές τράπεζες, οι οποίες επομένως θα ξεμέναν από μετρητά. Η χώρα θα έπρεπε να εκτυπώσει τα δικά της χρήματα, βγαίνοντας από το ευρώ. Ο Βαρουφάκης διαμήνυσε πως η ελπίδα του ήταν ότι, μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου, το Eurogroup θα συμφωνούσε σε μια «γέφυρα» -μια βραχυπρόθεσμη ανανέωση των δανείων-η οποία θα παρείχε χρόνο για να διαπραγματευθούν τροποποιήσεις του προγράμματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε, για παράδειγμα, να καθυστερήσει τις ιδιωτικοποιήσεις σε μια εποχή που οι τιμές των κρατικών περιουσιακών στοιχείων ήταν ασυνήθιστα χαμηλές, και να κρατήσει μια προεκλογική υπόσχεση, δηλαδή να αυξήσει τις κρατικές συντάξεις και τον κατώτατο μισθό. Ο Βαρουφάκης ήθελε επίσης κάποια ελάφρυνση του χρέους.
Στο τηλέφωνο, ο Βαρουφάκης θυμάται, τον Ντάισεμπλουμ ως “απόλυτα ευχάριστο” όταν ρωτούσε “Τι θέλετε να κάνετε;” Υπόσχόμενος να διαπραγματευθεί με καλή πίστη, ο Βαρουφάκης ζήτησε την γέφυρα. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Ντάισεμπλουμ είπε, “Ακούγεται λογικό. Θα έρθω σε σε μια-δυο μέρες. ”
”Η κατρακύλα ξεκίνησε από εκείνη τη στιγμή”, δήλωσε ο Βαρουφάκης.
Φτάνοντας στην Αθήνα, ο Ντάισελμπλουμ έκανε την ίδια ερώτηση, και ο Βαρουφάκης έδωσε την ίδια απάντηση. Αυτή τη φορά, ο Ντάισελμπλουμ απάντησε: ”Αυτό δεν θα γίνει.” (“Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι τον επανέφεραν εντός ορίων μεταξύ της τηλεφωνικής συνομιλίας της επίσκεψης,” μου είπε ο Βαρουφάκης. Ο ίδιος αρνήθηκε να ονομάσει ρητά την Γερμανία, αλλά πρόσθεσε, “Μπορείς να φανταστείς.”). Ο Βαρουφάκης ρώτησε τον Νταισελμπλουμ,”Με απειλείς, την πρώτη ημέρα, με Grexit; ” Ο Ντάσιελμπλουμ είπε ότι ένα συντετριμμένο πρόγραμμα δεν θα σήμαινε και την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ.
“Αλλά οι τράπεζες θα κλείσουν,” είπε ο Βαρουφάκης.
“Ναι, σίγουρα,” απάντησε ο Ντάισελμπλουμ. (Την περασμένη εβδομάδα, ένας εκπρόσωπος του Ολλανδικού υπουργείου Οικονομικών είπε, “Εμείς ποτέ δεν σχολιάζουμε τις συζητήσεις που γίνονται κεκλεισμένων των θυρών. Ο κ. Νταισελμπλουμ προσπαθεί να απολαύσει τις κυβερνητικές θερινές διακοπές. Θα συμβούλευα τον κ Βαρουφάκη να κάνει το ίδιο.” )
Σε μια επικείμενη κοινή συνέντευξη Τύπου, ο Βαρουφάκης δήλωσε ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ μεμονωμένα, αλλά όχι ως μπλοκ – και δη ιδιαίτερα ανεπιθύμητο – που θα έχει τη δύναμη να ενσωματώσει το προσωπικό της σε Ελληνικά υπουργεία. Μονομερώς προσπαθούσε να αποσπάσει το χρέος από την παρεμβατικότητατου στη καθημερινή διακυβέρνηση της Ελλάδας (ή, όπως το έθεσε ο ίδιος σε μένα, ”μια επαναλαμβανόμενη ταπείνωση”). Ο Βαρουφάκης έκανε το σχόλιό του στα Ελληνικά. Υπήρξε μια παύση, καθώς ο Ντάισελμπλουμ άκουγε την μετάφραση μέσω του ακουστικού. Ο Βαρουφάκης ισχυρίζεται τώρα ότι, κατ ‘ιδίαν,ο Ντάισελμπλουμ είχε αναγνωρίσει ότι η μεταρρύθμιση της τρόικα ήταν αναπόφευκτη. Αλλά αυτό δεν φαινόταν. Ο Ντάισελμπλουμ έβγαλε το ακουστικό του και σηκώθηκε να φύγει, το πρόσωπο του Βαρουφάκη ήταν χαμογελαστό, με την αμήχανη αθωότητα κάποιου που έχει πει περισσότερα από ό, τι σχεδίαζε να πει σε ένα ενδο-οικογενειακό καυγά.Ο Ντάισελμπλουμ “ήταν πυρ και μανία”, μου είπε ο Βαρουφάκης. “Ψιθύρισε στο αυτί μου,« μόλις σκοτώσατε την τρόικα “.
Η φήμη του Βαρουφάκη μεγάλωσε την επόμενη εβδομάδα, αφού άφησε τη βαλίτσα του σε ένα ταξί στην Αθήνα. Φτάνοντας στο Παρίσι, αργά το βράδυ, κατά την έναρξη της περιοδείας του στις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες,είχε μόνο τα ρούχα που φορούσε. Εκείνο το βράδυ, στο Zara, αγόρασε δύο πουκάμισα και ένα παντελόνι. Αλλά βασίστικε στον Θεόδωρο Πασσά, Πρέσβη της Ελλάδας στη Γαλλία, για ένα παλτό. ”Είναι ένας κομψός Πρέσβης” μου είπε ο Βαρουφάκης. Ο Πασσάς δάνεισε στον Βαρουφάκη ένα γκαγστερικό υβρίδιο μεταξύ μπουφάν και παλτό κυνηγιού, και μετά ο Βαρουφάκης το φόρεσε για να συναντήσει τον George Osborne στο Λονδίνο-πάνω από ένα μπλε ηλεκτρίκ πουκάμισο-ο ευρωπαϊκός Τύπος έγραψε πολλές χαρούμενες στήλες για έναν υπουργό ο οποίος φαινόταν σαν να μπορούσε να είναι οπλισμένος. Ο Βαρουφάκης μου είπε, “Δούλεψε απίστευτα. Με λέγανε Ρώσο μαφιόζο, σωστά; ”
Σε αυτή την επίσκεψη, ο Λόρδος Lamont, ο Βρετανός Συντηρητικός πολιτικός, ο οποίος είχε στείλει στον Βαρουφάκη πολλά μηνύματα στήριξης (στο σημείο όπου Βαρουφάκης τον θεωρούσε ως «καλύτερο σύντροφο μου»), τον πήγε σε ένα κλαμπ στο Pall Mall για πρωινό. Όπως εξήγησε ο Lamont στους Financial Times, “δεν δέχονταν πως η Εθνική ενδυμασία του δεν συμπεριλαμβάνει γραβάτα.”
