Του Κώστα Τριγώνη *
Κατ’ αρχήν, οφείλω να ευχαριστήσω τους οργανωτές του αφιερώματος, που μου ανέθεσαν να πω κι εγώ λίγα λόγια για τον Μανόλη Καρέλλη που τιμάται σήμερα, και μάλιστα για την πολύχρονη και πολύ στενή σχέση του με την δημοσιογραφία.
Ο Μανόλης Καρέλλης, ήταν από τους πιο πολυδιαβασμένους ανθρώπους της εποχής του. Ο ίδιος είχε το χάρισμα να διαβάζει με εκπληκτική ταχύτητα οποιοδήποτε κείμενο. Ξεκινούσε αποσπέρας να διαβάζει ένα πολυσέλιδο βιβλίο, και σε λίγες ώρες το είχε τελειώσει.
Ήταν από τους λάτρεις του γραπτού λόγου. Από παιδί, είχε αναπτύξει και καλλιεργήσει μέσα του, σε ζηλευτό επίπεδο, την τέχνη της γραφής. Έγραφε πάντα σε χειρόγραφο. Ποτέ δεν χρησιμοποιούσε γραφομηχανή, ούτε υπολογιστή αργότερα. Μάλιστα, του άρεσε να γράφει με την παραδοσιακή πένα, και το καλύτερο δώρο που μπορούσες να του κάνεις, ήταν ένας καλός κονδυλοφόρος.
Η γραφή του ήταν πολύ γρήγορη. Η ταχύτητα της γραφής του, θα έλεγες πως ήταν ανάλογη με τις γρήγορες στροφές που έπαιρνε το μυαλό του. Παρατηρώντας τα χειρόγραφά του, έβλεπες ότι πολύ σπάνια έκανε μουτζούρες, με διορθώσεις ή πρόσθεση λέξεων και φράσεων. Που σημαίνει ότι η γραφή του δεν προέτρεχε της διανοίας. Αλλά ήταν το καταστάλαγμα της σκέψης του.
Για τα χειρόγραφά του, τι να πει κανείς… Τα γράμματά του ήταν απαίσια. Ορνιθοσκαλίσματα! Σε έναν διαγωνισμό δυσανάγνωστων κειμένων, θα έπαιρνε επάξια το πρώτο βραβείο. Ελάχιστοι ήταν σε θέση να τα διαβάσουν. Ακόμα κι ο ίδιος, με δυσκολία ξεχώριζε κάποιες φράσεις. Οπότε, εύκολα μπορεί ο οποιοσδήποτε να αντιληφθεί το άγχος του τυπογράφου, του λινοτύπη και του δύστυχου διορθωτή, που ήταν υποχρεωμένοι να διαβάσουν τα ορνιθοσκαλίσματά του. Περιέργως πως, εγώ είχα το προνόμιο να ξεχωρίζω την γραφή του, πολλές φορές και από τα συμφραζόμενα. Έτσι, για όσο χρονικό διάστημα είχα την ευθύνη της αρχισυνταξίας στην ιστορική “Αλλαγή”, αποτελούσα την παρηγοριά των ανθρώπων του τυπογραφείου, που διαρκώς ανεβοκατέβαιναν από το υπόγειο μέχρι τον πρώτο όροφο, για να βρούμε μαζί, τι έγραφε το χειρόγραφο του Καρέλλη.
Μπορεί να ήταν δυσανάγνωστα τα χειρόγραφα του, όμως τα κείμενα του Μανόλη Καρέλλη ήταν αστραφτερά και πεντακάθαρα. Άνθρωπος προοδευτικός, βαθύτατα πολιτικοποιημένος, οξυδερκής και θαρραλέος, είχε την ικανότητα να εκφράζει στα γραπτά του, τις κύριες τάσεις αλλά και τις πιο επίμονες απαιτήσεις της πλειοψηφίας των πολιτών. Τα διεισδυτικά άρθρα και τα αιχμηρά σχόλια του, τάραξαν την εποχή του και τον ανέδειξαν στο πανελλήνιο ως ένα προικισμένο γραφιά, καινοτόμο και θαρραλέο δημοσιογράφο, αλλά και χαλκέντερο εκδότη.