Ο Βαρουφάκης μου είπε τον Απρίλιο ότι ο Osborne συμφώνησε μαζί του “στα πάντα”. Η συνήθεια του Βαρουφάκη ήταν να πιστεύει-ή να ισχυρίζεται ότι πιστεύει-πως, τα όσα είπε ένας πολιτικός ευγενικά στη διάρκεια ενός γεύματος είναι πιο ειλικρινή από όσα μεταδίδει στο κοινό μέσω του τύπου. (Ένας εκπρόσωπος του Βρετανικού Υπουργείου Οικονομικών αρνήθηκε να σχολιάσει τις συνομιλίες με τον Osborne). Ο Βαρουφάκης μου είπε ότι ο ίδιος και ο Michel Sapin, ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, μίλάμε “σαν αδέρφια, όταν είμαστε μόνοι.” Και πρόσθεσε: “Αυτός λέει, ‘Εμείς! Θα αλλάξουμε την Ευρώπη μαζί!” Στη συνέχεια, πάμε έξω-στην συνέντευξη Τύπου, με μικρόφωνα και κάμερες- και λέει, «Η Ελλάδα πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο, πρέπει να αποδεχτεί τους όρους». Ο Βαρουφάκης είπε ότι, όταν προκάλεσε τον Sapin γι ‘αυτό, η πένθιμη απάντηση του ήταν “Γιάννη, η Γαλλία δεν είναι αυτό που ήταν κάποτε” -δηλαδή, η εξουσία της είχε μειωθεί. Ένας εκπρόσωπος του Sapin αρνήθηκε αυτή τη συζήτηση, προσθέτοντας ότι ο Βαρουφάκης ”είναι ένας έξυπνος και επιδεικτικός άνθρωπος, αλλά δεν έχει πολιτικό νου”.
Δέκα ημέρες μετά τις εκλογές, o Βαρουφάκης παρακολούθησε την πρώτη του συνεδρίαση του Eurogroup. “Οι άνθρωποι νομίζουν ότι είναι σαν ένα δικαστικό δράμα,” είπε ο Βαρουφάκης. “Δεν είναι. Είναι απλά βαρετό. “
Το Eurogroup συνεδριάζει σε κλειστό κύκλο, και κάθε ένας από τους δεκαεννέα υπουργούς κάθεται με ένα μόνο συνάδελφο. Στις συναντήσεις που συμμετείχε ο Βαρουφάκης,εκπροσωπούνταν επίσης οι πιστωτές. Μετά από μερικές εναρκτήριες παρατηρήσεις, οι υπουργοί μίλησαν με τη σειρά. Ο Σόιμπλε κυριαρχούσε στο δωμάτιο. “Όλα τα μάτια είναι πάνω του, και στο τι πρόκειται να πει, και στον τόνο με τον οποίο πρόκειται να το πει”, είπε ο Βαρουφάκης. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες επιχείρησαν να συμφωνήσουν σε ένα ανακοινωθέν. Σε αυτό το σημείο, “έγινε κόλαση”, δήλωσε ο Βαρουφάκης. Όταν βρήκε ένα από τα προσχέδια απαράδεκτο, σήκωσε το χέρι του: “Γερούν, δεν μπορώ να ζήσω με αυτη την πρόταση. Θα χρειαστεί να προσθέσετε αυτό το επίθετο εδώ και να αφαιρέστε αυτό το ρήμα εκεί”. Ο Σόιμπλε συχνά είχε αντιρρήσεις ως προς τις προτάσεις του Βαρουφάκη. “Αυτό μπορεί να συνεχίζονταν για έξι ώρες”, είπε ο Βαρουφάκης.
Σπάζοντας την παράδοση, το υπουργείο του Βαρουφάκη δημοσιοποίησε αργότερα τις παρατηρήσεις του κατά την πρώτη σύνοδο του Eurogroup.
Ο Βαρουφάκης είπε, “Πρέπει να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη σας, χωρίς να χάσουμε την εμπιστοσύνη των ανθρώπων, των ψηφοφόρων μεταξύ των οποίων απολαμβάνουμε, ως τώρα, αρκετά μεγάλα ποσοστά αποδοχής. Επειδή αυτή η αποδοχή αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο στον αγώνα της Ευρώπης να ταξινομήσει την Ελλάδα και να την καταστήσει σταθερή”. Συνέχισε, “απλά δεν μπορεί η χώρα μας να αναπτυχθεί, αν παραμείνει σε ένα μονοπάτι λιτότητας που υποσκάπτει την ανάπτυξη”
Ο Βαρουφάκης θυμόταν ότι ο Σόιμπλε φαινόταν «πολύ εκνευρισμένος», και είπε, “Όταν υπάρχει ένα πρόγραμμα στο οποίο όλοι έχουν συμφωνήσει , αυτό είναι. Οι εκλογές δεν μπορούν να αλλάξουν τίποτα, γιατί, τότε, κάθε φορά που υπάρχουν εκλογές όλα θα αλλάζουν”. (Ένας εκπρόσωπος του Γερμανικού υπουργείου Οικονομικών δήλωσε, ”οι συναντήσεις της Ευρωομάδας των υπουργών Οικονομικών είναι εμπιστευτικές”). Όπως το τοποθέτησε σε εμένα ο Βαρουφάκης, η ιδέα ότι η εκλογές δεν μπορούσαν να αλλάξουν τίποτα ήταν το ”μεγαλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει κανείς στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα”. Αυτό είναι υπερφίαλο, φυσικά, και οι δημοκρατικές κυβερνήσεις έχουν την τάση να σέβονται τις δεσμευτικές συμφωνίες που έχουν υπογραφεί από τους προκατόχους τους. Αλλά ήταν ενδιαφέρον, στο Brookings, να ακούς τον Σόιμπλε να λέει ότι “η Γαλλία θα ήταν ευτυχής αν κάποιος μπορούσε να αναγκάσει” το κοινοβούλιό της να περάσει αντιλαϊκές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας. Δεν ήταν σαφές τι εννοούσε ο Σόιμπλε με την “Γαλλία”, αν δεν αναφέρονταν ούτε στους κατοίκους της, ούτε στο κοινοβούλιο της.
Κατά τη διάρκεια αυτής της πρώτης συνάντησης, είπε ο Βαρουφάκης, κλήθηκε να εγκρίνει ένα ανακοινωθέν που προσποιούταν πως “τίποτα δεν είχε αλλάξει”. Ζήτησε να διορθώσει “το πρόγραμμα” ως “το τροποποιημένο πρόγραμμα.” Ενθυμούμενος το αίτημα αυτό, ο Βαρουφάκης το περιέγραψε ως ”πολύ διαλλακτικό”,αν και είναι πιο ακριβές να πούμε ότι δεν ήταν.
Ο Σόιμπλε άσκησε βέτο στην επεξεργασία του κειμένου. Ο Βαρουφάκης είπε, ”Εγώ ασκώ βέτο σε αυτο το βέτο”. Κατά τη διάρκεια ενός διαλείμματος της συζήτησης, ο Ντάισεμπλουμ είπε στον Βαρουφάκη ότι η ευκαιρία να τηρήσει την προθεσμία της 28 του Φλεβάρη- περισσότερο από δύο εβδομάδες μακριά-, θα λήξει το επόμενο πρωί, λόγω του χρόνου που απαιτείται από ορισμένες χώρες να εξασφαλίσουν κοινοβουλευτική έγκριση της ανανέωσης. Αν ο Βαρουφάκης δεν υπέγραφε; Ο Ντάισεμπλουμ είπε, “τότε έχετε χάσει το τρένο”, με άλλα λόγια, η δανειακή σύμβαση θα ακυρωνόταν.