Η πρώτη περίοδος της “Αλλαγής”
Στα 1961, ο Μανόλης Καρέλλης, με σημαντικές προσωπικές οικονομικές θυσίες, ίδρυσε την “Αλλαγή”. Μια αγωνιστική εφημερίδα, που εξέφραζε, ακόμα και με τον τίτλο της, το αυθεντική ατμόσφαιρα της ταραγμένης εκείνης περιόδου. Συγκέντρωσε δίπλα του πολύ σημαντικούς ανθρώπους του πνεύματος, όπως για παράδειγμα, τον καλό φίλο του Άρη Φακίνο, που διέπρεψε λίγα χρόνια αργότερα στο Παρίσι, ως δημοσιογράφος και συγγραφέας. Με την εφημερίδα του ο Καρέλλης κατόρθωσε να δώσει νέα πνοή και νέες προοπτικές στον τοπικό Τύπο, δημιουργώντας πολλούς φίλους, αλλά και δηλωμένους εχθρούς.
Η “Αλλαγή” κατόρθωσε να αποκτήσει μεγάλη αναγνωσιμότητα και είχε διαρκώς αυξανόμενη κυκλοφορία, αλλά η πορεία της ανεκόπη βιαίως, στις 21 Απριλίου του 1967, αμέσως μόλις εκδηλώθηκε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών.
Θέλω εδώ να σημειώσω κάτι, που θεωρώ σημαντικό και ενδεικτικό μιας εποχής. Το άκουσα από πολλούς, και είναι αληθέστατο. Δείχνει την μισαλλοδοξία που κυριαρχούσε τα χρόνια εκείνα. Μου έλεγαν λοιπόν, γνωστοί Ηρακλειώτες καταστηματάρχες, συνδρομητές της “Αλλαγής”, ότι παράγγελναν στους διανομείς της εφημερίδας, να την σπρώχνουν κάτω από την πόρτα του μαγαζιού τους ανάποδα, ώστε να μην φαίνεται ο τίτλος της! Αν έπαιρναν και δεύτερη εφημερίδα, να βάζουν την “Αλλαγή” κάτω από την άλλη, γιατί φοβούνταν πως οι ασφαλίτες θα τους έγραφαν στη μαύρη λίστα των αναγνωστών του Καρέλλη…
Οταν ξέσπασε το πραξικόπημα, την 21η Απριλίου του 1967, ο ίδιος ο Μανόλης Καρέλλης διέφυγε προσωρινά την σύλληψη, βρίσκοντας καταφύγιο σε διάφορες κρυψώνες. Μετά από λίγους μήνες όμως συνελήφθη, δικάστηκε, καταδικάστηκε και κλείστηκε στις φυλακές του Ιτζεδίν για ένα περίπου χρόνο, μέχρι να δοθεί αμνηστία από την χούντα. Η περιουσία της “Αλλαγής” διαλύθηκε, έγινε φύλλα και φτερά. Γραφεία και τυπογραφεία βγήκαν στο σφυρί. Ο εκδότης με την οικογένεια του κατέληξαν αυτοεξόριστοι στον Καναδά. Εκεί έζησαν μέχρι την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, οπότε επέστρεψαν στο Ηράκλειο. Αμέσως ο Καρέλλης άρχισε τις προσπάθειες για επανέκδοση της “Αλλαγής”, γεγονός που επιτεύχθηκε κυρίως με εκατοντάδες προπληρωμένες συνδρομές παλαιών, φανατικών αναγνωστών και πιστών φίλων του.
Η “Αλλαγή” μετά την χούντα
Η “Αλλαγή” επανεκδόθηκε στις 25 Οκτωβρίου του 1974, με υποτυπώδη τεχνικά μέσα. Με μια μόνο λινοτυπική μηχανή και με λιγοστές κάσες τυπογραφικών στοιχείων, σε δυο ενοικιασμένες ημιυπόγειες αίθουσες, όπου στήθηκαν και τα γραφεία των συντακτών. Η εφημερίδα τυπωνόταν στο πιεστήριο της Συνεργατικής Τυπογράφων, στην στοά Μουρτζή που βρίσκεται στην πάνω μεριά της οδού Έβανς.