Ο Βαρουφάκης κάλεσε τον Τσίπρα στην Αθήνα. “Είπε, ΄΄Μην υπογράψετε. Γάμα τον.΄΄ Όχι, δεν είπε αυτό, αλλά αυτό εννοούσε πάνω κάτω. Και έτσι είπα, «Δεν έχουμε συμφωνία.»
Το επόμενο πρωί, ο Ντάισεμπλουμ ήρθε στο ξενοδοχείο του Βαρουφάκη για να μιλήσουν. Δεδομένου ότι η προθεσμία είχε περάσει, ο Βαρουφάκης αποφάσισε ότι ο Ντάισεμπλουμ τον ”δούλευε”, και ρώτησε, περιπαικτικά, εάν η αμαξοστοιχία είχε αντιστραφεί εντός του σταθμού. Ο Βαρουφάκης μου είπε, “Είχε πει ψέματα σε έναν υπουργό, υπηρετόντας ως πρόεδρος, στην πρώτη εμφάνιση του εν λόγω υπουργού! Καθήκον του ήταν να κρατήσει τα μέλη του Eurogroup ενήμερα σχετικά με τη νομική διαδικασία, και είπε ψέματα σε μένα γι ‘αυτό. Αυτό είναι απλά απαράδεκτο. ”
Στις 20 Φεβρουαρίου, το Eurogroup κατέληξε σε προσωρινή συμφωνία. Η Ελλάδα κέρδισε μια παράταση μέχρι τις 30 Ιουνίου, προ της οποίας θα μπορούσε να προτείνει αναθεωρήσεις του προγράμματος. Προς το παρόν, ο ΣΥΡΙΖΑ συμφώνησε να μην κυνηγήσει τα σχέδια των δαπανών του. Αν και ο Βαρουφάκης επέλεξε να δει τη συμφωνία ως μια ευκαιρία “για να γράψουμε το δικό μας πρόγραμμα και να κριθούμε με βάση αυτό”, οι άλλοι το είδαν ως υποχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ. Η κυβέρνηση είχε παγώσει τις δεσμεύσεις της εκστρατείας της, ενώ δεν κέρδισε καμία εγγύηση των αναθεωρήσεων, και είχε αποτύχει να εισπράξει € 7.2δις. «Η Ελληνική κυβέρνηση θα έχει σίγουρα δυσκολίες να το εξηγήσει αυτό στους ψηφοφόρους της”, είπε ο Σόιμπλε στους δημοσιογράφους.
Βαρουφάκης μου είπε ότι, αμέσως αφού υπέγραψε το ανακοινωθέν, «η τρόικα χτυπούσε την πόρτα μας”, σαν να μην είχε αλλάξει τίποτε. “Έπρεπε να πούμε,« Όχι, αυτό δεν είναι αυτό που υπογράψαμε». Αργότερα μετάνιωσε που δεν δημοσιοποίησε αυτη του την απογοήτευσή. “Έπρεπε να γνωστοποιήσω στον Πρωθυπουργό ότι θα έπρεπε να τους καταδικάσουμε για υπαναχώρηση”.
Τον Απρίλιο, καθώς ο Βαρουφάκης επέστρεφε αεροπορικώςαπό την Ουάσιγκτον, η Ελλάδα δεχόνταν επιθέσειςεπειδή δεν είχε ακόμη υποβάλει ένα ολοκληρωμένο αναθεωρημένο πρόγραμμα. ”Θα μπορούσαμε να είχαμε κινηθεί πιο γρήγορα,” αναγνώρισε ο Βαρουφάκης. “Από την άλλη, η άλλη πλευρά πραγματικά δεν είχε κινηθεί καθόλου”. Η άλλη πλευρά μπορεί να μην είχε αναγνωρίσει καμία υποχρέωση να μετακινηθεί. Γι ‘αυτούς, ο Βαρουφάκης ήταν ένας φοιτητής που είχε καθυστερήσει να υποβάλλει την εργασία του και ήταν απίθανο να εντυπωσιάσει.
Ανέφερε μια πρόταση η οποία έχει αποδοθεί κάποιες φορές στον Henry Kissinger: “Ποιον μπορώ να καλέσω αν θέλω να μιλήσω με την Ευρώπη;” Αγωνίζονταν να αντιμετωπίσει τις κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα που ήταν, ”κατακερματισμένα, τόσο οριζόντια όσο και κάθετα. “Η Μέρκελ και ο Σόιμπλε δεν είχαν κοινό ορίζοντα. Είχαν διαφορετικές ιδέες για το τι θέλαν από εμάς. Εκείνος μας θέλει έξω από την ευρωζώνη. Η Μέρκελ όχι” (Ο εκπρόσωπος του Γερμανικού υπουργείου Οικονομικών δήλωσε,« ο κ Σόιμπλε και η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ενεργούν πάντα με συντονισμένο τρόπο »). Ο Μαριάνο Ραχόι, ο Ισπανός πρωθυπουργός, θέλησε τον ΣΥΡΙΖΑ εκτός εξουσίας.Ο Φρανσουά Ολάντ, ο Γάλλος Πρόεδρος, όχι. Ο Βαρουφάκης μου πρόσφερε ένα παράδειγμα του “κάθετου κατακερματισμού”: πίστευε ότι η Λαγκάρντ, η διευθύνουσα σύμβουλος του ΔΝΤ, «δεν μας ήθελε εκτός, και ήθελε να γεφυρώσει το χάσμα, αλλά τα ανθρωπάκια που η ίδια στέλνει στην τρόικα-αυτοί οι άνθρωποι έχουν μια δική τους ατζέντα». Συνέχισε, “περνάω όλη μου τη ζωή αυτές τις μέρες στο τηλέφωνο, προσπαθώντας να αποτρέψω αυτά τα προβλήματα κατακερματισμού, τις αποτυχίες συντονισμού, τις μικρές ατζέντες. Δεν έχουμε καν την ευκαιρία να μιλήσουμε για τα σημαντικά πράγματα. Έχω πει σε όλους αυτούς τους ανθρώπους, «Μπορούμε να συμφωνήσουμε σε τέσσερις βασικούς μεταρρυθμιστικούς νομοσχέδια και να τα περάσουμε ως κατεπείγοντα μέσω του κοινοβουλίου;”. Υποστήριζε ότι οι ενδιάμεσες μεταρρυθμίσεις, ελλιπείς ωστόσο στα μάτια της τρόικας, θα διέδιδαν “ένα κύμα αισιοδοξίας” μεταξύ των δυνητικών επενδυτών στην Ελλάδα.
Αλλά, είπε ο Βαρουφάκης, δεν είχε βρεθεί καμία αγορά στην Ευρώπη για τέτοιες σκέψεις. Σε επίπεδο Eurogroup, μου είπε ο Βαρουφάκης, η συζήτηση ήταν ”όλα τα σχετικά με τους κανόνες”. Δεν ήταν ένα φόρουμ στο οποίο θα συζητηθεί η μη βιωσιμότητα του χρέους, ή η σπανιότητα της οικονομικής ανάπτυξης υπό συνθήκες λιτότητας. Ο Βαρουφάκης μου είπε ότι είχε ”κατηγορηθεί οτι μιλούσε για οικονομικά”. Κάποτε, ο Βαρουφάκης ρωτήθηκε ποιος θα έπρεπε να ήταν ο στόχος για τα πλεονάσματα στην Ελλάδα, αν όχι 4,5 τοις εκατό του ΑΕΠ . Έπρεπε ”να δώσει μια διάλεξη” σχετικά με τις μεταβλητές που καθιστούσαν την ερώτηση αδύνατο να απαντηθεί σε αυτή τη μορφή. “Δεν είναι οικονομολόγοι”, είπε ο Βαρουφάκης. “Οι περισσότεροι από αυτούς είναι δικηγόροι.”