Από την πρώτη ημέρα της επανέκδοσης της, και παρά τις τεχνικές της ατέλειες, εξέφραζε ένα ανανεωτικό πνεύμα, που αποτελούσε προπομπό της περιόδου της μεταπολίτευσης. Ο Μανόλης Καρέλλης ξανάπιασε την πένα του, που αυτή τη φορά είχε βάλει στο στόχαστρο κυρίως όσους είχαν συνεργαστεί με τη χούντα.
Η πιο γνωστή και με διαφορά, στήλη της “Αλλαγής”, ήταν ο περίφημος “Ανάποδος”. Όλα σχεδόν τα σχόλια που δημοσιεύονταν εκεί, υπογράφονταν με τα αρχικά Μ.Κ. (Μανόλης Καρέλλης). Ήταν σχόλια καλογραμμένα, πνευματώδη, ευφυέστατα, αλλά και αιχμηρά. Ασκούσαν έντονη κριτική, που καμιά φορά ξέφευγε από τα συνήθως επιτρεπτά όρια, κάτι που είχε ως επακόλουθο την ανάπτυξη διαλόγου, αλλά ακόμα και την υποβολή μηνύσεων.
Όλοι όμως είχαν να το πουν, κι ακόμα λέγεται, πως ο “Ανάποδος” ήταν η πιο ενδιαφέρουσα και πολυδιαβασμένη στήλη του τοπικού Τύπου. Πάντως, είναι γεγονός ότι, το μόνο που δεν υπολόγιζε ποτέ ο Μανόλης Καρέλλης όταν έπιανε μολύβι και χαρτί, ήταν το πολιτικό και οικονομικό κόστος…
Στις δημοτικές εκλογές του 1975, ο Μανόλης Καρέλλης εξελέγη Δήμαρχος Ηρακλείου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, την υποχρεωτική αποχώρηση του από την Διεύθυνση της “Αλλαγής”, όπου τον αντικατέστησε, για δυο περίπου χρόνια, η αείμνηστη συγγραφέας Λιλή Ζωγράφου. Ακολούθησαν ως διευθυντές της εφημερίδας ο Μανόλης Κονιδάκης, ο Απολλόδωρος Σαατσάκης, ο Ντίνος Κωνσταντόπουλος, ο Κώστας Τριγώνης και ο Δημήτρης Καρατζάνης.
Για την “Αλλαγή” πάντως, και για όσα χρόνια ήταν Δήμαρχος ο Καρέλλης, ποτέ δεν έπαψε να ενδιαφέρεται ζωηρά. Αλλωστε, η “Αλλαγή” αποτελούσε πάντα το ανάχωμα σε όλες τις εναντίον του επιθέσεις, που δεν ήταν λίγες.
Το 1977 εκποίησε ένα σημαντικό μέρος της ακίνητης περιουσίας του και με τα χρήματα που εισέπραξε, αγόρασε νέα μηχανήματα, πιεστήριο, δυο λινοτυπικές μηχανές και τυπογραφικά στοιχεία, και προχώρησε σε πλήρη ανανέωση της εφημερίδας, οι εγκαταστάσεις της οποίας μεταφέρθηκαν, από την στοά Μουρτζή, στην οδό Καζάνη που είναι πάροδος της λεωφόρου Καλοκαιρινού.
Η “Αλλαγή”, ήταν το τρίτο παιδί του Μανόλη Καρέλλη, μετά το Νίκο και την Χρυσάννα. Εκείνος την γέννησε, την ανέθρεψε, την φρόντιζε. Παρακολουθούσε το κάθε της βήμα, χάραζε την πορεία της. Ήταν το μέσον που τον εξέφραζε. Η “Αλλαγή” φιλοξενούσε τα άρθρα και τα σχόλια του, όσο αιχμηρά κι αν ήταν. Η “Αλλαγή” ήταν ο καθρέπτης της ψυχής και της σκέψης του. Όμως, έδινε πάντα σαφείς εντολές στους συνεργάτες του, να δημοσιεύουν αυτούσιες όλες τις τυχόν απαντήσεις και θέσεις των πολιτικών αντιπάλων του, ακόμη κι αν αυτές στρέφονταν εναντίον του.