Ο Βαρουφάκης, στις διαπραγματεύσεις του, υιοθέτησε ένα ρεφραίν: «Μπορεί να μην σας αρέσουμε, αλλά έχουμε μερικά πράγματα που μας πηγαίνουν. Πρώτον, δεν είμαστε διεφθαρμένοι ακόμα. Δεύτερον, είμαστε υπέρ της Ευρώπης. Τρίτον, είμαστε δημοκράτες. Θέλουμε αυτή η χώρα να μεταρρυθμιστεί. Βοηθήστε μας να το κάνουμε. Μην μας συνθλίβετε. Αν μας συνθλίψετε, θα καταλήξετε με πολύ δυσάρεστους ανθρώπους να αναλαμβάνουν την εξουσία”.
Σύμφωνα με αξιωματούχο του Eurogroup,ο Βαρουφάκης «δεν φαινόταν να κατανοεί ότι οι άλλοι άνθρωποι στην αίθουσα ήταν περιορισμένοι από τα εθνικά τους κοινοβούλια. Δεσμεύονται από ορισμένες συνθήκες. Οι περιορισμοί αυτοί ξεπερνούν την καθαρή οικονομία. Η Ευρωζώνη είναι περίπλοκη, και ο ίδιος δεν είχε καμία κατανόηση ή συμπάθεια γι ‘αυτό”.
Εν τω μεταξύ, σε χαμηλότερο επίπεδο “τεχνικών” συνεδριάσεων, οι εκπρόσωποι των δανειστών στην Ελλάδα πίεζαν τους συναδέλφους του Βαρουφάκη σχετικά με “την αμμώδη ουσία”: για τον εκσυγχρονισμό της αγοράς του γάλακτος, για παράδειγμα, ή στον επιτρέπεται στους συμβολαιογράφους να προσφέρουν ανταγωνιστικές τιμές. Το Ελληνικό πρόγραμμα χτίστηκε με τέτοιες λεπτομέρειες κανόνων, ο Βαρουφάκης έκρινε ότι οι ιδέες ήταν συχνά «αντι-αναπτυξιακά σκουπίδια», και ότι η διαδικασία αυτή ήταν άσκοπη, αν αγνοηθούν τα βασικά οικονομικά μεγέθη κατά τρόπο που θα μπορούσε να προλογίσει την πενταετή δυναμική της “επέκτασης και υποκρισίας”. Θυμάται να προσπαθεί να εισαγάγει ένα έγγραφο που περιείχε τις λέξεις “αναδιάρθρωση του χρέους”. Του είπαν, «Αν περιέχει αυτά τα λόγια, δεν μπορούμε το να έχουμε. Πάρ’το πίσω”.
Σύμφωνα με αξιωματούχους της τρόικας, οι Έλληνες διαπραγματευτές ενεπλάκησαν ελάχιστα σε τεχνικό επίπεδο. Αρχικά, αυτό φαίνεται να αντικατοπτρίζει μόνο ανικανότητα, αλλά αργότερα φάνηκε να υπάρχει κάποια στρατηγική σε αυτό, μια προσπάθεια να οδηγηθεί η συζήτηση στην πολιτική σφαίρα. Στο τέλος, η αγορά του γάλακτος στην Ελλάδα συζητήθηκε, στη μέση της νύχτας, από τους Ευρωπαίους αρχηγούς κρατών.
Κατά την άποψη ενός αξιωματούχου της τρόικας, η περιφρόνηση του Βαρουφάκη για τα ”αμμώδη”-όπως η ευκολία με την οποία ζήτησε από άλλους Ευρωπαίους φορολογούμενους να διευθετήσουν τον λογαριασμό της Ελλάδας- είχε ένα αντιδημοκρατικό αέρα. “Κάποιος μπορεί να το απορρίψει αυτό ως τεχνοκράτες που κοιτάζουν αριθμούς”, είπε ο αξιωματούχος. “Αλλά, αν κάτι δεν αθροίζεται και υπάρχει ένα κενό, το κενό πρέπει να χρηματοδοτηθεί από κάποιον”. Συνέχισε, ”Το άθροισμα είναι η ουσία της δημοκρατίας”.
Όταν η Ελλάδα τελικά συμμετείχε, μου είπαν ένας άλλος εκπρόσωπος της τρόικα, “τα πράγματα που μας έστειλαν ήταν εξαιρετικά αφελή”. Θυμήθηκε ένα μέτρο, που υποβλήθηκε από τον Βαρουφάκη τον Μάρτιο, που αποσκοπούσε στην αύξηση συμμόρφωσης μεταξύ πωλήσεων και φορολογίας με την πρόσληψη ερασιτέχνων κατασκόπων: άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των τουριστών, θα έπρεπε να εκπαιδευτούν για να φορέσουν κρυφές κάμερες. Ο εκπρόσωπος της τρόικας είπε, ”ότι είναι απίστευτο να βλέπεις κάτι τέτοιο σε ένα έγγραφο υπουργού χώρας της ΕΕ”.
Λίγες μέρες πριν από το δημοψήφισμα, ο Γκίκας Χαρδούβελης, ένας ανώτερος Ελληνας οικονομολόγος ο οποίος ήταν ο προκάτοχός του Βαρουφάκη, ως υπουργός Οικονομικών, κάθισε σε μια καφετέρια σε βόρειο προάστιο της Αθήνας, μιλώντας με το την μανία κάποιου που δεν μπορεί πλέον να διατηρήσει την δημόσια διακριτικότητα του. Εκείνη την εβδομάδα, σε διαδοχικές νύχτες, μεγάλα πλήθη είχαν συγκεντρωθεί στην Πλατεία Συντάγματος, για την υποστήριξη του “Οχι” (της εργατικής τάξης) και του “Ναι” (μεσαία και ανώτερη μεσαία τάξη). Σε όλη την Αθήνα, αφίσες έδειχναν τον Σόιμπλε σε κοντινό πλάνο, με το κείμενο «Για πέντε χρόνια έχει πιει το αίμα σου. Πες του, «Όχι!»”. Όταν ρώτησα έναν ιδιοκτήτη μπαρ της Αθήνας τι θα μπορούσε να ψηφίσει, μου ζήτησε να περιγράψω τη διαφορά μεταξύ ενός Winchester και ενός Magnum. Ο Χαρδούβελης,ένας ψηφοφόρος του «ναι», είπε πως ”Μόνο δικτατορίες του Τρίτου Κόσμου έχουν δημοψηφίσματα όπως αυτό, κοροϊδεύουμε τους ανθρώπους και προσποιούμαστε ότι είμαστε δημοκρατία”.
Την ημέρα μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου, πριν ο Βαρουφάκης ορκιστεί, ο Χαρδούβελης εκπροσώπησε την Ελλάδα σε μια συνάντηση του Eurogroup στις Βρυξέλλες. Ο ίδιος είπε στους παρευρισκόμενους, “Να θυμάστε ένα πράγμα. Το ογδόντα τοις εκατό των Ελλήνων δηλώνουν ότι θέλουν να είναι μέλη της ζώνης του ευρώ”. Κατά την άποψή του,”Οι Ευρωπαίοι ήταν πρόθυμοι να είναι ευέλικτοι, επειδή ήξεραν ότι είχαν να κάνουν με μια αριστερή κυβέρνηση. Ήταν πρόθυμοι να τους δώσουν κάτι, για το πρωτογενές πλεόνασμα του 2016, ίσως. ”
Ο Χαρδούβελης ανέφερε ότι ο Βαρουφάκης είχε σπαταλήσει την ευκαιρία αυτή: «Κατάφερε να έχει δεκαοκτώ εχθρούς. Αυτό είναι το μόνο που έκανε!». Περιέγραψε τον Τσίπρα ως «έναν άνθρωπο που δεν υπήρξε ποτέ έξω από την Ελλάδα, δεν είχε ποτέ ασχοληθεί με τους ξένους, οπότε δεν θα μπορούσε να τεθεί αυτόματα στη λογική της άλλης πλευράς». Ο Τσίπρας, του οποίου η χρήση της Αγγλικής γλώσσας είναι αδύναμη, εξαρτάται από τον Βαρουφάκη. Μέχρι τη στιγμή που ο Τσίπρας μείωσε αυτη την εξάρτηση, η Ελλάδα πλησίαζε στην καταστροφή. ”Κατηγορώ τον Βαρουφάκη”, δήλωσε ο Χαρδούβελης. “Έκανε ένα τεράστιο κακό στον Τσίπρα, γιατί ήξερε πολύ καλά τι συνέβαινε, και ενήργησε μόνο για την προώθηση του εαυτού του, θυσιάζοντας τη χώρα και τον πρωθυπουργό του, στο μεταξύ”. Αυτό ήταν ένα κοινό θέμα στην Αθήνα, αν και ήταν πιθανό να φανταστεί κανείς οτι το επιχείροημα αυτο αντιστράφηκε: οτι δηλαδή, ένας έμπειρος πολιτικός είχε εκμεταλλευτεί έναν ανυποψίαστο αλλά υπερβολικά σίγουρο διανοούμενο. Hasta la Victoria Siempre!
Ορισμένοι από τους συναδέλφους του Χαρδούβελη του είπαν πρόσφατα ότι οι ακαδημαϊκοί του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ είχαν εκφράσει ανακούφιση για την αναχώρηση του Βαρουφάκη από την Αυστραλία, αποκαλώντας τον “ο πιο ναρκισσιστής άνθρωπος που είχαν γνωρίσει ποτέ στη ζωή τους”. Ο Χαρδούβελης σημείωσε ότι, στο γραφείο της κυβέρνησης που κάποτε ήταν δικό του, ο Βαρουφάκης ήταν ”υπερβολικά υπερήφανος” για να χρησιμοποιήσει το υπουργικό γραφείο ή τα τηλέφωνα του γραφείου. (Ο Βαρουφάκης εργάστηκε, με ένα MacBook και ένα κινητό τηλέφωνο, στην άκρη από ένα μακρύ τραπέζι συνεδριάσεων).
Δύο ημέρες πριν από το δημοψήφισμα της Κυριακής, ο Βαρουφάκης έφτασε στο υπουργείο το μεσημέρι. Εκατό δημοσιογράφοι ήταν έξω στο δρόμο. Καθίσαμε στο τραπέζι συνεδριάσεων του, και περιέγραψε τα γεγονότα της προηγούμενης εβδομάδας, και τις διαφωνίες του με τον Τσίπρα- κατά έναν τρόπο που έδειχνε πως ο ίδιος δεν είχε σκοπό να παραμείνει στην εξουσία μετά το Σαββατοκύριακο. Ξεκίνησε λέγοντας ότι, τον Απρίλιο, ανώτεροι αξιωματούχοι των ΗΠΑ είχαν προειδοποιήσει ότι οι πιστωτές της Ελλάδας “θέλουν να σας ρίξουν στα βράχια”. Κατόπιν αυτού, ο Βαρουφάκης είχε επιδιώξει να αλλάξει την διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας. Ξεκίνησε να προτείνει στους συναδέλφους τη δημιουργία ενός Ελληνικού Σχεδίου, σύμφωνα με τους όρους της Ελλάδας. Με τον Jeffrey Sachs και άλλους, έγραψε ένα σχέδιο σε τρία μέρη: ένα δημοσιονομικό σχέδιο, προτάσεις για την ελάφρυνση του χρέους, καθώς και προτάσεις για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Ο Βαρουφάκης θυμήθηκε, ”το πήγα στον πρωθυπουργό, στη διαπραγματευτική ομάδα, και είπα, ”νομίζω ότι πρέπει να ακολουθήσουμε αυτήν την πορεία. Αν δεν σας αρέσει, μπορούμε να κάνουμε τροποποιήσεις”. Ένα δημόσιο σχέδιο θα εκλαμβάνονταν, και σωστά, ως περιφρονητική απόρριψη των υφιστάμενων διαπραγματεύσεων. Ο Τσίπρας απέρριψε την ιδέα ως πολύ επικίνδυνη. (Όπως μου τόνισε κάποιος κοντά στις διαπραγματεύσεις, ένας κίνδυνος ήταν ότι θα ήταν εμφανές ποιος είναι ο κύριος συντάκτης του σχεδίου-δηλαδή οτι ήταν το Σχέδιο του Βαρουφάκη).
Η συναίνεση στην Ελληνική ομάδα ήταν πως μια συμφωνία θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την καθιερωμένη διαδικασία. Ο Βαρουφάκης είχε αντιρρήσεις: ”Αν δεν καταφέρουμε να αλλάξουμε τη δομή των διαπραγματεύσεων, τότε δεν θα μπορέσουμε ποτέ να πάρουμε τη συμφωνία”. Εάν η εμπιστοσύνη του στη στρατηγική αυτή φαίνεται τώρα παράτολμη, στηρίχτηκε σε αυτό που θεωρείται ως θεμέλιο λογικής. “Ένα ανεξόφλητο χρέος δεν θα πρέπει να πληρωθεί” μου είπε. ”Είναι σαν το νόμο της βαρύτητας”. Ο στόχος του ήταν να πείσει τους πιστωτές της Ελλάδας να ασπαστούν αυτή την αλήθεια τώρα, όχι σε χρόνια από τώρα.
Σε μια συνάντηση στη Ρίγα της Λετονίας, στα τέλη Απριλίου, ο τόνος του Eurogroup προς την Ελλάδα ήταν έντονα επικριτικός. Μία απροσδιόριστη πηγή είπε σε έναν δημοσιογράφο ότι ο Βαρουφάκης θεωρήθηκε πως σπαταλούσε χρόνο, ήταν ένας τζογαδόρος, και ερασιτέχνης. Σε ένα tweet, ο Βαρουφάκης παρέθεσε τα λόγια του F.D.R: “Είναι ομόφωνο το μίσος τους για μένα, και χαιρετίζω το μίσος τους”.