Η “Αλλαγή” ήταν μια πραγματικά δημοκρατική εφημερίδα, με ακλόνητες ηθικές αρχές, που υπηρετούσε πιστά την δημοσιογραφική δεοντολογία. Σφάλματα, ενδεχομένως, μπορεί να εντοπιστούν πολλά, στην πολιτική γραμμή που ακολουθούσε και στον χειρισμό διαφόρων θεμάτων και υποθέσεων. Πάντα όμως η “Αλλαγή” είχε καλές προθέσεις, και ποτέ δεν της είχε λείψει ο σεβασμός προς την αντίθετη άποψη. Γι’ αυτό και δημιούργησε δική της, ξεχωριστή “σχολή” στην τοπική δημοσιογραφία, την οποία ανύψωσε σε πολύ υψηλά και την εποχή της επίπεδα.
Δεν θα παραλείψω να σημειώσω την αποφασιστική συμβολή που είχε στην διατήρηση της δυναμικής της εφημερίδας, η αξιότιμη σύζυγος του Μανόλη Καρέλλη, η Κυρία Λία. Η οποία έδινε παντού μαθήματα υπερηφάνειας και αξιοπρέπειας. Η κυρία Λία Καρέλλη στάθηκε στο ύψος ακόμα και των πιο δύσκολων περιστάσεων. Βρισκόταν πάντα στο πλευρό του παράτολμου αγωνιστή συζύγου της, ενθαρρύνοντάς τον και προσφέροντας του τεράστια δύναμη ψυχής.
Τα δεδομένα, κυρίως τα οικονομικά, στον χώρο του Τύπου, που άρχισαν να αλλάζουν δραματικά από τα τέλη του περασμένου αιώνα, υποχρέωσαν τον Μανόλη Καρέλλη το 1997, να παραχωρήσει την “Αλλαγή” σε μια νεοσύστατη τότε εκδοτική εταιρεία στην οποία συμμετείχαν 15 ντόπιοι επιχειρηματίες, που ανέλαβαν να συνεχίσουν την έκδοση της. Δυστυχώς, η εφημερίδα υποχρεώθηκε να παραδώσει το πνεύμα της, τον Αύγουστο του έτους 2.000.
Τελειώνοντας, θέλω να προσθέσω κάτι ακόμα, όχι μόνο υπό μορφή παραπόνου, αλλά και σοβαρής καταγγελίας. Δυστυχώς για τον Δήμο Ηρακλείου και την Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, όπου ο Μανόλης Καρέλλης πρόσφερε τα πάντα, όλο τον δυναμισμό και την δημιουργικότητα του, οι μετέπειτα δημοτικές αρχές και οι πολιτικά υπεύθυνοι της Βικελαίας, αδίκησαν την ιστορική αυτήν εφημερίδα. Όσο περίεργο, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, η “Αλλαγή” δεν έχει μέχρι σήμερα αντιμετωπιστεί δίκαια και ισότιμα. Το αρχείο της εφημερίδας, δεν έχει ψηφιοποιηθεί, ούτε κατ’ ελάχιστον! Άλλες εφημερίδες έχουν ψηφιοποιηθεί, εν μέρει ή εξ ολοκλήρου, η “Αλλαγή” όμως παραμένει μέχρι σήμερα χωρίς καμιά σχετική φροντίδα. Θέλω να πιστεύω ότι πίσω από την απαράδεκτη αυτή συμπεριφορά, δεν κρύβονται πολιτικές σκοπιμότητες.
Ελπίζω, η νέα δημοτική αρχή να συμπεριφερθεί στην “Αλλαγή” όπως της αξίζει. Και γενικώς να φροντίσει για την ψηφιοποίηση και αξιοποίηση όλων των πολύτιμων αρχείων του τοπικού Τύπου, όπου αντικατοπτρίζεται με απόλυτη ακρίβεια, η ιστορική πορεία της τοπικής κοινωνίας και οι περιπέτειες που σημάδεψαν το Ηράκλειο, από τις αρχές ως το τέλος του περασμένου αιώνα.
.
(*) Το παρόν κείμενο παρουσιάστηκε από τον Κ. Τριγώνη στην πρόσφατη διαδικτυακή εκδήλωση που οργάνωσε ο Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, για να τιμηθεί η μνήμη του Μανόλη Καρέλλη.