Ο Τσίπρας, ανήσυχος από την εχθρότητα στη Ρίγα, και αναγνωρίζοντας την χαμηλή γνώμη του Βαρουφάκη για τις καθημερινές διαπραγματεύσεις, άλλαξε την ομάδα του. Ο Βαρουφάκης έχασε την άμεση εποπτεία των τεχνικών συνομιλιών.
Ένα βράδυ του Μαΐου, ο Βαρουφάκης έμαθε ότι, δύο ημέρες νωρίτερα, ο Τσίπρας είχε κάνει μια υποχώρηση για το πρωτογενές πλεόνασμα που ο Βαρουφάκης θεωρούσε οικονομικά και στρατηγικά καταστροφικό. “Και ο πρωθυπουργός, ως ένας ευχάριστος τύπος, είπε, «Φυσικά και δεν σου το είπα, γιατί ήξερα ότι θα διαφωνήσεις!» θυμάται ο Βαρουφάκης. “Το οποίο , ξέρετε, για έναν υπουργό Οικονομικών είναι κομματάκι πρόβλημα”.
Οι πιστωτές πιέζαν για ένα ενδεχόμενο στόχ πρωτογενούς πλεονάσματος του 4,5 τοις εκατό του ΑΕΠ. Ο Τσίπρας, καθοδηγούμενος από άλλους συναδέλφους,πρότεινε στόχους για το πλεόνασμα που, ξεκινώντας από το ένα τοις εκατό, θα ανέρχονταν σε 3,5 τοις εκατό το 2018. Μια τέτοια εικόνα εξακολουθούσε να είναι «παράλογη», μου είπε ο Βαρουφάκης. “Καμία οικονομία στην κατάσταση της Ελλάδας δεν παράγει βιώσιμο πρωτογενές πλεόνασμα 3,5 τοις εκατό”. Ο Βαρουφάκης μου ζήτησε να φανταστώ κάποιον που προτίθεται να επενδύσει, τον επόμενο χρόνο, σε μια νέα επιχείρηση στην Ελλάδα. Αυτός ή αυτή θα μπορούσε να ελπίζει σε κέρδη δύο χρόνια αργότερα. Αλλά «εάν το χρέος του ελληνικού κράτους δεν είναι βιώσιμο το 2018, και η κυβέρνηση έχει δεσμευθεί σε ένα πλεόνασμα 3,5 τοις εκατό, αυτό που λέμε στον επενδυτή είναι ΄΄Θα σε φορολογήσουμε μέχρι την μύτη, επειδή το κράτος έχει ανάγκη αυτο το πρωτογενές πλεόνσαμα΄΄. Κανένας οικονομικά σκεπτόμενος επενδυτής δεν θα επενδύσει σε μια χώρα που κάνει αυτή την ανακοίνωση”.
Και συνέχισε, “ο Τσίπρας τους έδωσε λιτότητα ελπίζοντας ότι θα εξασφαλίσει την ελάφρυνση του χρέους”. Κατά την άποψη του Βαρουφάκη, οΤσίπρας ”απλά δεν καταλάβαινε”, προσθέτοντας, “Για μη οικονομολόγους, είναι εύκολο να πουν,« είχα δύο στόχους, λιτότητα και δημόσιο χρέος. Θα ήταν καλό να χτυπήσω και τους δύο, αλλά αν μπορώ να χτυπήσω ένα από αυτά___”. Έκανε πάυση. “Ο πολιτικός πρέπει να συμβιβάζεται”. Ο Βαρουφάκης παρέμεινε ανένδοτος ότι η λιτότητα και το δημόσιο χρέος πρέπει να αντιμετωπίζονται ταυτόχρονα. Ο Τσίπρας, εν τω μεταξύ, είχε κάνει μια υποχώρηση για το πλεόνασμα που απλά αποδυνάμωσε την περίπτωση για ελάφρυνση του χρέους. Είναι δύσκολο να διαμαρτυρηθείς για την αποπληρωμή του δανείου, ενώ έχεις επίσημα πρόβλεψη για ισολογισμένο προϋπολογισμό. “Στη συνέχεια, ξέρουν ότι μπορούν να σου πάρουν τα σώβρακα”, είπε ο Βαρουφάκης. “Και τότε θα απαιτήσουν τα πάντα όλα. Και αυτό είναι που συνέβη”. Όπως το έθεσε ο ίδιος, οι καρχαρίες δεν κατευνάζουν με λίγο αίμα.
Σκέφτηκε να παραιτηθεί. “Αλλά έτυχε να είμαι αρκετά δημοφιλής”, είπε. “Και αν έφευγα θα έβλαπτα τον Αλέξη άσχημα, στη μέση των διαπραγματεύσεων”. (Ο Τσίπρας είχε χρησιμοποιήσει σε ιδιωτική συζήτηση την αλληγορία των δύο στεκούμενων ντόμινο). Για ένα μήνα, καθώς η προθεσμία της 30ης Ιουλίου πλησίαζε, και καθώς η Ελλάδα σημείωνε περαιτέρω παραχωρήσεις , ο Βαρουφάκης διατήρησε την ελπίδα ότι το ΔΝΤ θα μπορούσε να ενισχύσει την Ελλάδα, περιγράφοντας το χρέος της χώρας ως μη βιώσιμο. Το ΔΝΤ έχει συνταγματική υποχρέωση να αποφεύγει την παροχή δανείων στα οποία το χρονοδιάγραμμα αποπληρωμήςεμπνέεται από ευσεβείς πόθους. (Μια τέτοια ένσταση έγινε, με καθυστέρηση, στις 14 του Ιουλίου).
Ο Βαρουφάκηςένιωσε ότι δεν υποστηρίζεται. Παρά το γεγονός ότι ο Τσίπρας φάνηκε να συμμερίζεται το επείγον σχετικά με την ελάφρυνση του χρέους, δήλωσε ο Βαρουφάκης, υπήρχαν ”σύντροφοι που έλεγαν: «Κοιτάξτε, ακόμα και αυτό δεν έχει σημασία. Ας κάνουμε απλά μια συμφωνία». Μετά από λίγο επικρατεί κόπωση.”
Σε μια συνεδρίαση του Eurogroup στις Βρυξέλλες, στις 25 Ιουνίου, ο Βαρουφάκης κλήθηκε να υπογράψει μια συμφωνία που προσέφερε πέντε μήνες περιορσμένης περαιτέρω χρηματοδότησης. Οι διατάξεις περιελάμβαναν μόνο παραχωρήσεις από την Ελλάδα και καμία ελάφρυνση του χρέους. Ο Βαρουφάκης την θεώρησε ως ”το είδος της προσφοράς που κάνετε όταν δεν θέλετε μια συμφωνία.”
Ο Τσίπρας ήταν έξω φρενών. “Έπρεπε να υποχωρήσει σε κάθε κόκκινη γραμμή, που είχε τραβήξει αυτή η κυβέρνηση”, είπε ο Βαρουφάκης. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη,ο Ντάισεμπλουμ είπε, “Γιάννη, μπορείτε να την θεωρήσετε σαν μια προσφορά take-it-or-leave-it” (O Ντάισελμπλουμ το αμφισβήτησε αυτό).
Ο Βαρουφάκης πιστεύει ότι το Eurogroup, αφού αποφάσισε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ”είναι μια κυβέρνηση που δεν θέλουμε”, σκόπιμα παρέτεινε τις διαπραγματεύσεις, προκειμένου να αποδυναμώσει την Ελληνική οικονομία. Τον Ιούνιο, ο Βαρουφάκης είπε στον Pierre Moscovici, τον Επίτροπο της οικονομικής πολιτικής για την ΕΕ, ότι «ο Σόιμπλε μας θέλει έξω από το ευρώ». (Ο Σόιμπλε το είχε πει αυτοπροσώπως στον Βαρουφάκη). ”Αλλά δεν τον νοιάζει αν η κυβέρνησή μας θα πέσει ή όχι . Και πιστεύω ότι η Μέρκελ μας θέλει στο ευρώ, αλλά θέλει η κυβέρνησή μας να πέσει”. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Moscovici συμφώνησε με την ανάλυση αυτή. Η εγχώρια δημοτικότητα του Σόιμπλε, και το γεγονός ότι ήταν πρεσβύτερος, του είχαν δώσει την ελευθερία να υιοθετήσει μια θέση απέναντι στην Ελλάδα που είναι σε αντίθεση με την Μέρκελ. Το Der Spiegel περιέγραψε πρόσφατα το αποτέλεσμα της προσέγγισης της Γερμανίας ως “ένα περίεργο μείγμα αναποφασιστικότητας και βαναυσότητας”.
Κατά τη συνάντηση της 25ης Ιουνίου, είπε ο Βαρουφάκης, ο Σόιμπλε ανακοίνωσε ότι η συμφωνία παραήτανεπιεικής για τους Έλληνες για να περάσει μέσα από το Bundestag. “Φυσικά, όταν μιλάει ο Σόιμπλε, οι Λιθουανοί, οι Σλοβάκοι, οι Φινλανδοί πάνε μαζί του. Λένε, «Δεν μπορούμε να το περάσουμε μέσω των κοινοβουλίων μας!» Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, “ο Ντάισελμπλουμ φαινόταν αρκετά ανήσυχος. Ήθελε να με πιέσει να την αποδεχθώ. Του είπα, «ο Wolfgang δεν μπορεί να την περάσει μέσω του κοινοβουλίου, γιατί να μπορώ εγώ;”
Το επόμενο πρωί, ο Τσίπρας μάζεψε τα μέλη της Ελληνικής ομάδας σε ένα ξενοδοχείο στις Βρυξέλλες, ζητώντας τους να αφήσουν τα κινητά τους ηλέφωνα έξω από το δωμάτιο. Είπε ότι είχε καλέσει ένα δημοψήφισμα για “ναι” ή “όχι” στους όρους που προσφέρονται από το Eurogroup. Το Eurogroup συνεδρίασε για μια ακόμη φορά, την επόμενη μέρα. “Αυτό ήταν πολύ δυσάρεστο, γιατί έπρεπε να υπερασπίζομαι τις αρχές της δημοκρατίας σε μια ομάδα που δεν ενδιαφέρεται πάρα πολύ για τη δημοκρατία”, δήλωσε ο Βαρουφάκης. “Στην πραγματικότητα, είναι θετικά εναντίον της. Μου είπαν, ξεκάθαρα, «Πώς τολμάς να θέτεις τέτοια πολύπλοκα θέματα σε ένα εκλογικό σώμα;
Εκείνος ζήτησε μια παράταση του προγράμματος τεσσάρων εβδομάδων, υποστηρίζοντας ότι “οι Έλληνες θα πρέπει να είναι σε θέση να συζητήσουν για το θέμα αυτό σε ειρήνη και ησυχία”. Το Eurogroup αρνήθηκε.
Ρώτησα τον Βαρουφάκη για το θέαμα των ηλικιωμένων Ελλήνων που αγωνίζονται για να πάρουν τις συντάξεις, και για τις ουρές στα ΑΤΜ. “Εμείς δεν κλείσαμε τις τράπεζες”, είπε. “Το Eurogroup το έκανε. Δεν μπορώ να πάρω την ηθική ευθύνη για κάτι που έκαναν”. Συνέχισε, “Υπάρχουν φορές που λες, «Στο διάολο να πάει, εγώ δεν πρόκειται να υπογράψω κάτι με το οποίο διαφωνώ. Και να σταθμίζεις τις συνέπειες!»Δεν είμαι συνεπειοκρατικός”.
Τον είδα στο τέλος της ημέρας, στο υπουργείο. Έξω, υπήρχε μια αψιμαχία μεταξύ ΜΑΤ και αναρχικών, υπήρξε ένα μικρό τσίμπημα από τα δακρυγόνα στην πλατεία Συντάγματος. Το υπουργείο είχε τοποθετήσει ένα μεταλλικό διάφραγμα πάνω από την γυάλινη μπροστινή πόρτα. Ο Βαρουφάκης στεκόταν στο λόμπι, αρκετά ακίνητος, με τους ώμους πίσω, το κράνος της μοτοσικλέτας του γύρω από το χέρι. “Τα οικονομικά επιχειρήματα έχουν εξαφανιστεί από τη σκηνή”, είπε. Ο Σόιμπλε είχε μιλήσει δημοσίως μέχρι τότε για ένα Grexit. Αν η στιγμή ήταν ανησυχητική, ήταν επίσης διευκρινιστική. “Τώρα είναι: «Θα τους συντρίψουμε, ακόμη και αν αυτό σημαίνει πως θα συντρίψουμε τους εαυτούς μας.»Όπως και κατά την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.” Το μεταλλικό κλείστρο ανέβηκε προς τα πάνω και, από την άλλη πλευρά του τζαμιού, αποκαλύφθηκε μια συστοιχία από τηλεοπτικές κάμερες.
Ο Βαρουφάκης ήταν στο σπίτι, όταν βγήκαν τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, δύο βράδια αργότερα. Στις ειδήσεις στην τηλεόραση, χάρτες της Ελλάδας ήταν εξ ολοκλήρου χρωματισμένες με το πορτοκαλί του “όχι”.
Εως την ημέρα του δημοψηφίσματος, το ερώτημα στα ψηφοδέλτια αναφέρονταν σε μια διαπραγμάτευση που είχε τελειώσει. Το πρόγραμμα διάσωσης είχε λήξει, και οι όροι που προσφέρονταν είχαν πάψει πλέον να είναι σε προσφορά. Το δημοψήφισμα είχε μετατραπεί σε μια δυσδιάκριτη διάγνωση της εθνικής διάθεσης και αυτο-εικόνας. Εξήντα ένα τοις εκατό ψήφισαν «όχι», στηρίζοντας την γραμμής ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά οι τράπεζες στην Ελλάδα είχαν κλείσει, και ένα Grexit τώρα φαινόταν επικείμενο.
Τη νύχτα του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος,ο Βαρουφάκης συναντήθηκε με τον Τσίπρα και είπε, “Επανενεργοποίησε με πλήρως ή αντικατέστησέ με”. Ο Τσίπρας του πρόσφερε το υπουργείο Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού. Ο Βαρουφάκης αρνήθηκε. Παραιτήθηκε το επόμενο πρωί.
Στις 8 Ιουλίου, μετά από διαβουλεύσεις με άλλους Έλληνες ηγέτες, ο Τσίπρας πρότεινε ένα νέο, τριετές πακέτο διάσωσης, με νέα μέτρα λιτότητας. Το Eurogroup απάντησε με μια πρόταση πιο τραγική και ταπεινωτική από οτιδήποτε συζητήθηκε τους προηγούμενους μήνες. Στις 12 Ιουλίου ο Τσίπρας, αφού συναντήθηκε με τους Ευρωπαίους ηγέτες για δεκαεπτά ώρες, συμφώνησε να συστήσει τους όρους στο κοινοβούλιο του. Είχε εξασφαλίσει μόνο μικρές τροποποιήσεις, και μόνο έναν υπαινιγμό της μελλοντικής μείωσης του χρέους. Η Ελλάδα συμφώνησε να τοποθετήσει δημόσια περιουσία αξίας €50 δισεκατομμυρίων σε ένα ταμείο ιδιωτικοποιήσεων, αξιωματούχοι της τρόικας θα ενσωματώνονταν και πάλι, σε υπουργεία στην Αθήνα. “Διαβάστε και κλάψτε”, έγραψε στο blog του ο Βαρουφάκης.
Πριν μπορέσει να υπογραφεί η συμφωνία, η Ελλάδα ήταν υποχρεωμένη να θεσπίσει νομοθεσία για τις μεταρρυθμίσεις.
Στις 15 Ιουλίου το κοινοβούλιο συστάθηκε για να συζητήσει μια πρώτη παρτίδα των μέτρων, συμπεριλαμβανομένων των περικοπών στις συντάξεις και της αυξησης του ΦΠΑ, η οποία θα αυξήσει άμεσα την τιμή εκατοντάδων αγαθών και υπηρεσιών, από το λίπασμα μέχρι τις κηδείες.
Εκείνη τη νύχτα, ενώ βόμβες μολότοφ πετάγονταν στην πλατεία Συντάγματος, σε μια τηλεοπτική συνέντευξη, ο Τσίπρας έκανε μια ξερή συνεπειοκρατική υπόθεση. Ανέλαβε την ευθύνη για την “υπογραφή ενός κειμένου στο οποίο δεν πιστεύω, αλλά είμαι υποχρεωμένος να εφαρμόσω.” Και συνέχισε: ”Το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να κάνει ένας καπετάνιος , ενώ ο ίδιος διευθύνει ένα πλοίο κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, όσο δύσκολο κι αν είναι, είναι να εγκαταλείψει το πηδάλιο.” Αναφερόμενος στον Βαρουφάκη, είπε, “Το να είσαι ένας εξαίρετος ακαδημαϊκός δεν σε κάνει απαραιτήτως έναν καλό πολιτικό”.
Ο Βαρουφάκης παρέμεινε μέλος του Κοινοβουλίου, και ήταν ένας από τους τριάντα δύο βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, από τους εκατόνσαράνταεννέα, οι οποίοι ψήφισαν «όχι» εκείνο το βράδυ. Εκανε τακτική ενημέρωση του blog του και αντιμετώπιζε τους εξακόσιες χιλιάδες οπαδούς του Twitter του. (Ο Τσίπρας έχει τους μισούς), “Είμαι εδώ για να μείνω”, είπε ο Βαρουφάκης σε έναν Ιταλό δημοσιογράφο. Σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη, είπε ότι ο Τσίπρας ”δεν είχε ότι χρειάζονταν συναισθηματικά, διανοητικά, εκείνη τη στιγμή, ώστε να μεταφέρει το «όχι» του δημοψηφίσματος στην Ευρώπη, και να το χρησιμοποιήσει ως όπλο”.
Λίγες μέρες αργότερα, σχόλια που έκανε ο Τσίπρας σε συμβούλους διέρρευσαν στον Τύπο. Είπε ότι είχε “διαβάσει ηρωικές δηλώσεις”, αλλά δεν είχε “ακούσει καμία εναλλακτική λύση για το εκβιαστικό τελεσίγραφο της 12ης Ιουλίου”. Ρώτησε αν οι αριστεροί αντίπαλοι του είχαν ένα σχέδιο που θα έδειχνε καθόλου διαφορετικό από του Wolfgang Schäuble.
Όταν μία δεύτερη παρτίδα της νομοθεσίας έφτασε στο Κοινοβούλιο, στις 22 Ιουλίου, ο Βαρουφάκης ψήφισε “ναι”. Αν κατευθύνονταν προς μια δημόσια πρόκληση απέναντι τον Τσίπρα, αυτό ήταν μια αλλαγή πορείας. Όταν του μίλησα στο τηλέφωνο την επόμενη μέρα, είπε ότι κατά τις ώρες πριν από τη συζήτηση στην βουλή ταλαντεύονταν μεταξύ του “ναι” και μιας αποχής. Το σχέδιο διάσωσης δεν ήταν βιώσιμο, είπε: ”Ήταν ένα πραξικόπημα”. Αν ήταν ακόμα υπουργός, θα είχε λάβει την εντολή του δημοψηφίσματος και θα προκαλούσε το Eurogroup: “Κάντε’το, απλά να κάντε το!”, αλλά είχε αποφασίσει να οδηγηθεί, όπως είπε, από το αίσθημα αλληλεγγύης προς τον Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ. ‘Επειτα, παρέθεσε διάφορες λεπτομέρειες της νομοθεσίας, παραλείψεις και εγκλεισμούς- που του είχαν δώσει αρκετά επιχειρήματα για να ψηφίσει «ναι». Όπως περιέγραφε την πορεία του προς τον συμβιβασμό, μου φάνηκε πως άκουγα έναν πολιτικός που είχε αρχίσει να συμβιβάζεται με την ταλαιπωρία της πολιτικής.
Είχα δει για τελευταία φορά τον Βαρουφάκη στο γραφείο του υπουργείου του, το πρωί της παραίτησής του. Ακουγόταν ο ήχος ενός καταστροφέα εγγράφων. Σε μια αίθουσα συσκέψεων, ευχαρίστησε το προσωπικό του, και συζήτησαν το γεγονός ότι ο φίλος του ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είχε κληθεί να τον αντικαταστήσει. Ο Βαρουφάκης επέστρεψε στο γραφείο του, σε μεγάλα κέφια, και ξεκίνησε να πακετάρει βιβλία. Παρατήρησε ότι η παραίτησή του είχε ανεβάσει την αξία του ευρώ. «Είμαι ένας παράγοντας σταθερότητας», είπε. Κοίταξε το τηλέφωνό του. ”Τώρα μπορώ να διαγράψω τον αριθμό κινητού του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε”. Ένας συνάδελφος του πρότεινε να το κρατήσει για τηλεφωνικές φάρσες.
Ο Βαρουφάκης στη συνέχεια είπε ότι θα του λείψει ο κυρίως αντίπαλός του. Του άρεσε ο Σόιμπλε, «σε προσωπικό επίπεδο». Ο Βαρουφάκης συνέχισε, «Έχει ένα όραμα. Είναι ένα λάθος όραμα, αλλά είναι ταγμένος σε αυτό. Είναι ένας άνθρωπος της αρχής. Και μου αρέσουν οι πολιτικοί με πεποιθήσεις».
Πηγή: The New Yorker
Μετάφραση/Επιμέλεια για το Νόστιμον ἦμαρ: Παπαποστόλου Θανάσης / Επιμέλεια κειμένου – Συντακτική ομάδα Ν.
H εικόνα “Τhe End of Austerity” είναι του Στέφανου Παπαδάτου. Περισσότερα έργα του μπορείτε να βρείτε εδώ: http://estebanned.wix.com/portfolio